گزارش
بلاتکلیفی پس از آتش‌سوزی
بازاریان خسارت دیده ایکی قاپیلار معتقدند گذشت زمان رسیدگی به خسارتهای آنها را گرفتار فرایندهای پیچیده اداری می‌کند
سید مرتضی احمدپور | تبریز – خبرنگار:
از جنب مسجد بزرگ مطهری که وارد بازار دودری می‌شوی 200 متری راه است تا به سرای دودری برسی؛ جایی که چند شب قبل، محل یکی از بزرگ‌ترین آتش‌سوزی‌های قلب تجاری تبریز بود. این حادثه هرچند تلفات جانی در پی نداشت، زیان‌های اقتصادی، فرهنگی و تاریخی آن غیر‌قابل اغماض است. بنا بر برآوردهای اولیه کارشناسان، بیش از 20 میلیارد تومان خسارت به بنا و مغازه‌های این بازار وارد شده است و بازاریان این رقم را با توجه به از بین رفتن سرمایه‌هایشان 2 هزار میلیارد ریال عنوان می‌کنند.
تجهیزات ایمنی نصب نشده است
برای درک بهتر علت وقوع این حادثه، درست همان زمان آتش‌سوزی در چهارشنبه‌شب گذشته، سری به بازار زدیم؛ سرایی که دیگر از هیاهوی صبحگاهی‌اش خبری نیست و در دل شب خلوت و بی‌دفاع مانده است. هر کسی می‌تواند وارد بازار شود. زباله‌ها در نقاط مختلف دیده می‌شوند و هر رهگذری می‌تواند با یک ته‌سیگار آنها را به کانون آتش‌سوزی مبدل کند. حتی پس از وقوع آتش‌سوزی چند روز گذشته هم، هنوز خبری از نگهبان در بازار تبریز نیست. حتی یک دوربین هم در آنجا نصب نشده است.
همچنان معدود کپسول‌های آتش‌نشانی در دالان‌ها داخل قفسه‌های فلزی قفل‌دار قرار دارند و معلوم نیست کلیدشان در دست کیست. چند بنر در بازار نصب شده که مربوط به یک شرکت بیمه است و از بازاریان می‌خواهد سریعا خسارتهای خود را اعلام کنند. در محدوده 200 متری مانده به محل آتش‌سوزی، دو شیر آتش‌نشانی دیده می‌شود که بی‌شک برای کنترل حریقی به آن وسعت کافی به نظر نمی‌رسد. به محل آتش‌سوزی که می‌رسیم، چند مامور نیروی انتظامی مقابل در بسته ولی سوخته دودری نگهبانی می‌دهند. با هماهنگی آنها وارد سرا می‌شوم.
چند مامور آتش‌نشانی و چند کسبه مشغول کار در خلوت شب هستند. در همان دقایق پایانی شب، پس از ساعت‌ها تلاش و کار، خستگی به چهره‌های ناامید و حیرت‌زده مغازه‌داران خسارت‌دیده اضافه شده است. ماموران آتش‌نشانی اما چهره‌های خسته‌تری دارند و مشغول ایمن‌سازی نهایی برای آواربرداری از قسمت‌های سوخته هستند.
عمدی بودن آتش‌سوزی شایعه است
پیرمردی در سرای ایکی قاپیلار حضور دارد و خودش را سرایدار بیش از 130 مغازه و حجره این بخش از بازار معرفی می‌کند. «علی نصیری» عمدی بودن آتش‌سوزی در بازار را رد می‌کند و می‌گوید: من آخرین کسی بودم که به همراه دو نفر از تجار، ساعت هشت و نیم شب درِ سرا را قفل و محل را ترک کردیم. آن زمان کسی داخل سرا نبود و همه درها هم قفل بودند. آتش‌سوزی از محل بسته و قفل‌شده و از چند طرف شروع شده است و امکان ندارد که کسی در اینجا اقدام به آتش زدن چیزی کرده باشد. ساعت نه و نیم شب بود که یکی از بازاریان به من زنگ زد که بازار سوخته و به‌سرعت به محل حادثه آمدم، اما کار از کار گذشته بود و بازار سوخته بود. وی ادامه می‌دهد: این حرف‌ها را به ماموران آتش‌نشانی، کلانتری و آگاهی هم گفته‌ام. همه من را می‌شناسند و چندین سال است که اینجا نگهبان هستم. اتاقک من هم سوخته است، ولی از روز آتش‌سوزی سر کار خودم حاضرم.
