پلنگ‌ها بی‌تقصیرند

معظمه نقی‌پور|  ساری-خبرنگار:


بازگشت شیر ایرانی به زادگاهش پس از 80 سال، یکی از خبرهای خاص محیط‌زیستی در روزهای اخیر محسوب می‌شود که توجه بسیاری از رسانه‌ها و فضای مجازی را به خود جلب کرده است. در همین روزها که برای بازگرداندن شیر ایرانی به کشور و احیای این گونه نادر جانوری جهان در خاستگاهش تلاش می‌شود، گونه‌های نادر و ارزشمند دیگری از حیات وحش ایران در معرض تهدید قرار دارند. مثل پلنگ‌ها که تعدادشان مانند گذشته زیاد نیست و گاهی حضور کمرنگشان با حادثه‌ای برای مردم روستاهای اطراف جنگل‌ها یا دام‌های آنان همراه می‌شود.

 مانند اتفاقی که چند روز پیش برای یکی از اهالی روستای «شارقلت» در منطقه لفور سوادکوه رخ داد. پلنگ گرسنه برای تهیه غذای خود به محل زندگی انسان‌ها نزدیک شده بود تا دام‌ها را شکار کند.تکرار این حوادث هشداری برای درک این است که عامل حمله این گربه‌سان در واقع خود انسان است و شخص ناخواسته به دلیل نداشتن آگاهی یا اهمیت ندادن به حریم محیط‌زیست مورد تهاجم قرار می‌گیرد. زیرا پلنگ به طور طبیعی انسان را مورد حمله خود قرار نمی‌دهد، مگر این‌که انسان وارد حریم و قلمروش شود. از طرفی شکار بی‌رویه گراز در چند سال اخیر باعث شده مهم‌ترین منبع غذایی پلنگ کاهش یابد و این حیوان برای تأمین غذای خود به دام‌ها نزدیک شود. طبیعی است که تلاش دامداران هم برای حفظ جان دام‌هایشان حوادثی را رقم می‌زند.


رفتار با پلنگ

رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست سوادکوه و سوادکوه شمالی نیز معتقد است انسان باید آموزش‌های لازم را برای پیشگیری از این حوادث ببیند، زیرا پلنگ طبق غریزه خود واکنش نشان می‌دهد. «ابراهیم فلاحی» در گفت‌وگو با همشهری اظهار کرد: درباره حادثه اخیر باید توجه داشت که خانه آن خانم از روستا فاصله زیادی داشت. وی نخستین بار بود که حیوان را دید و نکته مهم این‌که بعد از آسیب دیدن این خانم، پلنگ او را رها کرد و رفت؛ چراکه پلنگ به انسان به عنوان طعمه نگاه نمی‌کند.وی افزود: در آن حادثه، پلنگ یک گراز شکار کرده بود و تصورش این بود که طعمه‌اش در تهدید قرار دارد و طبق غریزه‌اش عمل کرد.

 تا زمانی که پلنگ با انسان در یک زیستگاه بخواهند زندگی کنند این اتفاقات رخ می‌دهد. هرچند که قدیمی‌ها نوع رفتار با این حیوان را به خوبی می‌دانند، اما لازم است که اکنون نیز آموزش‌هایی برای مواجهه با این حیوان و پیشگیری از خطر انجام شود.این مسئول با بیان این‌که طبیعت سوادکوه نسبت به سایر مناطق استان به‌ویژه غرب مازندران بکرتر باقی مانده است، اظهار کرد: در دل جنگل‌های مناطقی همچون کلاردشت و چالوس ویلاسازی انجام شد و گسترش امکانات ساکنان این مناطق را افزایش داد. 

فلاحی با اشاره به رابطه نزدیک و بدون خطر انسان و پلنگ در نسل‌های گذشته مازندران و جایگاه این حیوان در افسانه‌ها و قصه‌های بومی گفت: پلنگ در گذشته برای بچه‌های روستایی شخصیتی جزو قصه‌ها بود؛ زمانی که عرصه‌های جنگلی گسترده‌تر بود و دامدار نیز در قعر جنگل زندگی می‌کرد. با این‌که در گذشته چنین تقابلاتی بین انسان و پلنگ وجود داشت، ولی دامدار نسبت به رفتار مناسب با حیات‌وحش آگاه بود. 

