با کارشناس
جای خالی عدالت محیطی در شهر
دکترای برنامه‌ریزی شهری: در فضاهای شهری به‌ندرت شاهد محیط‌هایی هستیم که قابلیت استفاده برای افراد کم‌توان و معلول داشته باشد
محمد توفیق مشیرپناهی| سنندج- خبرنگار:
امروزه همه باور دارند که ریشه عدالت اجتماعی در عدالت فضایی و محیطی است. با توجه به این‌که خدمات شهری به مثابه نوعی کالای عمومی محاسبه می‌شود که برآورد و مکانیابی صحیح آنها در حوزه مدیریت شهری است، بنابراین نمی‌توان بخشی از جامعه شهری را از آن محروم کرد و از عدالت اجتماعی دم زد. عدالت فضایی به منزله توزیع عادلانه خدمات و امکانات شهری و به منظور رسیدن به یک جامعه متوازن و یکی از رهیافتهای عدالت اجتماعی است.
توزیع نامناسب خدمات باعث از میان رفتن عدالت و افزایش نارضایتی شهروندان از محل سکونت خود و مدیران شهری خواهد شد. مناسب‌سازی شهر برای جامعه معلولین کردستان و ساختوساز غیرمجاز موضوعاتی است که در گفتوگوی همشهری با «سیروان بهرامی» دکترای برنامه‌ریزی شهری و مدرس دانشگاه بررسی شد.
از منظر یک متخصص امور شهری، سنندج از نظر شهرسازی تا چه میزان مبتنی بر اصول عدالت اجتماعی است؟ به عنوان مثال این شهر تا چه میزان مناسب استفاده افراد کم‌توان و معلولان طراحی شده است؟
همانطور که میدانید شهر ماهیتی زنده و پویا دارد و همچون یک موجود زنده ادوار مختلفی از رشد و البته افول دارد، به این اعتبار شهرها نیز مانند موجودات زنده دارای تولد و مرگ هستند. مرگ و نابودی یک شهر یا
بر اساس حوادث طبیعی همچون سیل، زلزله، خشکسالی و سایر بلایای طبیعی است یا بر اثر حوادث مصنوع بشری همچون جنگها. متخصصین بر این باورند که شهرهایی که هیچ‌کدام از این اتفاقات را ندارند، اما از نظر ابعاد روحی و روانی شهروندان آن به تنگنا برسند نیز در دوران افول خود قرار گرفته‌اند.
از طرف دیگر یک سیستم را زمانی میتوان پویا دانست که این پویایی مختص به تمام ساکنین باشد نه مربوط به قشر یا طبقه‌ای خاص. بر این اساس آخرین آمارهای بهزیستی کردستان 50هزار معلول تحت پوشش این اداره هستند، تعدادی هم در این آمار نیستند و تعدادی از افراد کم‌توان را به این جامعه در کردستان اضافه کنید که با محدودیت‌های حرکتی دست به گریبان هستند. یک سیستم پویا باید به گونه‌ای عمل کند که این بخش از جامعه نیز در دریافت خدمات همچون سایر شهروندان بهرهمند شوند. سال 1368 توسط شورای عالی معماری و شهرسازی و وزارت مسکن و شهرسازی سابق طرحی با عنوان «طرح مناسب‌سازی معابر شهری» مصوب و لازم‌الاجرا شد، اما ما در فضاهای شهری به‌ندرت شاهد فضاهایی هستیم که قابلیت استفاده برای افراد کم‌توان و معلول داشته باشد.