نصیری به آتش‌سوزی 10 سال قبل اشاره می‌کند و می‌گوید: از آن زمان و قبل آن در این محل نگهبان هستم. قبل از همه در سرا را باز می‌کنم و بعد از همه آن را می‌بندم. هر مغازه به طور متوسط ماهانه 7 - 8 هزار تومان به من حقوق می‌دهند که در مجموع حدود 800 هزار تومان است. مسئولان قول دادند که من را بیمه می‌کنند، اما خبری نشد و با اضافه شدن پولی که از بابت باربری اجناس بازاریان می‌گیرم گذران زندگی می‌کنم.
بازار داغ شایعات
حلقه زدن و حرف‌های در گوشی در مورد علت آتش‌سوزی صحنه آشنایی در بازار است. بیشتر اتهامات متوجه پست بزرگ برقی است که داخل حیاط قرار دارد و خیلی‌ها معتقدند آتش‌سوزی از اتصال ناشی از این پست آغاز شده است. آنها معتقدند این‌که علت آتش‌سوزی تا چند روز بعد از حادثه هم اعلام نشده ناشی از سبک-سنگین کردن مسئولان برای اعلام حقیقت است.
«پویا» یکی از بازاریان جوانی است که مغاز‌ه‌اش به طور کامل سوخته. او به حدس‌های بازاریان درباره علت وقوع آتش اشاره می‌کند و می‌گوید: درِ پست بزرگ فلزی همان شب آتش‌سوزی پلمب شد، در حالی که ما دیدیم داخل آن کاملا سوخته و دیواره فلزی ضخیمش متورم شده است. علاوه بر این، آتش‌سوزی اطراف این پست هم رخ داده است. چرا آتش‌سوزی با این وسعت در دهه‌های قبل و زمانی که این پست‌های برقی نبود رخ نداد و چرا مسئولان علت آتش‌سوزی را زودتر اعلام نمی‌کنند که ما هم تکلیف خودمان را بدانیم؟ «تقی» یکی دیگر از بازاریان در این‌باره می‌گوید: در محل آتش‌سوزی ده‌ها انبار بزرگ کالا قرار داشت که نیاز استان حتی بخشی از شمال غرب کشور را تامین می‌کند. اکثر بازاریان این محوطه هم عمده‌فروشان اصلی این بخش از بازار را شامل می‌شدند.
بازار مهم تبریز؛ بدون دوربین و نگهبان
«طاهر» در فهرست 100 مغازه‌داری است که دکان کوچک دومتری‌اش در آتش‌سوزی کاملا نابود شده. او هم از نبود دوربین و نگهبانی در بازار تاریخی تبریز انتقاد می‌کند و می‌گوید: زمان رسیدن ماموران آتش‌نشانی به محل آتش‌سوزی طولانی بود و اگر در دقایق اول آنان در بازار حضور داشتند، این حجم از خسارت به بار نمی‌آمد. این بازاری تبریزی به آتش‌سوزی سه ماه قبل در پلاستیک‌فروشی جنب مسجد مطهری هم اشاره می‌کند و می‌افزاید: آتش‌سوزی آن زمان هم می‌توانست فجایع بزرگی خلق کند و حتی مغازه‌های بیشتری را بسوزاند، اما چون مغازه برِ خیابان بود و یکی از شهروندان در همان ابتدا متوجه شده بود و اطلاع‌رسانی کرده بود، آتش به‌موقع مهار شد و از خسارت دیدن کسبه آن منطقه جلوگیری شد.
وی با بیان این‌که بازار هنوز هم به شیوه سنتی اداره می‌شود اظهار می‌کند: در اکثر عمده‌فروشی‌ها خبری از رایانه و دوربین نیست و همه چیز سنتی است. مغازه‌داران اینجا اعتقادی به دوربین ندارند، اما در استخدام نگهبان شبانه برای بازار همه متفق‌القول هستند. ولی با توجه به قتل شبانه سرایدار بازار مظفریه در سال‌های قبل و اعلام نیروی انتظامی مبنی بر مسئول بودن بازاریان در این زمینه، دیگر نگهبان شبانه‌ای در بازار نداریم، چون کسی مسئولیتی به این سنگینی را بر عهده نمی‌گیرد.
طاهر می‌افزاید: نیروی انتظامی وعده داده بود که کشیک مداوم در بازار می‌دهند، ولی سوال این است که داخل سراهای بسته‌ای که صدها مغازه داخل آن وجود دارد چگونه کنترل خواهد شد.
