هیولای امتحانات

خدیجه نوروزی

استرس، واژه‌ای که این روزها دانش‌آموزان بیش از هر کسی آن را با تمام وجود احساس می‌کنند و به‌رغم آمادگی قابل توجه برای امتحان اما در جلسه قادر به پاسخ نیستند؛ گویی یکباره همه‌‌چیز از ذهن‌شان می‌پرد و هرچه به مغزشان فشار می‌آورند تا مطلبی که هزاران بار مرور کرده‌اند را به یاد بیاورند اما فایده‌ای ندارد. آنها قطع به یقین استرس را متهم ردیف اول همه این فراموشکاری‌ها می‌دانند که موجبات سرخوردگی و شکست‌شان را فراهم کرده است.

استرس؛ بد یا خوب
مصطفی فروتن- روانشناس، مدرس و محقق علوم رفتاری- استرس را یک فرایند می‌داند؛ «داشتن کمی اضطراب و دلهره در ایام امتحانات، امری طبیعی و معقول است؛ چرا که موجب حرکت و انگیزه دانش‌آموزان برای یادگیری و موفقیت است. اما اگر این نگرانی به حدی برسد که بر روند آموزش و یادگیری تأثیر منفی بگذارد و مانعی برای پیشرفت شود غیرطبیعی و نامعقول است».  فروتن اظهار می‌کند: «دلیل تشویش بیش از اندازه گروهی از دانش‌آموزان عدم‌استفاده درست آنها از نیروی فکر و ذهن است. استرس مثبت، همان موتور محرکی است که ما را بیدار می‌کند و موجب حرکت‌مان به جلو می‌شود و ما را به سمت زندگی هدایت می‌کند. ولی اگر از حد خارج شود مشخصا اتفاقات بدی رخ می‌دهد». 

متغیرهای استرس‌زای امتحان
در بحث متغیرهای استرس‌زای امتحان به چند عامل باید اشاره کرد که از آن جمله مبحث وراثت و الگوی تربیتی است. معمولا استرس یکی از ویژگی‌هایی است که از طریق این عوامل منتقل می‌شود. به همین دلیل اگر در خانواده والدین درگیر اضطراب و نگرانی‌های مدام و پی در پی باشند فرزندانی که در چنین محیطی مشغول به آموزش و یادگیری هستند ناخودآگاه دچار این حالات روانی می‌شوند و جنبه منفی این بی‌تابی‌ها و بی‌قراری‌ها در درون‌شان به شکل ناخودآگاه رشد می‌کند .این روانشناس و رفتارشناس با بیان این مبحث، به الگوهای تربیتی نیز اشاره می‌کند؛ «اگر با احتیاط و اغماض بپذیریم که وراثت، جزو فشارهای درونی است، فشارهای بیرونی شامل الگوهای غلط تربیتی هستند مانند ترس از شکست، ترس از قضاوت‌های نادرست، ترس از اینکه ممکن است من دیگر محبوب نباشم؛ نشخوارهایی که مدام ذهن را مشوش و فرد را گرفتار استرس‌های کاذب می‌کند. در مواقعی بیماری‌ها باعث ناتوانی محصلان در استفاده تخصصی از دانش و به حافظه سپردن اطلاعات می‌شود. فارغ از وضعیت فیزیکی، فضای فیزیولوژیکی شامل تغذیه نامناسب و استراحت و خواب ناکافی، تنفس ناکافی در شب امتحان نیز می‌تواند موجب ایجاد وضعیت استرس‌زا شود. البته به این آیتم‌ها باید الگوهای نادرست درس‌خواندن را نیز افزود. تنبلی‌کردن افراد و درس نخواندن در طول سال و موکول‌کردن آن به شب امتحان از دلایل مهم استرس و اضطراب جلسه آزمون است. وضعیت اقتصادی، اجتماعی، وضعیت تحصیلی خانواده و حتی شرایط سیاسی یک جامعه نیز می‌تواند در استرس شب امتحان دانش‌آموزان تأثیرگذار باشد؛ همچنین دلایل اقلیمی که می‌تواند شرایط را تا حد غیرقابل باوری تحت‌الشعاع قرار دهد.»

مهندسی معکوس
بنا به‌گفته فروتن اگر قرار است به‌دنبال راهکار در وضعیت امتحانی افراد باشیم می‌توانیم مهندسی معکوس متغیرهای استرس‌زا را مطرح کنیم. خیلی از دانش‌آموزان بیشتر بارانباشته شده از مطالب ناخوانده و کم‌خوانده شده و مرور را برای پایانی‌ترین ساعات قبل از امتحان که شب قبل از امتحان است، می‌گذارند که ثابت شده غلط است. داشتن خواب و استراحت کافی قبل از امتحان بسیار مهم است.
داشتن یک میان‌وعده روانی مثبت 
در میان فشارهای سنگین تحصیلی و فشارهای ناشی از درس خواندن ورزش و تفریح می‌تواند به‌عنوان یک ابزار قوی روانی و جسمانی دانش‌آموزان را تقویت کند و با یک زمانبندی خوب منتج به یک شیب مثبت به سمت کارایی بالاتر تحصیلی شود. 
وضعیت تغذیه و فیبرهایی که مصرف می‌شود و پرهیز از غذاهای چرب و سنگین و شاخص‌های تغذیه‌ای که وجود دارند، نیز در کاهش استرس مؤثر هستند. 
در شب امتحان از گپ و گفت‌های غیرضروری با دوستان پرهیز کنند. معمولا برخی دوستان با زدن حرف‌های تنش‌زا مانند اینکه چیزی بلد نیستند یا اینکه فراتر از حد تصورشان همه‌‌چیز را بلدند موجب تولید استرس در افراد می‌شوند و افکار دانش‌آموز را به‌هم می‌ریزند. همچنین نحوه مطالعه‌کردن و مکان مطالعه‌کردن بسیار مهم است. مطالعه نباید در جایی باشند که محرک‌های محیطی حواس را پرت کند.