این نقصان دلایل متعددی دارد از جمله اصلی‌ترین دلایل آن ضعف ما در حوزه مدیریت شهری است که بخشی از آن ضعف در ساختار قوانین این حوزه است و بخشی از آن به مدیران ما بازمی‌گردد، سوال اینجاست که تا چه میزان نگرش مدیریتی ما به سمت رویکرد عدالت اجتماعی در این حوزه رفته است؟ تا چه میزان مدیران ما به مناسب‌سازی معابر شهری اعتقاد دارند؟
در کشور ما به‌رغم پایه‌ریزی این موضوع در 2 دهه پیش، بسیاری از شهرها و فضاهای شهری ما حتی برای افراد سالم نیز قابل استفاده نیستند. امروز در دنیا موضوع مهمی که در شهرسازی مطرح است، موضوع ایجاد شهر خلاق است. از ویژگی‌های شهر خلاق این است که به تمام شهروندان از جمله ناتوانان اجازه حضور و خلاقیت بدهد، ما چقدر به این سمت‌وسو حرکت کرده‌ایم؟ اگر بتوانیم بگوییم که در کشور استارت این موضوع زده شده متأسفانه باید پذیرفت که در استان کردستان چنین حرکتی شروع نیز نشده و در حد شعار و جلسات مانده است.
در بسیاری از ساختمانهای اداری ما که حتی نوسازند، به‌هیچ‌وجه افراد کم‌توان دیده نشدهاند، این یک معضل جدی است و الزامی نیز بر اجرای آن وجود ندارد، این نشان‌دهنده تفکر مدیریت شهری ماست. ما کمیته مناسب‌سازی معابر شهری را داریم و جلسات متعددی در این زمینه برگزار میکنیم.
خروجی این جلسات چه بوده؟ تاکنون چند معبر در استان مناسبسازیشده است؟
این کار همت جمعی میطلبد و نمی‌توان صرفاً یک دستگاه را در این وضعیت مقصر و مسئول دانست. این معضل فقط در معابر شهر و در حوزه شهرداری نیست، یک شهروند معلول نمیتواند به دستگاههای خدماترسان ما مراجعه کند. معلولین ما در این‌چنین فضایی چگونه میتوانند به اجتماع بازگردند؟ در برگزاری مراسم روز معلول و... جلساتی در این زمینه تشکیل می‌شود، همگی شرکت می‌کنند که خروجی آن چند عکس و گزارش غیرقابل استفاده است. در شهرهای خلاق جهان به معلول اجازه میدهند که واقعاً در جامعه حضور داشته باشند، فضای عمومی یعنی فضایی قابل استفاده برای همه شهروندان، نه صرفاً کسانی که سالم هستند، این فضاها باید قابل استفاده کودکان، سالخوردگان، افراد کم‌توان
و ناتوان باشند.
مناسب‌سازی در ساخت منازل شخصی هم باید رعایت شود؟
بله؛ حتماً و متأسفانه ما در طراحی داخلی منازل خودمان نیز این باور را نداریم، پلان منازل طراح آیندهنگرانهای ندارد، اکثر خانههای ما مناسب استفاده افراد سالخورده و کم‌توان طراحی نمیشود. ما در این زمینه مشکلات زیادی داریم در استان کردستان موضوع مناسب‌سازی صرفاً در حد شعار مانده و کاری جدی انجام نشده است.
برای تحقق این اهداف و سایر اهداف توسعه محور شهری شما مشکل را در کجا می‌بینید و چگونه باید به این اهداف دست پیدا کرد؟
ما به ساختاری به نام مدیریت یکپارچه شهری به عنوان پیش‌نیاز این دست تحولات نیازمندیم. ما در شهرهای خود یک تصمیم‌گیرنده یا هماهنگ‌کننده نهایی نداریم و همین نقص در حوزه مدیریت خدمات شهری بر همگرایی مجموعههای مختلف و تحقق اهداف توسعه مؤثر بوده است. برنامههای مختلف توسعه به‌کرات از نیاز لزوم مدیریت یکپارچه شهری و مشخص کردن متولی اصلی شهر صحبت شده است.
در کشورهای توسعه‌یافته میبینیم که اختیارات شهردار در حدودی است که رئیس پلیس و رئیس دادگستری را انتخاب می‌کنند، این بدین معنی است که این دستگاه‌ها نیز در حوزه خدمات شهری هستند، در این شهرها متولی اصلی خدمات شهری شهرداری است و شهردار شخص اول شهر است. موضوع عدم مدیریت یکپارچه ضعف بزرگی است که ریشه بسیاری از مشکلات شهری به شمار می‌آید. توجه کنید که ما در معابر شهری بر سر مشخص کردن متولی حفاری و ترمیم معابر اختلاف نظر داریم و عملاً متولی مشخصی ندارد. کارهایی هم که تاکنون انجام شده بیشتر ناشی از تعامل همدلی بوده تا حاصل تعاملات قانونمند و ضوابط مشخص.
