گزارش
مدرسه؛ بنگاه فرهنگی که اقتصادی شد
دعوا برسر جذب دانش‌آموز
فهیمه طباطبایی ـ خبرنگار
«رقابت برای ثبت نام در مدارس» یکی از معضلاتی است که در چند سال اخیر گریبانگیر آموزش و پرورش ایران شده و آنچنان تب آن در بین خانواده‌ها بالا گرفته که آنها چند‌ماه زودتر برای پیدا کردن مدرسه مناسب جست‌وجویشان را آغاز می‌کنند. اما در این میان تعدادی از بنگاه‌های آموزشی که همان مدارس غیردولتی باشند، آتش این رقابت را شعله ور می‌کنند تا سود بیشتری از این معرکه خود ساخته عایدشان شود.
داستان ثبت‌نام زودهنگام مدارس چیست؟
از سال‌های خیلی دور ثبت نام در مدارس از اواسط تیرماه یعنی حدود یک‌ماه و نیم پس از پایان سال تحصیلی آغاز می‌شد. مدیران مدارس دولتی موظف بودند که دانش‌آموزان میان پایه را درصورت قبولی به‌صورت خودکار ثبت نام کنند و مدارس شاهد، نمونه دولتی و تیزهوشان نیز طبق نتایج آزمون و بررسی مدارک می‌توانستند پذیرفته‌شدگان را نام نویسی کنند. دانش‌آموزانی هم که تغییر مقطع داشتند نیز براساس منطقه محل سکونت به مدرسه بعدی معرفی می‌شدند و ثبت نامشان صورت می‌گرفت اما یک اتفاق این قاعده کلی و تقریبا منظم را به هم زد؛«توسعه مدارس غیردولتی».
ترفند مدارس غیردولتی برای تحریک بازار ثبت نام
اگر فرزندی در سن تحصیل داشته باشید یا اتفاقات پیرامون آموزش عمومی برایتان مهم باشد، از اوایل اسفند می‌توانید بنر یا آگهی‌های شروع ثبت نام در مدارس غیردولتی را در سطح شهر ببینید. «پیش ثبت‌نام مدرسه...آغاز شد.»، «آزمون‌های مدرسه....آغاز شد.»، «ثبت‌نام در مدرسه... با ظرفیت محدود، شرایط را در سایت مدرسه بخوانید.» و این داستان بسته به خلاقیت مدیران روابط عمومی این مدارس رنگ و لعاب می‌گیرد و اشتهای والدین را برای تصمیم‌گیری در این‌باره تحریک می‌کند.
پروانه رهنمودی، کارشناس ارشد مقطع متوسطه یکی از مناطق آموزش و پرورش تهران در این‌باره به همشهری می‌گوید: «متأسفانه مدارس غیردولتی برای رقابت با یکدیگر بر سر جذب دانش‌آموز و پر کردن صندلی هایشان، هر سال طرح‌ها و برنامه‌های جدیدی را پیاده می‌کنند که متأسفانه بر سیستم آموزشی کشور تأثیر مستقیم و غیرقابل جبرانی گذاشته است. برگزاری آزمون ورودی، مصاحبه با خانواده، اردوهای نمایشی برای ارزیابی داوطلب از مهم‌ترین اقداماتی است که این مدارس انجام می‌دهند و باعث شده‌اند نگاه خانواده‌ها نسبت به مدارس دولتی و گزینش ساده آنها تنزل پیدا کند، خانواده‌ها فکر می‌کنند که چون مدرسه دولتی این قوانین سخت و چند مرحله‌ای را برای ثبت‌نام ندارد بنابراین از کیفیت کافی آموزشی برخوردار نیست.»
او ادامه داد: «این در حالی است که تمام این سختگیری‌ها و قوانین من در آوردی از سوی این مدارس فقط یک بازارگرمی است و می‌خواهند عطش خانواده‌ها را برای ثبت نام افزایش دهند، دقیقا ماجرا را شبیه یک ماراتنی طراحی کردند که اگر در آن سرعت بالا نداشته باشی، باخته‌ای و به‌عنوان یک جامانده محکوم به ادامه تحصیل در یک مدرسه بی‌کیفیت دولتی هستی.»