در گذشته نیز دامداران جنگل‌نشین با پلنگ مواجه می‌شدند، اما عمدتا در آن دوران نوع رفتار و واکنش انسان نسبت به پلنگ فرق می‌کرد. درواقع به نوعی حرکت می‌کردند که جانور را تحریک نکنند و به همین دلیل وقتی پلنگ احساس خطر نمی‌کرد، آسیبی هم به انسان وارد نمی‌شد.وی تصریح کرد: قدیمی‌ها می‌گفتند وقتی پلنگ را رودررو می‌دیدند هیچ حرکتی نمی‌کردند و پلنگ هم بدون این‌که حمله کند به مسیر خودش ادامه می‌داد. رفتارهای تحریک‌آمیز منجر به واکنش از سوی این گربه‌سان می‌شود. اگر در یک جنگل بدون صدا در حال عبور باشید و در آن نزدیکی پلنگی خوابیده باشد، روبه‌رو شدن ناگهانی با این حیوان باعث واکنشش می‌شود.‌


افزایش شکار و کاهش غذا

رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست سوادکوه و سوادکوه شمالی عوامل مختلفی را در نزدیک شدن پلنگ به روستا و همچنین حمله به انسان مؤثر دانست و اظهار کرد: یکی از دلایلی که پلنگ در حاشیه روستاها دیده می‌شود، این است که خروج دام از جنگل اتفاق افتاده است. دامداری که در اعماق جنگل زندگی می‌کرد، دیگر نیست. دلیل مهم دیگر این است که تعداد غذای طبیعی پلنگ مثل گراز و جوجه‌تیغی یا همان «تَشی» به دلیل شکار غیرمجاز کاهش یافته است. از سوی دیگر ممکن است پلنگ پیر شده باشد یا دندان نیش خود را از دست داده باشد و نتواند شکاری همچون گراز داشته باشد. 

بنابراین به حاشیه روستا می‌آید تا شکاری راحت‌تر مثل دام اهلی داشته باشد. فلاحی با بیان این‌که تمامی این اتفاقاتی که رخ داد یک واکنش طبیعی از سوی پلنگ بود، افزود: این حمله‌های چند سال اخیر به انسان برای تهیه غذا نبود، بلکه رفتاری طبیعی از سوی این حیوان بود. این ما هستیم که باید بپذیریم در قلمرو حیات وحش حق تقدم با حیوانات است. 
این مسئول ادامه داد: پلنگ ایرانی گونه‌ای نادر در جهان است که در معرض خطر انقراض نیز قرار دارد و باید حفظ شود. الان می‌بینیم که برای احیای شیر ایرانی اقداماتی انجام می‌شود. مطمئنا شیر وارد شده از نظر ژنتیک نمی‌تواند شیر ایرانیِ اصیل باشد. یا ببر مازندران که منقرض شد. پرسش این است که چرا باید نسلی را منقرض کنیم و بعد به دنبال احیا و بازگرداندن آن باشیم؟ همه ما و حتی دامداران باید مراقبت کنیم که هم خودمان آسیب نبینیم و هم جمعیت پلنگ حفظ شود و به این حیوان آسیب نرسد.

رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست سوادکوه و سوادکوه شمالی درباره تعداد پلنگ‌های موجود در منطقه گفت: با توجه به گستردگی زیستگاه و قلمرو، این‌که ما در این منطقه چند قلاده پلنگ داریم قابل شمارش نیست. زیرا زیستگاه و قلمرو این حیوان بستگی به نوع و جمعیت غذا و امنیت منطقه دارد. شاید تا 3 هزار هکتار هم قلمرو یک پلنگ باشد. بنابراین آمار دقیقی نداریم، اما شاید در کل عرصه سوادکوه و سوادکوه شمالی حدود ۲۰ قلاده پلنگ وجود داشته باشد. وظیفه ما و همه مردم حفظ این گونه نادر و در معرض انقراض است.


حق زندگی برای پلنگ

 سازمان حفاظت محیط‌زیست از سال 1394 برای حفاظت از پلنگ در برابر شکار و تعرض کشاورزان و دامداران، پرداخت خسارت به آنان را در صورت تلف شدن دام‌ها یا زخمی شدن خودشان بر اثر حمله پلنگ، اجرایی کرد تا دامداران در صورت مواجهه با پلنگی که به دامشان حمله کرده، نسبت به شکار یا آسیب رساندن به این حیوان اقدامی نکنند. برای پیشگیری از شکار این حیوان نیز قانون مجازات‌هایی مشخص کرده که جریمه زیان به محیط‌زیست ۸۰ میلیون تومان است و جرائم دیگری همچون حبس نیز وجود دارد.

این گربه‌سان در معرض خطر انقراض باید حفظ شود تا مانند شیر و ببر مازندران در کتاب‌ها سوژه داستان‌های اساطیری نشود. پلنگ هنگامی که طعمه‌ای شکار کرده یا توله‌اش را به همراه دارد یا وقتی وارد قلمروش شدیم، به طور غریزی واکنش نشان می‌دهد. بنابراین نباید وارد حریم زندگی او شویم. خروج دام از جنگل‌ها، کاهش تراکم جنگلی در اثر ورود انسان به منابع طبیعی، از بین رفتن زیستگاه طبیعی این جانور توسط انسان، کاهش غذای پلنگ در اثر شکار غیرمجاز سوداگران زیست‌محیطی و حتی کشته شدن این گربه‌سان توسط انسان، از جمله مواردی هستند که دست به دست هم داده‌اند تا پلنگ ایرانی در معرض خطر انقراض قرار گیرد و همه آنها به رفتار انسان برمی‌گردد.