بلاتکلیفی در روزهای بعد از آتش‌سوزی
«جواد» که به گفته خود نزدیک به 5 دهه است در بازار تبریز مغازه و به فعالیت مشغول است، می‌گوید: چند روز از آتش‌سوزی گذشته و رفت و آمد مسئولان کم شده است. ماموران بیمه و کارشناسان از تبریز و حتی تهران در محل حاضر شده‌اند، اما نوع برخورد آنان امید بازاریان را برای دریافت خسارت کمرنگ کرده است. آنها بهانه‌های مختلفی برای نپرداختن خسارت مطرح می‌کنند و دقیقا همان شرایط 10 سال پیش وجود دارد که بیمه‌ها پرداخت نشد.
وی ادامه می‌دهد: مغازه‌داری که حداقل 2 میلیارد تومان خسارت دیده است، در حال حاضر برای گرفتن یک‌دهم این میزان خسارت هم امیدی ندارد. شرکتی که 10 سال قبل و با توجه به آتش‌سوزی توانست اعتماد 80 درصد بازاریان را جلب کند و به صورت انحصاری بیمه‌های آتش‌سوزی و خسارت بسیاری از مغازه‌ها را انجام دهد امروز بهانه‌های مختلفی چون ارائه فاکتور و احتمال تقلبی و قاچاق بودن اجناس سوخته و بهانه‌‌هایی از این دست می‌آورد. با سوختن کامل بازار و انبار و مغازه‌ها چگونه می‌توان فاکتور خرید ارائه کرد یا قاچاق نبودن اجناس را رد کرد؟
کسادی کار در مغازه‌های جایگزین
«سعید» از بازاریان میانسال بازار دودری است که نسبت به بقیه با آرامش بیشتری حرف می‌زند. مغازه او هم کاملا سوخته، ولی معتقد است نباید دچار تضعیف روحیه شوند. وی به آتش‌سوزی 10 سال قبل بازار و بازسازی مغازه‌ها از سوی میراث فرهنگی اشاره می‌کند و می‌گوید: امیدواریم این اتفاق تکرار شود و همانند 10 سال قبل این بازسازی انجام و مغازه‌ها تحویل مغازه‌داران داده شود. او ادامه می‌دهد: مشکلی از بابت ناهماهنگی سرقفلی نداریم و مالکان در این مورد همراهی می‌کنند. آ‌ن‌قدر قوی هستیم که تاکنون هیچ کدام از بازاریانی که مغازه‌شان سوخته سکته نکرده و بستری نشده‌اند، اما همه ناراحتیم. در اوج تمام ناراحتی‌ها هم امیدوار به بازگشت روزهای خوب به بازار هستیم.
این کاسب بازار تبریز با اشاره به 100 مغازه جایگزینی که قول واگذاری رایگان آنها به مدت یک سال به مغازه‌دارها داده شده است بیان می‌کند: اول این‌که تعداد مغازه‌ها بیشتر است. حتی شما که اینجا هستید می‌توانید مغازه‌های سوخته را بشمارید که بیشتر از 100 تا دچار آتش‌سوزی کامل شده‌اند. دوم این‌که محل در نظر گرفته شده بازار صدرا است که در کنار مهرانه‌رود ساخته شده و به علت جانمایی نامناسب در سال‌های گذشته اصلا رفت و آمد مشتری به آن وجود ندارد، چراکه این بازار در محلی بن‌بست قرار دارد.
یکی از ویژگی‌های سراهای بازار تبریز اتصال به همدیگر است که رفت و آمدها را بیشتر می‌کند و در آن محل تقریبا هیچ رفت و آمدی نیست. این مغازه‌دار از تصمیم برخی مغازه‌دارها برای اجاره حجره در محل دیگری از بازار تبریز خبر می‌دهد و می‌گوید: تعدادی می‌خواهند با هزینه خودشان به محل دیگری بروند و کار کنند و معتقدند مغازه‌های در نظر گرفته شده نمی‌تواند برایشان رونقی داشته باشد.
پیشنهادهایی برای تکرار نشدن آتش‌سوزی
یکی از هیات امنای بازار دودری می‌گوید: برای تکرار نشدن این آتش‌سوزی باید تدابیری اندیشیده و با همکاری بازاریان و مسئولان کارهای لازم انجام شود. مسئولان شهری، میراث فرهنگی و انتظامی باید همکاری بیشتری با هم داشته باشند.
