ماهی؛ از قفس تا سفره

شهره امیری | کرمانشاه- خبرنگار:


مصرف انواع ماهی از نظر داشتن خواص و پروتئین باکیفیت و اسیدهای چرب به‌ویژه امگا 3 همواره مورد تأیید کارشناسان تغذیه بوده است. برای همین مصرف گوشت سفید ماهی را جایگزین خوبی به جای مصرف بی‌رویه گوشت قرمز دانسته‌اند. در سال‌های اخیر به وجود آمدن تنوع در شیوه‌های مختلف پرورش ماهی و آبزیان مورد استقبال جهانیان قرار گرفته است. استان کرمانشاه با داشتن 9 سد مخزنی و تعداد 433 مزرعه پرورش ماهی توانسته است سالانه 350 تن آبزی تولید کند که این امر سرانه مصرف ماهی در سبد خانوار را به 9 کیلوگرم رسانده است. 

این امر سبب شده نسبت به تفاوت کیفیت آبزیانی که به روش طبیعی رشد می‌کنند و آنهایی که به روش پرورشی و ماهی در قفس تکثیر و پرورش می‌یابند کنجکاو شویم. از طرف دیگر آلودگی‌های زیست‌محیطی به‌ویژه عنصر آب سبب شده نگرانی‌هایی در جامعه مصرف‌کننده ماهی ایجاد شود. برخی شهروندان هم از مزه و کیفیت ماهی‌های بازار گله‌مندند. 

یک شهروند کرمانشاهی دراین‌باره می‌گوید: ماهیان با درصد چربی بیشتر که نشان از مصرف بالای آنتی‌بیوتیک‌ها و پروتئین‌های اشباع شده است در بازار وجود دارند. ‌وی می‌افزاید: این ماهی‌ها هم فرایند پختشان طولانی‌تر شده و هم مزه آنها مطلوب نیست. از طرفی خوردن این ماهی‌ها موجب حس سنگینی در معده و کسالت می‌شود. ‌بر این اساس مسائل مربوط به کیفیت ماهی‌های پرورشی و میزان جیوه در گوشت ماهیان آزاد و پرورشی در قفس و همچنین آلودگی آب سدها را با کارشناسان استان مطرح کردیم.


ماهیان به طور طبیعی جیوه دارند

 یک دکترای آبزی‌پروری در استان کرمانشاه ضمن بیان وجود جیوه به طور طبیعی در گوشت انواع ماهی می‌گوید: گوشت ماهی جیوه دارد. بعضی‌ها جیوه کمتری دارند و بعضی از گونه‌ها بیشتر. جیوه از گوشت ماهی وارد بدن انسان می‌شود و در دوز بالا در بدن انسان باعث بالا رفتن قند و دیابت می‌شود.‌

«کیوان قنبری» کیفیت گوشت ماهی در آب‌های پشت سد را بستگی به کیفیت آب می‌داند و اضافه می‌کند: ماهی برعکس تمامی موجودات زنده غیرآبزی در محیطی زیست می‌کند و تنفس و تغذیه دارد که در همان محیط فضولاتش را رها می‌کند پس طعم و سلامت ماهی به‌شدت تحت تأثیر کمیت و کیفیت آب محیط زیستش قرار دارد. 


کیفیت متفاوت آب روان و غیرروان 

قنبری تفاوت کیفیت آب روان و غیرروان را بسته به 2 عامل دما و اکسیژن و بعد از این املاح و ترکیبات آب و نیز جنس خاک و زمین اطراف سد می‌داند و می‌افزاید: قطعاً آب‌های روان منشأ گرفته از سراب‌ها بسیار پراکسیژن‌تر و بسیار متعادل‌ترند برای قزل‌آلا رنگین‌کمان چون قزل در دمایی بین 14 تا 18 رشد می‌کند. 

ماهی در فضایی با اکسیژن اشباع بیشترین رشد را در زمان دارد هرچه از این رنج دمایی و اکسیژنی دورتر شویم طول دوره پرورش بالاتر می‌رود. ‌وی معتقد است پرورش ماهی در مسیر رودخانه‌های عاری از آلاینده‌ها را پاک و اقتصادی‌تر از سدهاست و این‌که بگوییم سدها آغشته به جیوه هستند نه الزاماً این‌طور نیست. 

درست است که جریان آب در پشت سدها کم است، اما عمق و حجم سطح تماس آب با هوا بسیار زیاد است و از طرفی سدها دائماً توسط آب رودخانه‌ها تغذیه می‌شوند.این دکترای آبزی‌پروری با اشاره به داشتن شرایط زیستی نوع ماهیان پرورشی در سدها ادامه می‌دهد: این امر بستگی به دمای آب سدها دارد و میزان اکسیژن آب، قبل از این‌که ماهی یا میگویی در آب سد رها شود. 

