کلهر؛ صدای شهر خاموش

ندا انتظامی/روزنامه‌نگار

برگزاری کنسرت کیهان کلهر همواره یک واقعه مهم در حوزه موسیقی محسوب می‌شود؛ چه از زمان فروش بلیت که در عرض زمان کم بلیت‌ها به سرعت فروش می‌روند و چه در زمان اجرا که مخاطبان با رضایت کامل از سالن خارج می‌شوند. 4اسفند سال گذشته کیهان کلهر در صفحه شخصی خود از برگزاری کنسرت در فروردین‌98 و آغاز فروش بلیت در صبح روز بعد خبر داد. استقبال مخاطبان چنان گسترده بود که در همان ابتدای شروع فروش، بلیت‌ها به پایان رسید. این امر مجددا ‌در سال جدید با تمدید کنسرت تکرار شد و بلیت‌های این اجراها به سرعت به پایان رسید.

آلبوم بین‌المللی براساس بداهه‌نوازی

«شهرخاموش» نام آلبوم بی‌کلامی است که توسط‌ کیهان کلهر به همراه بروکلین رایدر (کوارتت زهی آمریکایی) به سفارش دانشگاه هاروارد برای سازبندی و اجرای کوارتت ساخته شده است. «شهر خاموش» مورد استقبال قرار گرفت و هم در ایران و هم در خارج کشور هنرمندان و منتقدان آن را ستودند و در جدول بهترین آلبوم‌های کلاسیک متقاطع بیلبورد به جایگاه هجدهم دست یافت. این آلبوم در شهرهای اروپا و آمریکا مثل لندن، نیویورک، ویرجینیا، شیکاگو و مینیاپولیس اجرا شد و مورد استقبال قرار گرفت. حال بعد از تور اجرای آن در جهان و بعد از 11سال «شهر خاموش» در زادگاه کلهر اجرا می‌شود.
ایده اصلی از کجا آمد؟
کیهان کلهر، آهنگساز ایرانی در دوران طلایی موسیقی ایران همکاری خود را با هنرمندان ایرانی همچون محمدرضا شجریان، علی‌اکبر مرادی، شهرام ناظری، حسین علیزاده و گروه دستان ثبت کرد که حاصل این همکاری آلبوم‌های «شب، سکوت، کویر»، «فریاد»، «سفر به دیگر سو»، «بی‌تو به‌سر نمی‌شود»، «فریاد»، «نوروز»، «در آینه آسمان» و ... بوده است. کیهان کلهر زمانی که 17سال داشت، مقیم ایتالیا شد و سپس برای ادامه تحصیل به کانادا رفت و در رشته آهنگسازی از دانشگاه کارلتون اتاوا فارغ‌التحصیل شد.
هرچند که این آهنگساز 55ساله ایرانی زمان زیادی را در خارج از ایران گذرانده است، اما موسیقی او به‌شدت رنگ و بوی ایرانی دارد و برای شناساندن موسیقی ایران در آن سوی مرزها تلاش بسیار کرده است. تلاش او و البته همکاری با هنرمندان درجه اول بین‌المللی همچون اردال ارزنجان(نوازنده باغلاما اهل ترکیه)، شجاعت حسین‌خان (نوزانده و آهنگساز هندی)، کوارتت کرونوس (Quartet Kronos) (جاده ابریشم)، یویوما، ارکستر فیلارمونیک نیویورک و رامبراندت تریو (گروه موسیقی هلندی) باعث شد که موسیقی ایران در همه جای دنیا شنیده شود. پس جای تعجبی ندارد که دانشگاه هاروارد سراغ او بیاید. کلهر پیش از این درباره این ایده گفته بود: «قطعه‌ اصلی آلبوم «شهر خاموش» در سال۲۰۰۴، به سفارش دانشگاه هاروارد برای ترکیب کوارتت زهی نوشته و اجرا شد و بعد از نظر سازبندی و شکل اجرا بازبینی شد که ساز کنتر‌باس و سازهای کوبه‌ای به آن اضافه شده است. این قطعه برای نخستین‌بار در کارنگی‌هال نیویورک به وسیله همین نوازندگان اجرا شد و بعدها در کنسرت‌های دیگر. هدف ابتدایی در به‌وجود آمدن شهر خاموش ترکیب موسیقی بداهه و موسیقی از پیش‌نوشته‌شده در یک قطعه‌ موسیقی بود که تمام اعضای گروه براساس چارچوب‌های مشخص‌شده در آن شرکت می‌کنند و در شکل‌گیری و صدا‌دهندگی نهایی به یک اندازه مؤثرند.»‌

تم ایرانی به اضافه مینیمالیسم مدرن

کیهان کلهر و بروکلین رایدر که در پروژه «راه ابریشم» با هم همکاری کرده بودند، در ‌آلبوم «شهر خاموش» تصمیم گرفتند که پیچیدگی موسیقی سنتی ایرانی را با ساده‌گرایی (مینیمالیسم) مدرن تلفیق کنند. این آلبوم با استقبال مواجه شد و در شهر نیویورک، ایالت مینه‌سوتا، دانشگاه شیکاگو، ویرجینیا، دانشگاه هاروارد، کالیفرنیا و ... اجرا شد.
در اجراها هنرمندان مختلف‌ و بین‌المللی کلهر را همراهی کردند. گاهی تمام نوازندگان اصلی آلبوم او را همراهی کردند و گاهی هم یویو‌ما، نوازنده چیره‌دست ویولن سل چینی-آمریکایی او را همراهی کرد. اما در اجرای «شهر خاموش» در ایران نوازندگان ایرانی کیهان کلهر را همراهی می‌کنند: پدرام فریوسفی (ویولن)، نیلوفر محبی (نوازنده ویولن)، میثم مروستی (ویولا)، آتنا اشتیاقی (ویولن‌سل) و بهتاش ابوالقاسم (سازهای کوبه‌ای). اگر در آلبوم «شهر خاموش» نوازنده‌های خارجی بودند و تنها 2هنرمند ایرانی یعنی سیامک آقایی (تمبک و سنتور) و علی بوستان (طراح جلد) کلهر را همراهی کردند، در این کنسرت تنها تونی اوور واتر، نوازنده هلندی با نوازندگی کنترباس حضور دارد.