به اعتقاد این کارشناس ارشد مقطع متوسطه، مدارس غیردولتی در این زمینه مانند یک بنگاه آموزشی عمل می‌کنند که در قیمت‌گذاری سایر مدارس همنوع خود نیز تأثیرگذارند. «اراده و تصمیمی برای برخورد با این مدارس در هیچ دولت و دوره‌ای وجود ندارد و برعکس مدیران این مدارس هستند که برای سایر مدارس نیز تصمیم‌گیری می‌کنند.»
رقابت بر سر مدارس دولتی نظر کرده و سوگلی
اما معضل فقط مدارس غیردولتی نیستند، مدارس دولتی خاص هم ضوابط و شرایط خاص خود را دارند. مجتبی نیرانی، مدیر مدرسه دولتی در منطقه 17تهران است؛ او از نبود سازوکار مناسب و دستورالعمل هماهنگ برای ثبت نام مدارس گلایه دارد و آن را یکی از مسائل جدی در بین مدیران مدارس دولتی می‌داند. «نه اینکه دستورالعملی وجود نداشته باشد، اتفاقا داریم و هر سال هم ستاد ثبت نام مدارس هم در وزارتخانه و هم ادارات تشکیل می‌شود اما نکته اینجاست که این بخشنامه از سوی خود مدیران بالادستی با سفارش‌های پیاپی اقوام و دوستانشان نقض می‌شود و عملا کارکرد آن تا نصف کاهش پیدا می‌کند.»
برند شدن چند مدرسه دولتی در منطقه، ثبت نام فرزندان مقامات خاص در آنها و در کل برتری‌شان نسبت به سایر مدارس نیز باعث تعجیل در ثبت نام و پر شدن ظرفیت آنها می‌شود. «در هر منطقه 2-3 تا مدرسه هستند که به واسطه مدیریت بهتر یا فضای آموزشی جدید و مناسب‌تر، اسم و رسمی پیدا می‌کنند. همین می‌شود که از اداره کل یا اداره منطقه آموزش و پرورش تسهیلاتی را برای ثبت‌نام فرزندان شاهد، فرزندان فرهنگیان و... درنظر می‌گیرند و همین می‌شود که تقاضای سایر اولیا نیز برای ثبت نام فرزندانشان در این مدارس بالا می‌رود. استدلال‌شان هم این است که چون فلانی و فلانی فرزندشان در این مدرسه درس می‌خواند پس حتما خیلی خوب است و باید فرزند من هم همین جا ثبت نام شود.»
نیرانی تأکید کرد: «همین مدارس به‌اصطلاح برند باعث تضعیف سایر مدارس دولتی در منطقه می‌شوند چون دانش‌آموزان با سطح هوش بالا و وضعیت مناسب مالی را جذب کرده و باعث تجمیع دانش‌آموزان ضعیف‌تر چه از لحاظ آموزشی و چه از نظر فرهنگی در مدارس دیگر می‌شود و بدین گونه هر سال سطح این مدارس کاهش پیدا می‌کند. از سوی دیگر مدارس مطرح دولتی به مرور معلمان برتر را نیز جذب کرده و این مزیت را نیز به انحصار خود در می‌آورند. تمام صحبت من این است که نحوه گزینشی ثبت‌نام در مدارس چه دولتی و چه غیردولتی روی سرنوشت سایر مدارس و دانش‌آموزان آنها تأثیر منفی گذاشته است.» این نگاه متفاوت و نظرکرده به برخی مدارس دولتی در مناطق، از آن اتفاقاتی است که روی تصمیم‌گیری خانواده‌ها برای ثبت نام فرزندانشان تأثیر مستقیم گذاشته است.
تنوع مدارس و سرگردانی خانواده‌ها در انتخاب
تمام نکاتی که کارشناسان در بالا به آن اشاره کردند، از عوامل تعجیل خانواده‌ها برای ثبت نام در مدارس به شمار می‌رود، آنها در یک سیکل معیوبی گرفتار می‌شوند که خودشان کمترین نقش را در آن دارند اما خیلی زود درگیر آن می‌شوند. جست‌وجوی یک مدرسه اسم و رسم دار از چند‌ماه مانده به پایان سال تحصیلی قبل، پیگیری مداوم و حضوری برای لابی‌کردن جهت ثبت نام، مراجعه به ادارات و درخواست نامه سفارشی به مدیر مدرسه، وادار کردن فرزندان برای شرکت در آزمون‌های متعدد مدارس غیردولتی، نمونه دولتی و تیزهوشان، دادن وعده مالی به مدارس خوب تنها چند نمونه از اقداماتی است که خانواده‌ها برای ادامه تحصیل بهتر فرزندانشان دنبال می‌کنند. طاهره فیاضی، کارشناس آموزش متوسطه در این‌باره توضیح می‌دهد: «ما هر سال در اسفند‌ماه با این سؤال از سوی خانواده‌ها روبه‌رو می‌شویم که دخترم یا پسرم را در کدام مدرسه ثبت نام کنم؟ فلان مدرسه خوب است یا فلان مدرسه؟ میگن فلان مدرسه معلمان خوبی ندارد، یا آن مدرسه امکاناتش کم است، می‌شود یک نامه برای مدرسه فلان برای ما جور کنی؟ و ده‌ها سؤال و درخواست دیگر.»
