نگاهی به تعدادی از تصنیف‌ها و قطعاتی که با اشعار کلاسیک خوانده شده‌اند
رد تصنیف‌ها بر دل نسل‌ها
شعرهای کلاسیک ایرانی سال‌هاست بن‌مایه خوانندگان سنتی و حتی پاپ بسیاری شده است.
آوین آزادی
بهار دلکش رسیده و اردیبهشت به خیابان‌ها آمده است. آدم دلش غنج می‌رود که آن تصنیف ماندگار درویش‌خان را گوش کند؛ چه دلش به‌جا باشد چه نباشد. تصنیف بهار دلکش را به عارف قزوینی نسبت داده‌اند؛ تصنیفی که در آواز ابوعطا، گوشه حجاز اجرا شده‌است و خیلی از ما آن را با صدای محمدرضا شجریان شنیده‌ایم. البته تاکنون خوانندگان بسیاری چون عبدالله دوامی، علیرضا قربانی، رشید بهبودف، وحید تاج، سالار عقیلی، محمد معتمدی و... این تصنیف را اجرا کرده‌اند. شعرهای کلاسیک ایرانی سال‌هاست بن‌مایه خوانندگان سنتی و حتی پاپ بسیاری شده است. از تصنیف‌های ماندگار بنان گرفته تا کارهایی که اخیرا محسن چاووشی با اشعار مولانا به بازار ارائه می‌دهد. در این رابطه دوسویه گاهی شعرها به صداها و گاهی هم صداها به شعرها جان می‌دهند.
مستان سلامت می‌کنند...
خیلی دور از این سال‌ها نبود. 10سال پیش محمدرضا شجریان با همکاری مجید درخشانی و گروه شهناز، آلبوم «رندان مست» را روانه بازار کرد. قطعه‌ای که آلبوم به نام آن شده بود در دستگاه همایون نواخته و ماندگار شد. ترکیب صدای محمدرضا شجریان و شعر مولانا از آن ترکیب‌هایی بود که هنوز که هنوز است مانند روز اول، به دل می‌نشیند.
این چنین طراریت با من مسلم کی شود؟
چون تو جانان منی؛ غوغای تازه‌ای از پدر و پسر است. زلزله، بم را نابود کرده بود و محمدرضا و همایون شجریان با بم همنوا شده بودند. آنها غزلی از عطار نیشابوری را در دستگاه نوا به سال82 و در زمستان اجرا کردند که همین نسخه دوصدایی آن ماندگار ماند. کیهان کلهر کمانچه می‌زد و حسین علیزاده تار.
من مست و تو دیوانه...
ردپای مولانا در پاپ‌خوان‌ها هم کم دیده نمی‌شود. علیرضا عصار یکی از خوانندگانی است که در بیشتر کارهایش از اشعار کلاسیک استفاده کرده است. «مست و دیوانه» مولانا با صدای عصار ماندگار شده است. ترانه‌ای که در آلبوم «حال من بی‌تو» به سال79 منتشر شده است. عصار اما قطعه ماندگاری هم روی شعر محتسب پروین اعتصامی خوانده است، اگر «چنگ و عود» حافظ با صدای او را فراموش نکرده باشیم.
اندک اندک، اندک اندک...
جلال ذوالفنون، شهرام ناظری، امیرهوشنگ اردلان و بیژن کامکار کافی بودند تا مجموعه‌ای ماندگار از آثار مولانا در تاریخ موسیقی ایران بماند. «گل صدبرگ» آلبومی بود که به یاد هشتصدمین سالگرد تولد مولانا در مایه بیات ترک، به سال 60منتشر شد. تصنیف ماندگار اندک اندک جمع مستان می‌رسند هم جزوی از این آلبوم بود.
یک شب آتش در نیستانی فتاد
محمد مجذوب تبریزی نام شاعر یکی از ماندگارترین قطعه‌های شهرام ناظری است؛ یک شب آتش در نیستانی فتاد... «آتشی در نیستان» نام آلبومی است که بر پایه همنوازی سه‌تار به سال۱۳۶۷، با صدای شهرام ناظری و سرپرستی و آهنگسازی جلال ذوالفنون اجرا شده‌است. این آلبوم یکی از بهترین نمونه‌ها در دستگاه شور و آواز ابوعطاست.
او می‌کشد قلاب را...
همایون شجریان بارها ثابت کرده‌است که همایون شجریان است نه فرزند محمدرضا شجریان. همکاری‌های او با سهراب پورناظری روی اشعار کلاسیک تبدیل به زیبا‌ترین و گوشنوازترین ترکیب‌ها می‌شود. همایون در آلبوم اخیرش «ایران من»، تصنیفی به نام «قلاب» از سعدی را خوانده که تمام روحت را درگیر می‌کند؛ سعدی چو جورش می‌بری، نزدیک او دیگر مرو/ای بی‌بصر! من می‌روم؟ او می‌کشد قلاب را....