جهانی‌ترین چهره‌ موسیقی ایران 

نام کیهان کلهر چندین‌بار در جایزه گرمی مطرح شده است. در سال‌۲۰۰۴  نامزد جایزه گرمی شد و در پنجاه‌و‌نهمین مراسم جایزه گرمی، او به همراه گروه جاده ابریشم به رهبری یویوما توانستند با آلبوم 
sing me home موفق به کسب جایزه گرمی بهترین موسیقی جهانی شوند.  کلهر همچنین جایزه فعالیت هنری انسان‌دوستانه آیزاک اشترن، به‌خاطر کمک به بشریت و مسائل انسانی از طریق موسیقی، در مسابقه بین‌المللی ویولن ایزاک اشترن شانگهای را در سال ۲۰۱۸ کسب کرده است.

جای خالی کوارتت زهی آمریکایی

جای گروه بروکلین رایدر که پایه اصلی ساخت و اجرای این آلبوم است، در این اجراها خالی است. شاید باید دلیل آن را در خرداد‌۱۳۹۴ دانست که به‌دنبال ممانعت اداره اماکن نیروی انتظامی، کیهان کلهر با دلخوری اعلام کرد که دیگر در ایران اجرایی نخواهد داشت. وی تأکید کرد که تا زمانی که فرهنگ و هنر ایران گروگان زورگیری و زورآزمایی جناح‌های سیاسی است و خط‌مشی مشخصی برای اینگونه فعالیت‌ها تعریف و اجرا نشده، از انجام هرگونه فعالیت در ایران خودداری خواهد کرد. کار‌کردن برای او در کشورهای دیگر به‌راحتی تحقق می‌یابد، اما در مقطعی کار‌کردن برای این هنرمند ایرانی درکشورش چندان راحت نبوده است‌ و خبرهای لغو کنسرت او بازتاب گسترده‌ای داشت. گرچه کلهر اعلام کرده بود که دیگر در ایران کنسرت نمی‌گذارد، اما او درسال‌1395 مجددا کنسرت خود را برگزار کرد. استقبال از کنسرت‌های او گواه علاقه مردم به هنر این چهره جهانی است.


   شهر خاموش، شهر درد

21 تا 31 فروردین کلهر ‌آلبوم «شهر خاموش» را برای مخاطبان تهرانی در تالار وحدت می‌نوازد. طبق برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده بعد از برگزاری این کنسرت‌ها، گروه اجراهای زنده دیگری را ‌نیز در شهرستان‌ها برگزار خواهد کرد. این آلبوم در زمان انتشار خود به کودکان شهر حلبچه تقدیم شد و حال کلهر با توجه به سیل اخیر ایران بخشی از عواید فروش بلیت آن را به سیل‌زدگان اهدا می‌کند. او در این‌باره در صفحه شخصی اینستاگرام خود نوشت: «بخشی از درآمد حاصل از کنسرت‌های پیش‌رو صرف یاری‌رساندن به هم‌میهنان گلستانی می‌شود‌ و شما عزیزانی که یک‌ ماه پیش بلیت کنسرت‌ها را تهیه کردید، پیشاپیش در این کمک‌رسانی سهیم هستید.» اجرای روز اول کنسرت با قطعه «تُرقه» از ساخته‌های کلهر شروع شد. سپس قطعه «آتشگاه» اثر کالین جیکوبسن اجرا شد. کلهر در توضیح این قطعه گفت: «جیکوبسن 14سال پیش در جریان همکاری ما در پروژه راه ابریشم به ایران آمد و سفری به اصفهان داشت. آنجا تحت‌تأثیر یک آتشگاه باقیمانده از دوره ساسانی قرار گرفت و این قطعه را برای کوئینتت زهی و کمانچه نوشت.» قطعه «معشوق، ناامیدم مکن» اثر دیگری از همین آهنگساز اجرا شد که در آلبوم شهر خاموش با نام «در انتظار باران» ‌بر محور داستان لیلی و مجنون ساخته شده است. قطعه آخر اجرای «شهر خاموش» بود. به گزارش هنر آنلاین، کلهر پیش از اجرای این قطعه گفت: «این آهنگ با فضای فعلی جامعه نیز تناسب دارد، چون متأسفانه سال جدید را خوب شروع نکردیم و همه ما متاثر از بلای طبیعی هستیم که بر مردم ما نازل شد. مشکلات هموطنان سیل‌زده ما از حد تصور خارج است و نمی‌توانیم درک کنیم که آنها چه سختی‌هایی را متحمل شده‌اند. بیایید چشم‌های خود را ببندیم و امشب به یاد آنها باشیم و امید داشته باشیم که سال را خیلی بهتر آغاز کنیم.»