اهداف دور از دسترس

نورا عباسی


کلاس‌های مدرسه که تمام می‌شود، تازه فصل شروع کلاس‌های ضمن‌خدمت معلم‌هاست؛ کلاس‌هایی که در اکثر مواقع دانش چندانی به فرهنگیان نمی‌افزاید و بیشتر به مسیر کسب امتیاز ختم می‌شود.

محمد حسنی یکی از استادهای باسابقه کلاس‌های ضمن خدمت ازجمله چهره‌هایی است که اعتقاد به کارآمدی پایین این کلاس‌ها دارد. براساس گفته او در سال‌های مختلف، به شکل جانبی تحقیقاتی در مورد کلاس‌های ضمن خدمت انجام شده و این تحقیقات نتایج قابل توجهی را فاش کرده‌اند؛ «نظر معلم‌ها بر این بوده که این کلاس‌ها آنطور که باید و شاید کارایی ندارند. این موضوع در کلاس‌های مجازی شدیدتر می‌شود، چون این کلاس‌ها اصلا کیفیت ندارند».

طبق گفته این عضو پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش با صراحت می‌توان گفت  که معلم‌ها بیشتر تمایل دارند که فقط دوره‌ها را بگذرانند، ‌هر چند این موضوع عمومیت ندارد اما واقعیت این است که تمام‌کردن دوره‌ها فارغ از کیفیت کار، خواسته معلم‌هاست. برای تحلیل کلاس‌های ضمن خدمت باید به مباحثی همچون ‌نیازسنجی، ‌مدرس‌ها، زمان و مکان کلاس‌ها و ‌انگیزه معلم‌ها برای ارتقای پایه توجه کرد.

سیستم ارتقای شغلی یا توسعه شغلی یعنی اینکه یک شاغل باید درطی زمان آموزش‌های لازم را پیدا کند. این آموزش‌ها به هر شکلی که هست باید موجب بهبود کیفیت و عملکرد شاغل شود. بخشی از این ارتقا به‌وسیله خود فرد انجام می‌شود، ‌به‌عنوان مثال در بسیاری از گفت‌وگوها شاهد هستیم که معلم‌ها فایل‌هایی را از اینترنت می‌گیرند و از تلگرام برای تبادل نظر استفاده می‌کنند. فارغ از این شیوه، دوره‌هایی هم هست که خود آموزش و پرورش برگزار می‌کند. در این شیوه مدرس‌هایی در مکان مشخص آموزش می‌دهند. این آموزش‌ها ممکن است با مشکلاتی در زمینه سطح مدرس، ‌شیوه تدریس، ‌امکانات و... مواجه شود.

شیوه آموزش ضمن خدمت و هدف معلم‌ها از آمدن به کلاس‌های ضمن خدمت، 2مشکلی هستند که موجب فاصله‌گرفتن این کلاس‌ها از هدف اولیه‌شان شده‌اند، چنان‌که حسنی می‌گوید: « در کلاس‌های ضمن خدمتی که من رفته‌ام، مشخص است که بسیاری از معلم‌ها باری به هر جهت به این کلاس‌ها می‌آیند. البته محتوای آموزش، خود داستانی جدا دارد؛ اینکه آیا این محتوا مناسب با نیاز معلم هست یا خیر؟ در بعضی از دوره‌های ضمن‌خدمت چون کتاب جدیدی چاپ شده است برای معلم‌ها کلاس برگزار می‌کنند، در حقیقت این محتوا تا حدودی مناسب است اما روش تدریس آنطور که باید و شاید قابل‌قبول نیست. به‌عنوان مثال بنده از معلم‌ها شنیده‌ام که معلمی قرار بود کارگروهی آموزش بدهد، در کلاس می‌نشیند و صحبت می‌کند؛ یعنی به جای آنکه در عمل این موضوع را آموزش دهد، به شیوه تئوری کفایت می‌کند». نبود معلم‌های مناسب برای تدریس در کلاس‌های ضمن خدمت، مشکل دیگری است که معلم‌ها هم زبان به انتقاد آن گشوده‌اند. محبوبه زین‌الدین بیدمشکی که 28سال به تدریس در مدارس مشغول است، در این باره می‌گوید: «معمولا اساتید دروس تخصصی، سطح علمی بالایی دارند اما در سایر حوزه‌ها همه نوع استاد را تجربه کرده‌ایم؛ ضعیف تا قوی اما آنچه مسلم است در حوزه‌های غیرتخصصی و مهارتی اساتید سایر رشته‌ها، معلم‌‌ها را جدی نگرفته و برای آموزش آنها تلاش چندانی نمی‌کنند. این مسئله در آموزش مهارت‌های مختلف کامپیوتر در سال‌های گذشته خیلی زیاد محسوس بود».

حسنی هم نقدهایی به استادهای کلاس‌های ضمن خدمت دارد و توضیح می‌دهد: «ما برای کلاس‌های ضمن خدمت نیاز به مدرس آموزش‌دیده داریم. وقتی که موضوع خیلی پیچیده است، از مدرس‌های سطح بالا و کشوری استفاده می‌شود. این مدرس‌ها خوب هستند اما وقتی مدرسان میانی تربیت می‌کنیم که به استان‌ها بروند، موضوع عوض می‌شود. مدرسان میانی با مدرسان ملی آشنا می‌شوند اما اینکه چقدر قادر به درک مفاهیم و پیام‌ها و انتقال هستند، خودش جای بحث دارد. تجارب من نشان می‌دهد که خیلی نمی‌شود از اغلب مدرسان میانی انتظار داشت، مگر اینکه زمان زیادی برای آموزش آنها گذاشته شود».

او در مورد آموزش فناوری‌های جدید به معلم‌ها به بیان این نکته که اطلاعات زیادی در این رابطه ندارد اکتفا می‌کند و می‌گوید: «در یک پروسه 15ساله، آموزش‌های مؤثری در حوزه فناوری داده شده‌است. به معلم هیچ وقت آموزش تلگرام، ‌موبایل و.. داده نشد اما 90درصد معلم‌ها به این موضوعات تسلط دارند و برحسب نیاز خودشان این موارد را فرا گرفتند. در این حوزه معلم‌ها براساس نیاز شخصی خودشان کار را پیش برده‌اند، بنابراین آموزش‌های مدرن باید از این جنس باشد که معلم احساس کند اگر خودش را همراه نکند، ‌عقب می‌افتد و پاسخگو خواهد بود».

وقتی صحبت‌های این استاد کلاس‌های ضمن خدمت و یکی از معلم‌های باسابقه را همچون تکه‌های یک پازل کنار هم قرار می‌دهیم، متوجه می‌شویم که این کلاس‌ها کاستی‌های فراوانی دارند همانطور که حسنی می‌گوید، باید قبول کرد که «آموزش‌های رسمی به این شکل در دنیای امروز کارایی ندارد و باید به دنبال راه‌های دیگر باشیم. آموزش و پرورش باید تغییر جدی در کلاس‌های ضمن خدمت ایجاد و بر رویکردهای نوین، معلم‌محور و فعال تکیه کند».