آزمون بیهودگی

آوین آزادی 

حفظ کردن اصل اول است. حل‌کردن انتگرال‌ها و معادله‌های دو مجهوله زودتر از بقیه هم شاید اصل بعدی باشد. در نظام آموزشی ما هر چه بخشنامه بیاید و نقد وارد و تذکر داده شود، باز هم امتحان‌های پایان ترم تقریبا همه‌‌چیز را تعیین می‌کنند و ارزیابی فردی محلی از اعراب ندارد. روز امتحان مهم‌ترین روز و تعیین‌کننده همه‌‌چیز است. استرس، کیفیت کار دانش‌آموزان را پایین می‌آورد و این در حالی است که سیستم درستی برای نظارت بر مفاد آزمون وجود ندارد. آزمون‌های استاندارد در نظام آموزشی سنتی آزمون‌هایی بودند که بارم‌بندی درستی داشتند، مفاهیم مناسبی را مورد پرسش قرار داده بودند و نهایتا در سطح متعادلی برگزار می‌شدند اما در سیستم‌های آموزشی تازه در دیگر بر این پاشنه نمی‌چرخد. زهره زین‌الدین بیدمشکی -کارشناس آموزش- با شیوه ارزیابی در قالب امتحان پایان ترم به‌طور کلی مشکل دارد و به همشهری می‌گوید: «اساسا بهتر است از خودمان بپرسیم چرا باید روزی به‌عنوان روز امتحان تعیین شود؟ روزی که در آن تعدادی دانش‌آموز دور هم جمع ‌شوند و با استرس و ترس و لرز، هرچه طی یک سال یاد گرفته‌اند روی کاغذ پیاده کنند؟ آیا وقت آن نرسیده که ما هم مثل کشورهای پیشرفته از روش‌های نوین ارزیابی استفاده کنیم؟».

دانش‌آموز باید در دوران آموزش ارزیابی شود 
در علم سنجش و ارزیابی، 3 نوع ارزیابی داریم؛ ارزیابی تشخیصی، تکوینی و تراکمی. این موضوعی است که بیدمشکی در ابتدای کار به آن اشاره می‌کند؛ «ارزیابی تشخیصی در واقع مقدم بر همه این ارزیابی‌هاست. هنگامی که دانش‌آموز به تازگی وارد مقطعی یا کلاسی شده، معلم می‌تواند با پرسیدن سؤال‌هایی دانش او را محک بزند. نتیجه این ارزشیابی می‌تواند به معلم کمک کند که بداند درس را از کجا شروع کند و با چه رویکردی ادامه دهد. ارزیابی تکوینی در طول مسیر آموزشی اتفاق می‌افتد. معلم در این مسیر می‌تواند مدام دانش‌آموزان خود را مورد سنجش قرار دهد تا متوجه شود که یادگیری در چه سطحی رخ داده است. آخرین مدل ارزیابی، تراکمی است. امتحانات پایان ترم جزء این دسته از ارزیابی قرار می‌گیرند.»
زین‌الدین بیدمشکی ادامه می‌دهد: «من بر این باورم که اگر تکیه سنجش در سیستم آموزشی ما از تراکمی به تکوینی تغییر پیدا کند، می‌توانیم به بهبود روند ارزیابی آموزشی در ایران امید داشته باشیم. مشکل اما اینجاست که همواره روی آخر کار تأکید داریم بدون اینکه از خود بپرسیم آیا لزوما آن روز پایانی تعیین شده برای امتحان، روز مناسبی برای همه دانش‌آموزان هست؟». 
این کارشناس آموزش می‌افزاید: «در خلال ارزیابی تکوینی می‌توان طوری دانش‌آموز و روند یادگیری او را تحت سنجش قرار داد که حتی خود او متوجه نشود که مورد ارزیابی قرار گرفته تا استرس و عوامل مشابه کیفیت کارش را پایین نیاورد. نباید ارزیابی تراکمی ملاک اصلی ارزشگذاری و قضاوت باشد».

ارزیابی هم‌یارانه؛ از بهترین روش‌های ارزیابی 
اگر آموزش ما هم‌یارانه و مبتنی بر همکاری دانش‌آموزان باشد می‌توانیم به سمت قضاوت هم‌یارانه برویم تا استرس ناشی از امتحان هم به‌طور کلی از بین رود یا حداقل کمتر شود. زین‌الدین بیدمشکی با اشاره به این موضوع ادامه می‌دهد: «هرکس باید با توانایی خودش و با میزان پیشرفت خودش سنجیده شود. نباید دانش‌آموزان نسبت به هم سنجیده شوند. این هدف زمانی محقق می‌شود که آموزش ما نیاز محور باشد». او بر این باور است که مشکل ما در ارزیابی، بی‌توجهی به نظام‌مند بودن مسئله یادگیری و آموزش است. در یک نظام، توجه به فرایند درونداد و برونداد در کنار هم لازم است و صرفا تغییر یک جزء نمی‌تواند بقیه اجزا را اصلاح کند.

کنکور، یکی از موانع جدی اصلاح روند ارزیابی است
هرچقدر هم روند ارزیابی را اصلاح کنیم در نهایت چون آزمونی مانند کنکور سراسری تعیین‌کننده سرنوشت دانش‌آموزان است، تلاش‌های در راه اصلاح می‌مانند و به نتیجه نمی‌رسند. بیدمشکی می‌گوید: «کنکور کنونی ما، با ‌اهداف یادگیری و سنجش سنخیت ندارد و رقابتی است که همه جوانب علمی لازم را در بر نمی‌گیرد. مادامی که کنکور به شیوه کنونی برگزار می‌شود، نمی‌توان به اصلاح روند ارزیابی فکر کرد».