ای شاخ‌تر برقصا!
محسن چاووشی چندسالی می‌شود که تغییر رویه داده. خواننده محبوب پاپ این روزها که اگر سال‌ها بعد کسی بخواهد از او یاد کند احتمالا با اشعاری است که از مولانا برای ساختن آهنگ انتخاب کرده است؛ آمد بهار جان‌ها ای شاخ‌تر برقصا، ای خوش کمر برقصا... این خواننده شعر جان من است او، هی مبریدش، آن من است او هی مزنیدش را هم با صدا و تنظیم خود بازخوانی کرده است.
مرو ای دوست...
آلبوم برکت به سال انتشار 1384 یکی از کارهای درخشان کارنامه محمد اصفهانی است؛ خواننده‌ای که در مرز پاپ و سنتی فعالیت کرده و گزیده‌کار و خوش صداست. قطعه «مرو ای دوست» تلفیقی از شعر سعدی و اهورا ایمان است که آهنگساز آن آریا عظیمی‌نژاد بود و حسابی در ذهن‌های نسل جوان آن سال‌ها جاخوش کرد. اجراهای اصفهانی روی اشعار کلاسیک کم نیستند. قطعه «تا من بدیدم روی تو» با شعر مولانا و تنظیم علیرضا کهن‌دیری و «روزی تو خواهی آمد» با شعر سعدی و موسیقی همایون خرم هم با صدای محمد اصفهانی ماندگار شده‌اند... .
صاحبدلان خدا را..
«کشتی شکستگانیم» را همه خوانده‌ایم، شنیده‌ایم و زمزمه کرده‌ایم...غزل معروفی از حافظ که خاطره‌های گذشته ما آن را با صدای ناظری گره زده است؛ دل می‌رود ز دستم، صاحبدلان خدا را/ دردا که راز پنهان خواهد شد آشکارا.... خیلی‌ها این غزل را با صدای شهرام ناظری در آلبوم «کیش مهر» شنیده‌اند. آهنگساز، جلیل عندلیبی و سال انتشار آلبوم 1366 است. البته این غزل را محمدرضا شجریان هم اجرا کرده است.
ناله سر کن...
هرچقدر هم پرس و جو کنی، کسی را پیدا نمی‌کنی که تصنیف مشهور مرتضی‌خان نی‌داوود را نشنیده باشد. این تصنیف در دستگاه ماهور ساخته شده و شعرش از آن ملک‌الشعرای بهار است. صدای خیلی‌ها به این شعر نشسته است؛ از قمرالملوک وزیری گرفته آن را خوانده تا فرهاد مهراد که خوانش جدیدی از آن ارائه داده است. اما نسل ما شاید این تصنیف را با صدای شجریان بیشتر به یاد می‌آورد.
کیستی تو؟...
حالا دیگر چندسالی می‌شود که بهروز غریب‌پور را به اپراهای عروسکی‌اش می‌شناسند. در اپرای عروسکی مولانا، محمد معتمدی و همایون شجریان قطعه‌ای را تحت عنوان «دیدار شمس و مولانا» اجرا کرده‌اند که بارها و بارها در فضاهای مجازی دست به‌دست شده و خیلی از ما پای آن اشک ریخته‌ایم... که مولانا از شمس می‌پرسد؟ کیستی تو... شمس می‌گوید: آدمی مخفی‌ست زیر زبان/ این زبان پرده است بر درگاه جان... .
ره میخانه و مسجد...
عطار نیشابوری غزلی کوتاه دارد که به روح آدمی چنگ می‌کشد. مطلع غزل این بیت است؛ «ره میخانه و مسجد کدام است، که هردو بر من مسکین حرام است...» محمدرضا شجریان با آن صدای پر حرارت این غزل را هم خواند و آن را برای همیشه ماندگار کرد... .
بر سماع تنبور
اغراق نکرده‌ام اگر بنویسم «بر سماع تنبور» یکی از بهترین و گوشنوازترین آلبوهای موسیقی چند سال اخیر است. علیرضا قربانی انگار همه دین خود را به مولانا با این آلبوم ادا کرده است. بیشتر آهنگ‌های این آلبوم را سهراب پورناظری ساخته؛ البته مسئولیت برخی آهنگ‌ها هم با تهمورس پورناظری بوده و قطعه «برای تو» تبدیل به یکی از درخشان‌ترین ماحصل‌های این همکاری شده است؛ «مرا چه جای دل باشد چو دل گشته‌ست جای تو...؟»
در همینه زمینه :
