نفت
زنگنه برود؛ بابک زنجانی آزاد شود
رونمایی از نسخه منتقدان برای دور زدن تحریم‌های نفتی
رضا کربلائی _ روزنامه‌نگار
فشار، شایعه و ابهام‌آفرینی درباره یکی از اصلی‌ترین چهره‌های دولت حسن روحانی تمامی ندارد؛ او کسی نیست جز بیژن نامدارزنگنه، وزیر نفت، باسابقه طولانی در صدارت. یک روز از اختلاف او با محمدجواد ظریف، وزیر خارجه، روزی از چالش با سیدمحمود علوی، وزیر اطلاعات و شاید روزی دیگر از بحث و جدل سکاندار وزارت نفت با رئیس‌کل بانک مرکزی شایعه‌سازی صورت پذیرد. ترفند منتقدان و مخالفان برای ایجاد چالش بین وزارت نفت و دولت با قرارگاه سازندگی هم جواب نداده و بهترین و البته مشکوک‌ترین روش برای زدن و تخریب چهره زنگنه طرح شائبه فساد او با کارت‌های مشکوک بانکی در دفترش است. زنگنه اما ایستاده و در مقابل فشارهای درون مجلس تا فشار رسانه‌های اصولگرا و البته طیفی از دلواپسان در فضای مجازی تسلیم نمی‌شود. راز این فشارهای تکراری و سوژه‌های خبری مبتنی بر شایعه و ایستادگی مرد شماره یک وزارت نفت ناشی از چیست؟ منتقدان زنگنه می‌گویند: او به آرایش جنگی در برابر فشارها و تحریم‌ها اعتقادی ندارد، برخی اما صریح‌تر خواسته درونی جبهه منتقدان و مخالفان را بیان می‌کنند. آنها می‌گویند زنگنه برود، استعفا دهد یا استیضاح و برکنار شود و به جای او بابک زنجانی‌ها آزاد شوند تا تحریم‌های نفتی ایران را دور بزنند و مانع فشار تحریم‌ها شوند. البته نمی‌گویند با چه قیمتی و البته درباره فساد‌های ناشی از این روش دور زدن تحریم‌ها سکوت می‌کنند.
معاملات در اتاق تاریک یا دستان کثیف؟
سیاست فروش نفت ایران پیش از اعمال دور جدید تحریم‌های نفتی در اتاق تاریک معاملات شرکت ملی نفت و زیرنظر شخص وزیر انجام می‌شود تا مبادا خریداران نفت ایران لو بروند و از سوی آمریکا تحت فشار قرار گیرند. موضوعی که در نیمه اردیبهشت‌ماه امسال، امیرحسین زمانی‌نیا، دیپلمات باسابقه و معاون بین‌الملل و بازرگانی وزارت نفت از «کشف یک بازار خاکستری» برای فروش نفت خام ایران خبر داد. او البته درباره میزان «فروش نفت» در این بازار گفت: «من نمی‌توانم بگویم روزانه چند بشکه نفت می‌فروشیم، این کمکی به کسی نمی‌کند، اما به آمریکا خط می‌دهد و به او کمک می‌کند تا بر مقدار صادرات تأثیر بگذارد.» زمانی‌نیا با اشاره به تاکتیک فروش نفت در بازار خاکستری هم گفت: «تلاش ما این است که میزان ریسک فساد در این بازار را به حداقل رسانده و اجازه تکثیر بابک زنجانی‌ها را ندهیم.»
جلوگیری از تکثیر بابک زنجانی‌ها و ورود دست‌های کثیف در معاملات نفتی البته به مذاق برخی منتقدان و مخالفان سنتی زنگنه خوش نیامد و از همان موقع بود که از زبان برخی نمایندگان مجلس اعلام شد که وزارت نفت، در برابر تحریم‌ها آرایش جنگی به‌خود نگرفته و با مخفی نگه‌داشتن کانال‌های فروش نفت ایران عملا دنبال محدود‌سازی میزان صادرات نفت ایران با هدف تحت فشار قرار دادن مسئولان جهت تسلیم در برابر آمریکاست. موضوعی که البته هیچ مقام ارشد سیاسی نظام آن را تأیید نکرده است. راز فشار به زنگنه و همکارانش این است که راه را برای ورود برخی افراد به معاملات نفتی هموار سازد. وزیر نفت ماه‌ها پیش از اعمال تحریم‌ها، مسیر معاملات نفتی از طریق بورس انرژی را آماده کرد اما حجم معاملات چندان زیاد نبود و منتقدان به جای پذیرش پیچیدگی فروش نفت، به این سمت رفتند که زنگنه را مخالف فروش نفت قلمداد کنند.
از شایعه استعفا تا ابزار استیضاح
گزینه بعدی مخالفان طرح شایعه استعفای زنگنه بود که یک مقام آگاه در وزارت نفت با تکذیب این شایعه اعلام کرد: او با قدرت در راه حفظ اموال مردم و نسپردن نفت به‌دست دلالان و کاسبان تحریم به‌کار خود ادامه می‌دهد. آخرین روز اردیبهشت امسال تعدادی ازنمایندگان، طرح استیضاح زنگنه را فعال کردند. در صدر آنها هدایت‌الله خادمی، نماینده همیشه منتقد زنگنه و مدیرعامل پیشین شرکت ملی حفاری شمال قرار دارد. کسی که سال گذشته وزارت نفت از او به‌عنوان نجومی‌بگیر یاد کرد و عملا در مقابل او ایستاد. این نماینده مدعی شده باید آرایش جنگی وزارت نفت، برنامه‌ریزی برای فروش روزانه 1.5میلیون بشکه در روز باشد. وزارت نفت در پاسخ اعلام کرده؛ آرایش جنگی بیش از یک سال پیش شروع شده ولی حفظ اسرار چگونگی مقابله با نبرد آمریکا یک ضرورت است و تحت‌تأثیر عملیات گسترده برای تحریک این وزارتخانه برای افشای اسرار قرار نمی‌گیرد، زیرا نهادها و مراجع ذیصلاحی که به‌طور قانونی باید از جزئیات آرایش جنگی صنعت نفت مطلع باشند در جریان امور هستند.
