پیامدهای شعر خواندن و شعر نخواندن

شاهین امین

بسیاری از مورخان، شرق‌شناسان و جهانگردان در سده‌های گذشته ایران را سرزمینی دانسته‌اند که مردمانش به زبانی آهنگین سخن می‌گویند. احتمالا گسترش اشعار شاعران بزرگ پارسی‌گو بین ایرانیان و همچنین رواج کلام آهنگین بین عوام حتی برای امور روزمره، شوخی، گفت‌وگو و بحث یا شعرگویی مردم عادی در کوی و برزن به حدی بوده که توجه هر مسافری را به‌خود جلب کرده و منجر به اطلاق صفت «سرزمین شعر» برای ایران از گذشته‌های دور تا امروز شده است.

 حتی امروز هم فراوان گویندگان و نویسندگان برای متقن- یا حداقل متقن‌نمایی- یا جذاب و دلنشین‌کردن گفتار و نوشتار خود از ابیات مختلف بهره می‌برند.

هنوز در گوشه گوشه این ملک، بسیار افراد تحصیل‌کرده، کم‌سواد یا حتی بی‌سواد زندگی می‌کنند که ده‌ها و صدها بیت شعر حفظ هستند، کماکان دانستن شعر یک فضلیت است و مایه مباهات. هنوز مشاعره حتی در روزگار سیطره شبکه‌های مجازی جزو تفریحات خانواده‌ها به‌حساب می‌آید، هرچند هرروز تعداد اشعاری که در حافظه ثبت داریم کمتر می‌شود. هنوز بسیاری علاقه‌مند به طبع‌آزمایی در عرصه شعر هستند، شعرخوانی همیشه طرفدار دارد و ... . تمام این نمونه‌های یادشده قلیل از نشانه‌های کثیر فرهنگ و رفتار ایرانی که برشمردم، حکایت از نفوذ و قدرت شعر بین آحاد مختلف مردم این دیار دارد. حکایت از وجود درخت چند صد‌ساله و سترگ شعر که هجوم‌ها و آفت‌های فراوان دیده اما ریشه‌های قدرتمندی دارد که همچنان بار می‌دهد؛ گاه اندک و گاه بسیار.

اما خوانش شعر به‌خصوص شعر کلاسیک با تمام ارج و قربی که دارد و با تمام علاقه‌مندی‌ای که به آن ابراز می‌شود، متأسفانه رو به کاهش است. شوربختانه می‌بینیم که امروز با شعر کلاسیک پارسی بیشتر به‌عنوان کالایی ویترینی رفتار می‌شود تا متنی که باید در زبان جاری و در زندگی ساری باشد. کتب شعر کلاسیک با انواع چاپ‌های وزین با قیمت‌های سنگین هدیه داده می‌شوند اما کمتر خواند می‌شوند و در کتابخانه‌ها کارکردی تزیینی دارند. در واقع به تبع کاسته‌شدن سرانه مطالعه- به‌خصوص مطالعه مفید و هدفمند- شعر‌خوانی و شعر‌دانی هم روبه نقصان نهاده و در نتیجه دایره کلمات زیبای پارسی در گفته‎ها و نوشته‌های عمومی کاهش یافته است. کمتر شعر‌خواندن مردم قطعا دلایل متعدد دارد که برشمردن آنها نه در بضاعت نگارنده است نه در حوصله این متن. شاید روزگار پرسرعت و خشن امروز فرصت تامل و شعر خواندن را از ما ستانده، شاید هم آن‌قدر کم غزل و قصیده و دو بیتی خوانده‌ایم که چنین هراسناک، خشمگین و بی‌قرار شده‌ایم.

روزهایی در فروردین و اردیبهشت به نام چند شاعر بزرگ ایرانی که از گنجینه‌های فرهنگی جهان هستند، نامگذاری شده است. 26فروردین روز بزرگداشت عطار نیشابوری، 2 اردیبهشت روز بزرگداشت سعدی، 26 اردیبهشت روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی و 29 اردیبهشت روز بزرگداشت حکیم عمر خیام است. به همین مناسبت شماره امروز درنگ را اختصاص داده‌ایم به شعر کلاسیک پارسی، دلایل نفوذ تاریخی آن بین ایرانیان، رابطه‌اش با موسیقی، ارتباط عرفان و شعر و چند سر فصل دیگر که امیدواریم مفید باشند.