در مورد ساختوساز غیرمجاز به عنوان تخلفات سازمان یافته شهری در شهر سنندج و نقش آن در عدالت اجتماعی در حوزه شهری را چگونه می‌بینید؟
در مورد تخلفات پیش از ورود به موضوع مورد بحث باید پرسید که دلیل اصلی این‌که مردم به ساختوساز غیرمجاز روی می‌آورند چیست؟ این‌که چرا مردم به انجام کار خلاف قوانین در حوزه قوانین شهری تمایل دارند در این خصوص موضوع مهمی است. این یک ضعف مشهود در فضای شهری ماست و قابل انکار نیست. اولین موضوعی که در این خصوص از نظر من وجود دارد به موضوع قبل یعنی مدیریت شهری بازمی‌گردد. ما در شهرهای خود طرح جامع و طرح تفصیلی داریم که دورنما و افق هر شهر را در آن مشخص کرده‌ایم، در دوره‌های مختلف بر اساس تغییرات در ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و اقلیمی بازنگری می‌شود، اگر ما بررسی کنیم که در شهرهای خود چند درصد تحقق‌پذیری طرح‌های فرادستی را داشته‌ایم به آمار قابل تأملی می‌رسیم. تحقق‌پذیری این طرح‌های فرادستی در حوزه شهری کمتر از 20 درصد بوده است، این دقیقاً مشابه عدم عملکرد به نسخه پزشک برای یک بیمار است و نتیجه مشابهی نیز دارد.
ما در این طرح‌ها برای شهر نسخهای در نظر گرفتهایم که استفاده نمیشود و بعضاً کاملاً برخلاف آن عمل می‌شود. در عمل چیز دیگری اجرا می‌شود و دلیل آن در حوزه تخلفات علاوه بر ضعف مدیریت شهری، بوروکراسی سنگین و دست و پاگیر اداری است که متأسفانه در سیستم مدیریت شهری ما در استان کردستان
وجود دارد.
پیشنهادهایی برای داشتن شهری مبتنی بر عدالت اجتماعی
سیروان بهرامی، دکترای برنامه‌ریزی شهری و مدرس دانشگاه می‌گوید: در کشورهای توسعه‌یافته صدور پروانه برای ساختوساز در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام می‌شود در سیستم کنونی این روند به حدی طولانی است که شهروندان به سمت انتخاب راه میانبر و دور زدن قانون حرکت می‌کنند. ما در این زمینه باید تلاش کنیم حتی‌الامکان صدور پروانه ساختمانی را به حداقل زمان ممکن برسانیم، این می‌تواند در کاهش تخلفات بسیار مؤثر باشد. شهروندان ما در این زمینه به آموزش نیاز دارند. متولی امور فرهنگی همچون مدارس، صداوسیما چه میزان در این خصوص فعالیت داشته‌اند؟
مردم کمیسیون‌ها و وظایف آنها را نمیشناسند و نمیتوانند از حقوق خود در مقابل احکام احتمالی غیرمنصفانه در حوزه شهری دفاع کنند از دیگر عوامل مؤثر بر اختلافات ضعف مالی شهرداریهاست. شهرداریهای ما درآمد پایدار ندارند و به دلیل ضعف مالی بر روی جرایم ناشی از تخلفات حساب می‌کنند. ما باید به سمت خودکفایی و ایجاد درآمد پایدار در شهرداریها حرکت کنیم این مساله روی تخلفات تأثیر زیادی دارد. بهترین شهرداران دنیا هم در شهرهای ما نمیتوانند موفق باشند چون شهرهای ما بهشدت ضعیف و وابسته به دولت و درآمدهای ناپایدارند.