ابتدا آب امکان‌سنجی می‌شود یعنی طی یک دوره شش تا یک‌ساله مشخصات فیزیک و شیمیایی آب بررسی می‌شود و بر اساس دما و ترکیبات آب تصمیم گرفته می‌شود کپور یا قزل‌آلا رها کنند. ‌این کارشناس آبزی‌پروری در مورد پرورش میگو در سد نیز اشاراتی دارد و در ادامه می‌افزاید: در پرورش میگو هم چون میگوی رزنبرگی را در آب شیرین رها می‌کنیم اگر عمق سد بالا نباشد سدها مناسب هستند، چراکه به دلیل تجمع میگو در کف آب جمع‌آوری مشکل می‌شود. 


پرورش خرچنگ دراز در سد شیان  

قنبری با اشاره به پرورش خرچنگ دراز در سد شیان بیان می‌کند: پرورش این نوع خرچنگ در آب شیرین به‌خوبی جواب داده است. همه اینها متعلق به خانواده سخت‌پوستان هستند و ارزش‌های غذایی بالایی دارند، ولی پرورش خرچنگ دراز کمی سخت‌تر و پیچیده‌تر است. وی ادامه می‌دهد: اهمیت همه آبزیان به دلیل داشتن اسیدهای چرب است، ولی کلاً سخت‌پوستان کلسترول بالایی نسبت به ماهی دارند، به همین دلیل قطعاً مصرف ماهی توصیه می‌شود. 


آب تازه جیوه کمتر

یک کارشناس کشاورزی نیز دراین‌باره می‌گوید: ماهی‌های بزرگ که طول عمر بیشتری دارند ممکن است حاوی متیل جیوه بیشتر از مقادیر حد مجاز باشند و همین مسأله سبب دل‌زدگی مصرف‌کنندگان شود.  «نورالله پروین» ضمن بیان راه‌حلی برای این مساله با یک پیشنهاد ادامه می‌دهد: مصرف کم این دسته از ماهیان حداکثر هفته‌ای یک‌بار در قالب یک رژیم غذایی متعادلبی‌خطر است. 

وی با برشمردن ماهی‌هایی که مقدار بالایی جیوه در بدنشان وجود دارد، اضافه می‌کند: کوسه‌ماهی، مارلین، اره‌ماهی، نیزه‌ماهی، ماهی‌های درخشان، ماهی روغنی اروپای شمالی و ماهی نارنجی دریا بیشترین مقدار جیوه را دارند. این کارشناس علت وجود جیوه در ماهی را چنین بیان می‌کند: جیوه در همه‌جا هست و بر اثر فعالیت‌های انسان و اساساً ضایعات خانگی و صنعتی در طبیعت افزایش یافته است. مقدار کمی از جیوه در آب حل شده و تحت تأثیر باکتری‌ها با تغییر شیمیایی یافتن به میتیل جیوه که شکل سمی‌تر جیوه است تبدیل می‌شود.

پروین با اشاره به تأثیر جریان آب تازه برای پرورش ماهی می‌گوید: ماهی قزل‌آلا به 14 ساعت آب تازه و روان سرد نیاز مبرم دارد. آب روان تازه حاوی اکسیژن فراوان است و ماهی در آب راکد و مانده دوام نمی‌آورد. اگر جیوه در بدن ماهی به دلیل راکد بودن آب بالا برود خوردن چنین ماهی مضر است.


سدها آبزیان بومی را نابود کردند   

یک کارشناس سدسازی معتقد است که تصمیم‌های غیرکارشناسی سدسازی سبب نابودی منابع طبیعی و آبزیان بومی هر منطقه می‌شود. در یک بررسی مشخص شد ٨٠ درصد از جمعیت ماهی‌ها در رودخانه‌ها و حتی ماهیان مهاجر به اکوسیستم‌های رودخانه‌ای کاهش یافته است. 

«ماهان فرهادی» با توجه به زمان آبگیری سدها و زیر آب رفتن بخش زیادی از منطقه می‌گوید: از آنجا که در هر منطقه‌ای که قرار است سدی ساخته شود یک اکوسیستم طبیعی و زنجیره غذایی وجود دارد، با ساخت و آبگیری سد همه آن منطقه زیر آب می‌رود و این شامل همه گیاهان و درختان و جانوران و خزندگان منطقه می‌شود. این مساله نوعی آلودگی برای سد محسوب می‌شود.

وی از جمله موارد دیگری را که در آلودگی آب سدها دخیلند، چنین بیان می‌کند: جاری شدن رسوبات خاک هنگام بارش باران و همچنین املاحی که در رودخانه‌ها جاری است و سرریز آنها به داخل سد مانند سموم و کودهای کشاورزی، پساب خانگی و صنعتی سبب می‌شود سد به دلیل این‌که آب راکدی دارد و رودخانه‌ها قدرت خودپالایی ندارد، آلوده شود و این آلودگی بر کیفیت ماهیان و آبزیان پرورشی تأثیر منفی خواهد گذاشت.