نقد و نظر
تأثیر تاریخی رسانه‌ها بر جایگاه یکدیگر
فرامرز قره‌باغی ـ نویسنده و روزنامه‌نگار
این روزها با نابسامانی در بازار کاغذ و تشدید مشکلات مالی نشریات، این سوال پیش می‌آید که آیا با توجه به آسیب‌پذیری مطبوعات کاغذی و در میدان بودن رقیب قدری مانند نشریات الکترونیکی، عمر روزنامه‌ها و مجلات مکتوب به سر رسیده است؟ عده‌ای نیز دلیل می‌آورند که اگر چنین است چرا روزنامه‌هایی با گستره جهانی مثل لوموند و فیگارو هنوز کاغذی‌اند؟
در پاسخ به این سوال باید توجه شود میان کهکشان «گوتنبرگ» و کهکشان «مارکونی» فاصله‌ای است که آن را فرهنگ بهره‌مندی از مطبوعات و اخبار شفاهی پرمی‌کنند؛ فاصله‌ای که اجازه داد پایه‌های مطبوعات در اقتصاد و جامعه اروپا مستحکم شود و این استحکام به تولد صنعت مطبوعات کمک کند. پس از آن بود که با ورود رادیو تقسیم کاری بین اخبار مکتوب و شفاهی صورت گرفت. سپس با ورود تلویزیون همین فاصله کافی بین اخبار شفاهی و اخبار تصویری موجب جایگاه مستقل هر یک از آنها شد؛ بنابراین با قدعلم‌کردن فضای مجازی در حوزه خبر، جایگاه هیچ یک دچار تزلزل نشد.
جریان آزاد اطلاعات، فعالیت براساس اصل رقابت و برخورداری از حمایت‌های حقوقی، ورود بخش خصوصی و حفظ استقلال رسانه‌ها را در مورد مطبوعات آزاد موجب شده است؛ بنابراین عجیب نیست که در این قسمت از دنیا روزنامه‌هایی با عمر چند قرن داریم؛ در حالی که میانگین بسیار کوتاه عمر روزنامه‌های مستقل در کشور ما اساسا مقایسه آنها را با نشریات کهنسال بین‌المللی مع‌الفارق و نادرست جلوه می‌دهد؛ نشریات مکتوبی که آزادی عمل و در عین حال حمایت‌های حقوقی دارند و در جایی فعالند که صنعت روزنامه بخشی از پیکره‌ای است که صنایع مربوط به کاغذ بخش دیگر آن هستند و همواره توازن و تناسب بین اینها وجود دارد. اما در کشور ما که بین تولد روزنامه و آغاز به کار رادیو فاصله‌ای اندک وجود دارد تا جایی که دامنه کار آنها کاملا تفکیک نشده است، ورود فضای مجازی معادله‌ها را به هم می‌ریزد و جایگاه رسانه‌های کاغذی را متزلزل‌تر می‌کند. سایه خطر توقیف بر بالای سر روزنامه‌های مستقل عملا اجازه رشد را از آنها می‌‌گیرد. بنیان‌هایی که می‌توانند و باید در قالب بخش خصوصی به وجود آیند و پشتوانه مطبوعات شوند یا وجود ندارند یا اگر هستند کار چندانی نمی‌توانند صورت دهند و عملا فضای رقابت آزاد وجود ندارد. بنابراین بررسی وضعیت روزنامه‌های مکتوب و سنجش اوضاع آنها با نشریات الکترونیکی در کشور ما باید با توجه به شرایط اجتماعی و تاریخی خود ما انجام شود و نمی‌توان در این زمینه دست به مقایسه با جاهای دیگر زد.