اقتصاد مبتنی بر فرهنگ؛ الگوی توسعه

مجید جباری _ خبرنگار

شاخص مهم توسعه: با اینکه ارتقای کیفیت زندگی شهروندان به‌عنوان شاخص اصلی توسعه شهرها به عوامل مختلفی بستگی دارد، اما تجربه نشان داده است که توجه به فرهنگ و اقتصاد مبتنی بر فرهنگ برای رسیدن به توسعه، مسیر هموار، کوتاه و روشنی را ترسیم می‌کند. در گذشته اما برخی صاحب‌نظران بر این باور بودند که اقتصاد تنها فاکتور اثربخش توسعه است و می‌تواند به‌تنهایی بار توسعه را بر دوش بکشد و کیفیت شهرنشینی را بهبود ببخشد. نتیجه چنین رویکردی و تک‌بعدی پنداشتن توسعه، کشورهایی را که در برنامه‌ریزی‌های خود صرفا به اقتصاد توجه می‌کردند، ناگزیر به تغییر رویه کرد. همچنین تجربه شکست این نوع نگرش در دهه‌های گذشته مسئولان و متولیان را بر آن داشت تا در برنامه‌ریزی‌های خود به دیگر جنبه‌های توسعه هم توجه کنند. در این میان، فرهنگ به‌عنوان یکی از محرک‌های مهم و همگانی توسعه در الگوهای رشد و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان بیش از سایر عوامل موردتوجه قرار گرفت و اقتصاد مبتنی بر فرهنگ به‌عنوان الگویی موفق به این دلیل در اولویت قرار گرفت که فاکتورهای فرهنگی به‌دلیل پربازده و کم‌عارضه بودن، در کوتاه‌ترین زمان ممکن بیشترین افزایش کیفیت زندگی شهروندان و رضایتمندی آنان را در پی خواهد داشت.

فرهنگ در توسعه تهران: ابرشهر تهران برای تبدیل شدن به شهری برای همه، این الگو را در اولویت قرار داده است. از یک‌سو راهیابی چهره‌های شاخص فرهنگی به شورای شهر تهران در این دوره و از سوی دیگر رویکردهای فرهنگ‌محور شهردار منتخب را می‌توان از دلایل اصلی پیگیری دیدگاه‌های فرهنگی در مجموعه مدیریت شهری پایتخت دانست. پیروز حناچی بر این باور است که سود ظرفیت‌های فرهنگی تهران همه شهروندان را به‌طور یکسان منتفع می‌سازد، به همین‌خاطر می‌توان از آن به‌عنوان نسخه شفابخش توسعه تهران یاد کرد. به شرطی که اجرای طرح‌هایی از این دست در مناطق مختلف شهر برخلاف رویه گذشته اجرا شود. در سال‌های قبل برخی از طرح‌هایی که با پیوست فرهنگی - اجتماعی و در جهت توسعه محلات صورت گرفته بدون نیازسنجی اجرا شده و مشارکت ساکنان محلات و صاحب‌نظران نیز در تعیین نیازهای این محله‌ها دیده نشده‌است. از این‌رو نتیجه آن از یک سو اجرای طرح‌های ناسازگار با ملاحظات فرهنگی اجتماعی محله‌های شهر بوده و از سوی دیگر دسترسی ناعادلانه به امکانات و فضاهای فرهنگی و اجتماعی در محله‌های مختلف نتوانسته رضایت ساکنان محلات را جلب کند. طرح
پیاده‌راه 17شهریور یکی از این دست اقدامات است که به سبب نداشتن پیوست مطالعاتی، فرهنگی و اجتماعی ضعف‌هایش بیش از نقاط مثبت آن است.
پیشنهاد: به هر روی آنچه در این میان اهمیت دارد و می‌تواند محرکی برای رشد کیفیت زندگی پایتخت‌نشینان باشد، اجرای طرح‌های کوچک مقیاس در کنار اجرای پروژه‌های بزرگی همچون گذرهای چهارگانه فرهنگی در پهنه رودکی و همچنین اجرای طرح‌های کلان در اراضی عباس‌آباد و... است. با توجه به اینکه محله‌های تهران ظرفیت‌های بالایی برای اجرای طرح‌های کوچک‌مقیاس دارند، انتظار می‌رود شهرداران مناطق با سنجش و ارزیابی کمبودها و کاستی‌های محله‌های تهران، طرح‌های کوچک‌مقیاس را به‌اجرا درآورند. ساخت شهر بازی در منطقه4 شهرداری تهران برای پاسخگویی به نیازهای تفریحی شهروندان و همچنین برای توسعه گردشگری شرق تهران ازجمله اقداماتی است که می‌تواند با مشارکت و سرمایه‌گذاری خود شهروندان به اجرا درآید. یا در مناطق 9 و 21 که بافت صنعتی در آنها غالب است می‌توان طرح‌های تشویقی مانند بازدید شهروندان از صنایع و آشنایی آنان با نحوه تولید محصولات را در صنایع این مناطق پیش‌بینی کرد. بازدید مردم از کارخانه‌ها ضمن آشنایی آنان با صنایع، نظارت‌های مردمی را هم در این واحدها شکل می‌دهد. با عملیاتی کردن این دست کارها ضمن ایجاد درآمدهای پایدار شهری، صنایع نیز به ارائه خدمت باکیفیت‌تر به شهروندان تشویق خواهند شد. ضمن اینکه با اجرای طرح‌های موزه‌ای، هتل، رستوران و... در صنایع بزرگ و از کار افتاده‌ای که در منطقه22 شهرداری تهران مستقر هستند، می‌توان کاربری‌های فرهنگی و تفریحی را در این مناطق تعریف کرد. همچنین با به جریان انداختن برخی طرح‌های روی زمین مانده سازمان سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های مردمی شهرداری مانند معادن 400هکتاری منطقه18 که قرار بود با مشارکت مردم و صاحبان معادن به تفرجگاه تبدیل شود، می‌توان در این زمینه راهگشا بود.