اتهام‌های تکراری در برابر واقعیت روشن
منتقدان در حالی به زنگنه اتهام خام‌فروشی می‌زنند که دست‌کم در دوره صدارت او بود که ایران در تولید بنزین خودکفا شد. از سوی دیگر مخالفان می‌گویند که زنگنه همواره چشم به اروپایی‌ها دارد و به خریداران سنتی نفت ایران کم‌محلی می‌کند، موضوعی که باعث شده تا او به صراحت بگوید: اصل اول او منافع ملی است و بر سر آن با هیچ کشوری مماشات نخواهد کرد.
پاشنه آشیل دیگر زنگنه از نگاه منتقدان معطل نگه‌داشتن میدان‌های مشترک نفت و گازی در انتظار سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ اروپایی است و مصداق بارز آن را در سرمایه‌گذاری کنسرسیومی به رهبری توتال فرانسه در یکی از مهم‌ترین فازهای پارس‌جنوبی اعلام می‌کنند. هرچند بسیاری از طرح‌های بالادستی نفت و گاز ایران در دولت حسن روحانی فعال شده اما دست‌کم منتقدان پاسخ نمی‌دهند که چرا قراردادهای نفتی جدید به سبب برخی مخالفت‌ها به قدری طولانی شد که قرارداد با توتال در روزهای پس از برجام امضا نشد و وقتی نهایی شد، با دونالد ترامپ، عملا این شرکت فرانسوی از سرمایه‌گذاری انصراف داد و حتی گزینه مطلوب منتقدان یعنی چین هم حاضر به سرمایه‌گذاری نمی‌شود.
خادمان نفتی یا شیادان نفتی؟
از نظر مقامات وزارت نفت چراغ سبز برخی افراد برای فروش نفت ایران به سبب دور زدن تحریم‌ها تنها به فساد دامن می‌زند و این افراد به‌جای انتخاب مسیر شفاف برای مذاکره دنبال اعمال فشار هستند و به این ترتیب این افراد نه‌تنها خادمان نفتی نیستند بلکه شیادان نفتی هستند و به همین سبب تأکید دارند که اجازه تکثیر بابک‌زنجانی‌ها را نمی‌دهد. همزمان با تحرک نمایندگان منتقد برای استیضاح زنگنه، طرح برخی خبرها برای جلب رضایت نمایندگان قوت گرفته تا آنجا که ابوالفضل ترابی، نماینده مردم نجف‌آباد مدعی شده مأموران امنیتی ۳ کارتخوان با گردش مالی 10 میلیاردی در دفتر وزیر نفت پیدا کردند؛ تکرار شایعه‌ای سوخته که پیش‌تر یعنی یک ماه پیش هدایت‌الله خادمی هم آن را مطرح کرده بود.
زمینه انجام معاملات کاغذی نفت فراهم خواهد شد
با تدوین شیوه‌نامه جدید فروش نفت در بورس انرژی زمینه آغاز معاملات کاغذی نفت فراهم خواهد شد. بعد از آن که محموله‌های بزرگ 35هزار بشکه‌ای نفت در بورس انرژی فروخته نشد، وزارت نفت اواخر اردیبهشت‌ماه تغییراتی در شیوه‌نامه عرضه نفت در بورس انرژی ایجاد کرد که مهم‌ترین آن، تغییر در حداقل حجم بارگیری نفت خام است. بر این اساس، حداقل میزان خرید که در عرضه‌های پیشین ۳۵ هزار بشکه بود، به هزار بشکه کاهش یافت و در عرضه ۳۱ اردیبهشت‌ماه سال‌جاری نفت سبک در بورس انرژی، محموله‌های هزار بشکه‌ای ارائه شد که البته این عرضه، بدون مشتری ماند. با وجود این با تدوین شیوه‌نامه جدید برای کاهش حجم عرضه، زمینه فروش کاغذی نفت در قالب قراردادهای آتی فراهم خواهد شد. بیژن زنگنه، وزیر نفت در این‌باره به خانه ملت گفت: تاکنون عرضه نفت و میعانات گازی در بورس انرژی دارای شیوه‌نامه نبود؛ اما شیوه‌نامه صریحی با درنظر گرفتن تمام فعل و انفعالات فروش در وزارت نفت تدوین شد. او توضیح داد: در این شیوه‌نامه به مباحثی همچون نحوه قیمت‌گذاری و نحوه تعدیل قیمت‌ها، اشاره شده زیرا ممکن است از زمانی که خریدار در بورس برنده می‌شود تا زمان برداشت، 2تا 3ماه طول بکشد؛ بنابراین باید مشخص شود قیمت‌ها چطور تعدیل می‌شوند تا دو طرف معامله متضرر نشوند و معامله منصفانه باشد.