«عباس رضایی» ادامه می‌دهد: مشکلی برای استخدام نگهبان شب نداریم. حتی محل خواب و استراحت مناسبی هم می‌توان تامین کرد. بازاریان حاضرند حق شارژ بیشتری بدهند تا امنیتشان تامین شود و در این زمینه مسئولان انتظامی هم باید همکاری بیشتری داشته باشند.
وی پیشنهاد می‌کند در کنار افزایش امکانات ایمنی آتش‌نشانی و استخدام نگهبان شبانه، باید چند نقطه از بازار تبریز با دوربین‌هایی که روی دکل‌های مرتفع نصب می‌شود تحت کنترل دائمی باشند تا در هنگام وقوع حوادثی از این دست از اتاق مانیتورینگ اطلاع‌رسانی و جلوگیری لحظه‌ای شود. رضایی تاکید می‌کند: بازاریان در تامین هزینه‌های این دوربین‌ها هم آماده همکاری هستند، ولی با توجه به وسعت این عملیات باید مجوزهای لازم داده شود و مسئولان اقدامی کنند.
ضرورت تسریع در بازسازی بازار و تامین خسارت‌ها
مسئولان در روزهای گذشته رفت و آمد زیادی به بازار داشته‌اند. چندین جلسه در استانداری، فرمانداری و شهرداری برگزار شده است و مدیران بیمه هم از مرکز کشور در تبریز حضور یافته و به بازاریان وعده مساعدت داده‌اند. هرچند از نظر وعده‌های حمایتی مسئولان کم نگذاشته‌اند و مدیران ارشد و میانی دست رد به سینه به خواسته‌های بازاریان نزده و خود را آماده هر گونه همکاری نشان داده‌اند، تجربه نشان داده که با گذشت زمان چنین موضوعاتی وارد فرایندهای اداری پرپیچ‌وخمی می‌شود که می‌تواند برای بازاریانی که همکاران خود را در سراهای دیگر مشغول کسب و کار می‌بینند فرسایشی باشد. از سوی دیگر، میزان خسارتهای واردشده به نسبت آتش‌سوزی 10 سال قبل چه از نظر ریالی و چه حجم کالاها بسیار بیشتر است و شرکت‌های بیمه هم به دنبال راهی برای کاهش پرداختی‌ها از طریق وارد آوردن ایرادهایی به‌ظاهر قانونی هستند. در این زمینه ورود مسئولان ارشد استانی و پیگیری مستمر آنان می‌تواند این مشکل را تا حدی حل کند و از سوی دیگر، توقف‌های مالیاتی، پرداخت تسهیلات کم‌بهره و جلب مشورت بازاریان برای تعیین محل بهتری برای کسب و کار جدیدشان ضروری به نظر می‌رسد.
تبدیل مغازه‌ها به انبار؛ یکی از تهدیدات جدی بازار تبریز
«عبدالله تقی‌پور» رئیس کمیسیون محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تبریز می‌گوید: تبدیل مغازه‌ها به انبار یکی از تهدیدهای جدی در بازار تبریز است چراکه لوازم قابل اشتعال در آنها وجود دارد. در حال حاضر برخی از مغازه‌ها به انبار تبدیل شده‌اند و باید از این پس جلوی این اقدام گرفته شود. «شکور اکبرنژاد» رئیس شورای شهر تبریز هم با اشاره به آتش‌سوزی اخیر در بازار تبریز بر ضرورت همکاری بازاریان با مسئولان برای جلوگیری از وقوع آتش‌سوزی تاکید و اظهار می‌کند: پیش از وقوع حادثه آتش‌سوزی بازار تبریز باید به عوامل جلوگیری از آتش‌سوزی توجه می‌کردیم. در حال حاضر هم می‌توانیم با همکاری مسئولان و خود بازاری‌ها از وقوع اتفاقاتی همچون آتش‌سوزی سرای ایکی قاپیلار در بازار تبریز جلوگیری کنیم. با هشداردهنده‌هایی که چندان هزینه‌بر نیست، می‌توان مانع چنین آتش‌سوزی‌هایی شد.
