مریم سمائی
انسان‌های اولیه که خانه‌های خود را در کنار رودخانه‌ها بنا کردند و تمدن‌های کهن را به‌وجود آوردند، این را می‌دانستند که برای استفاده بهینه از منابع رودخانه و حفظ جان و مال خود باید حریم رودخانه را حفظ کنند و به قانون طبیعت احترام بگذارند اما با گذشت زمان کم‌کم احترام به حریم رودخانه‌ها نادیده گرفته شد و کسب سود و منفعت بیشتر موجب شد که ساخت‌وسازها و اجرای طرح‌های عمرانی در حریم و بستر رودخانه‌ها افزایش یابد.
امروزه در بستر بسیاری از رودخانه‌ها، ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه‌ای انجام شده که با شدت گرفتن بارندگی‌ها موجب بروز سیلاب و آسیب‌رسیدن به افراد در این مناطق می‌شود. رودخانه 3 اندازه دارد؛ یک اندازه، اندازه بستر رودخانه است. دوم اندازه حریم رودخانه و سوم اندازه بستر طغیانی است. اما این 3مسیر به‌دلیل عدم‌کنترل، نظارت و پیشگیری در زمان خودش مشکلاتی ایجاد می‌کند.
پیش از این محمد اسلامی - وزیر راه -گفت که متأسفانه باور کردیم که وارد خشکسالی شده‌ایم و قرار نیست از آن خارج شویم. تا جایی پیش رفتیم که مسیل‌ها را راه و خیابان کردیم و ساخت و سازها را در مسیر رودخانه‌ها توسعه دادیم. او که حادثه شیراز را نمونه‌ای از این قصور می‌داند، می‌گوید: آب در مسیر خودش آمده است. ما مسیل‌ها را راه و خیابان کرده‌ایم. آب راه خودش را به سمت رودخانه می‌رفت ما مسیر آب را اشغال کرده‌ایم. از این پس کسی نباید به‌خود اجازه دهد و تغییر و تحول در مسیر دهد.
ساخت بلوار در بستر رودخانه شیراز
جاده ورودی شهر شیراز پیش از این بستر رودخانه‌ای بوده که به حوزه آبخیز دروازه قرآن مشهور بوده است. این رودخانه سیلابی که محاسبه دقیقی برای دبی آن انجام نشده سال‌ها پیش بدون درنظر گرفتن امکان سیلاب، تبدیل به بلوار شده است.
محمد درویش - عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور - در این‌باره به همشهری درنگ می‌گوید: برای کنترل سیلاب در دروازه قرآن شیراز، لوله‌هایی طراحی شده که سیلاب را منتقل کند اما متأسفانه این لوله‌ها متناسب با حجم آب طراحی نشده و موجب ایجاد چنین فاجعه‌ای در ابتدای امسال شده است. رودخانه‌ای که از قلب شیراز می‌گذرد هم ازجمله مواردی است که تبدیل به گذرگاه شده و می‌تواند فاجعه بیافریند.
رودخانه قم پارکینگ شد
در شهر قم هم به بستر رودخانه تجاوز شده و بخشی از آن تبدیل به پارکینگ حرم، بخشی تبدیل به خیابان و بخشی دیگر تبدیل به مسیر مونوریل و پارک شده است.
او درباره امکان بروز حادثه در سیل اخیر قم، می‌گوید: تمام سازه‌ها و چمن‌کاری‌هایی که در بستر رودخانه قم ایجاد شده بود از بین رفت و اگر حجم آب کمی بیشتر بود به‌طور حتم فاجعه دیگری مانند آنچه در شیراز شاهدش بودیم اتفاق می‌افتاد.