او ادامه داد: «این معضل فقط از یک چیز سرچشمه می‌گیرد و آن تنوع بیش از حد مدارس در کشور است؛ تنوعی که در مرحله اول باعث تشکیک بیش از حد خانواده‌ها و سرگردانی آنها حین ثبت‌نام شده و در مرحله دوم باعث فاصله معنادار بین دانش‌آموزان و سپس فارغ‌التحصیلان آنها با سایر مدارس می‌شود. معضلی که با توسعه بیش از حد مدارس غیردولتی ابعاد جدیدی پیدا می‌کند.»
فیاضی گفت: «آنقدر این معضل در ذهن خانواده‌ها بزرگ شده که از چند‌ماه پیش از سال تحصیلی قبل و شروع امتحانات دنبال مدرسه خوب می‌گردند و تن به تمام خواسته‌های مدیران مدارس می‌دهند، نتیجه این می‌شود که ما شاهد پیش شرط‌های عجیب و غریب مثل برگزاری آزمون در مدارس غیردولتی هستیم.»
او با بیان اینکه این آزمون‌ها بیشتر جنبه بازارگرمی برای جذب دانش‌آموز دارد تا تعیین سطح واقعی آنها، اظهار داشت: «با این روش مدارس غیردولتی می‌خواهند بگویند که مثلا مدرسه ما دارای متقاضیان بی‌شمار است و عطش مخاطب و رقم شهریه را افزایش دهند. من نام آنها را مدرسه نمی‌گذارم، اینها بنگاه‌های آموزشی هستند و به دانش‌آموز به چشم مشتری نگاه می‌کنند.»
اما راه‌حل چیست و چگونه می‌توان این سیکل معیوب در ثبت‌نام و استرس ثبت نام زودهنگام در مدارس را از بین برد؟ فیاضی می‌گوید: «باید تنوع مدارس را کاهش داد و سطح مدارس را چه از نظر آموزشی و چه فضای فیزیکی برابر ساخت. جلوی تبلیغات زود هنگام ثبت‌نام مدارس را گرفت و ترفند مدارس غیردولتی را برای جذب مشتری خنثی کرد. با این روش شاید بتوان عطش خانواده‌ها را از بین برد.»
وزیر آموزش و پرورش ماه‌هاست که به دنبال حذف موارد استرس زا از تن آموزش و پرورش است. اما جالب است که با آزمون‌های متعدد ورودی مدارس غیردولتی، رتبه‌گذاری آشکار بین مدارس دولتی و شروط متعدد مدارس خاص مقابله‌ای نمی‌کند. فیاضی می‌گوید: «ما نمی‌توانیم به‌صورت علنی مدارس را ارزشگذاری کنیم و بعد به خانواده‌ها بگوییم که هیچ تفاوتی بین مدرسه‌ها نیست و همه مدارس به یک اندازه خوب هستند و فرزندتان را در مدرسه‌ای که ما برایتان درنظر می‌گیریم ثبت نام کنید.»
کارشناس آموزش: نه اینکه دستورالعملی برای ثبت‌نام وجود نداشته باشد، اتفاقا داریم و هر سال هم ستادی در وزارتخانه و هم ادارات تشکیل می‌شود اما نکته اینجاست که این بخشنامه از سوی خود مدیران بالادستی با سفارش‌های پیاپی اقوام و دوستانشان نقض می‌شود
یکی از کارشناسان: با برگزاری آزمون‌های ورودی مدارس غیردولتی می‌خواهند بگویند که مثلا مدرسه ما دارای متقاضیان بی‌شمار است و عطش مخاطب و رقم شهریه را افزایش دهند. من نام آنها را مدرسه نمی‌گذارم، اینها بنگاه‌های آموزشی هستند