محدوده تاریخی بازار تبریز در خطر است
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی در خصوص وجود تهدید جدی در محدوده تاریخی بازار سنتی تبریز به دلیل مهیا بودن آن برای هرگونه حادثه غیرمترقبه هشدار می‌دهد و می‌گوید: هم‌اکنون اطراف بازار تبریز که زمانی منطقه مسکونی بوده، به محل انبارها و کارگاه‌های متعدد تبدیل شده است. به دلیل انباشت کالاها و مواد مختلف قابل اشتعال در این منطقه هر لحظه احتمال وقوع حادثه‌ای ناگوار همچون آتش‌سوزی اخیر در یکی از سراهای آن وجود دارد. «مرتضی آبدار» ادامه می‌دهد: این منطقه به‌ویژه از سمت شرق و راسته کوچه به شدت در معرض تهدید و بحران قرار دارد بنابراین نهادهای مربوطه و نظارتی باید برای مقابله با این پدیده وارد عرصه شوند.
وی یکی از دلایل اصلی و مهم آتش‌سوزی مهیب را در ایکی قاپیلار وجود مواد قابل اشتعال در این محل بیان می‌کند و می‌گوید: نامه‌های مختلفی به نهادهای مربوطه برای تخلیه این سرا از اجناس و کالاهای قابل اشتعال و نیز بازار کفاشان ارسال شده اما تاکنون به این نامه‌ها ترتیب اثر داده نشده است. این مسئول تاکید می‌کند: پس از اتمام عملیات آواربرداری سرای ایکی قاپیلار از سوی شهرداری تبریز، میراث فرهنگی آمادگی آغاز عملیات مرمت و بازسازی آن را دارد. اما باید توجه داشت که عملیات آواربرداری بسیار سخت است و می‌توان آن را با عقد قرارداد به پیمانکار سپرد تا سریع‌تر انجام شود.
از رسانه‌های شایعه‌ساز شکایت می‌کنیم
مدیرعامل شرکت توزیع برق شهرستان تبریز از هجمه‌های ناروا به این مجموعه و مقصر دانستن شرکت برق در حادثه آتش‌سوزی بازار تاریخی تبریز انتقاد می‌کند و می‌گوید: طی روزهای اخیر مطالب خلاف واقع در خصوص علت آتش‌سوزی این محل از طریق برخی رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی منتشر شده است که تمام آن را تکذیب می‌کنیم.
«عادل کاظمی» می‌افزاید: بر اساس بررسی‌ها که بلافاصله پس از آتش‌سوزی در سرای ایکی قاپیلار از سوی کارشناسان اداره برق تبریز به انجام رسید، مشخص شد که هیچ‌یک از تاسیسات این مجموعه دلیل آتش‌سوزی نبوده و انتشار اخبار مبنی بر مقصر بودن شرکت برق تبریز کذب محض است. چون انتشار چنین مطالبی که خلاف واقع است به جایگاه شرکت توزیع برق صدمه می‌زند و به آثار منفی در جامعه منجر می‌شود، از رسانه‌های مربوطه شکایت خواهیم کرد.
وی تاکید می‌کند: با قوت و مستند اعلام می‌کنیم که هیچ‌یک از تاسیسات برق در آتش‌سوزی اخیر بازار تبریز نقشی نداشته است و همه این تاسیسات بلافاصله پس از وقوع آتش‌سوزی پلمب شده‌اند و این پلمب تا زمان اعلام علت آتش‌سوزی همچنان باقی خواهند ماند. حتی اگر آتش‌نشانی اداره برق تبریز را در این حادثه مقصر اعلام کند، از طریق مراجع قضایی موضوع را با جدیت تمام پیگیری می‌کنیم.
این مسئول با اشاره به استقرار ترانس برق در محوطه سرای ایکی قاپیلار می‌گوید: کسبه این سرا از مدت‌ها قبل به دنبال برداشته شدن این ترانس بودند، اما به دلیل ایمنی بالای آن (نمونه‌‌اش را در برج‌های مسکونی نصب می‌کنیم) با این درخواست موافقت نکردیم چون این ترانس‌ها از نوع خشک هستند و روغنی که قابل اشتعال باشد درون آنها وجود ندارد.
نتیجه کارشناسی علت آتش‌سوزی امروز اعلام می‌شود
«محمدباقر هنربر» مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی اظهار می‌کند: علت اصلی آتش‌سوزی در بازار سرپوشیده تبریز ساعت ۹صبح امروز (چهارشنبه) اعلام می‌شود. «محمدباقر هنربر» ادامه می‌دهد: بعد از مشخص شدن علت، بیمه‌ها وارد عمل می‌شوند و میزان خسارت را برآورد می‌کنند. پس از آن نیز کار آواربرداری مغازه‌ها و بازسازی بازار آغاز خواهد شد.