روددره‌هایی که بوستان شدند
او با اشاره به ورود غیرمجاز به حریم رودخانه‌های تهران هم می‌گوید: روددره‌های تهران را تبدیل به بوستان کردند که این امر هنگام وقوع سیل، مسئله‌ساز خواهد شد. بوستان جوانمردان و نهج‌البلاغه تهران چنین وضعیتی دارند و باید فکری برای آنها شود. در رودخانه فشم در بالادست لواسان هم برج بزرگی ساخته شده که دقیقا در بستر سیلابی رودخانه واقع است و هنوز کسی جرأت صادرکردن حکم تخریب آن را نداشته است. متأسفانه در جاده کرج - چالوس در پایین دست و بالادست سد و مناطق اطراف آن تعداد زیادی ویلا و اماکن گردشگری در بستر رودخانه ساخته شده و حتی تخت‌های رستوران‌ها در کنار رودخانه‌ها قرار داده شده است. همه این موارد خلاف قانون است اما سؤال بنده این است که مگر می‌شود بدون مجوز و بدون چرب‌کردن سبیل مسئولان چنین جرم‌های مشهودی اتفاق بیفتد. بی‌شک در این قضایا رانت بزرگی وجود دارد که اگر به‌زودی با آن برخورد نشود شاهد فجایع دیگری در کشور خواهیم بود.
تجاوز به حریم رودخانه ارومیه
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش به شهر ارومیه اشاره می‌کند و می‌گوید: به حریم رودخانه شهر ارومیه هم توجهی نشده و اجازه ساخت‌وساز در بستر رودخانه را داده‌اند. اگر با این موارد برخورد نشود بلاهای دیگری در راه است.
درویش اضافه می‌کند: متأسفانه به قوانین حاکم بر طبیعت احترام نمی‌گذاریم و براساس نیازهای کوتاه‌مدت خود طراحی‌ها را انجام می‌دهیم. اگر نگاهی به تخریب‌های سیل استان لرستان بیندازیم می‌بینیم که 57 پل در این استان تخریب شده که عمر آنها کمتر از 20سال است این در حالی است که پلی در پلدختر واقع است که قدمتی بیش از هزار سال دارد و هنوز پا برجاست و خراب نشده. بنابراین باید به پیمانکاران هشدارهای جدی داده شود تا در سازه‌های خود دقت بیشتری داشته باشند.
نخلستان‌هایی در بستر رودخانه
او اشاره‌ای هم به رودخانه کارون در استان خوزستان می‌کند و می‌گوید: در رودخانه کارون 150متر به عرض بستر رودخانه تجاوز شده. در کرخه هم همین اتفاق افتاده است. در کوت عبدالله که چند روز پیش زیر آب رفت تمام نخلستان‌ها و اراضی کشاورزی در بستر روخانه شکل گرفته بود.
درویش ادامه می‌دهد: به جای ساختن سد برای مهار سیل با این هزینه‌های گزاف بهتر است به بستر رودخانه‌ها تجاوز نکنیم تا شاهد این حوادث ناگوار نباشیم.
رودخانه دلمبر در استان البرز یکی دیگر از نقاطی است که آب از بالادست در مسیر آن سرازیر می‌شود اما طی سال‌های گذشته توجهات به‌سمت ساخت‌وساز معطوف شده و بر این اساس مسیر رودخانه منحرف شده است. در استان کردستان هم بیمارستان دهگلان در مسیر رودخانه ساخته شده و نگرانی‌هایی را به‌دنبال داشته است.
ساخت و سازهای غیرمجاز در مسیر رود دره قوری‌چای هم موجب انباشت آب در پل فتح تهران می‌شود که عضو شورای شهرنسبت به آن هشدار داده است.
به‌طور کلی وجود خلأ‌های قانونی در تعیین حریم رودخانه‌ها و وجود رانت در این حوزه سبب شده که امروزه شاهد ساخت و ساز‌هایی در حریم رود‌دره‌ها و رودخانه‌ها باشیم که اگرچه گاهی به تخریب هم منجر می‌شود اما نبود قانون مشخص سبب شده که هزینه‌های زیادی به منابع طبیعی و مردم وارد شود.
مشهورترین رودهایی که در زمان خشکسالی تغییر کاربری داده‌اند، کدامند؟
می‌خواهم رودخانه بمانم
ساخت و ساز در مسیل‌های خشک شده، دردسرساز می‌شود
در همینه زمینه :
