سلامت روانی و جسمانی شاخصه فرهنگ است

سیدکریم محمدی| کارشناس فرهنگی

فرهنگ، مجموعه‌ای از رفتارها، ارزش‌ها و باورهای مشترک گروهی از مردم است و در ساختار اجتماعی نقشی اساسی در شکل‌گیری برخی بیماری‌ها مانند افسردگی، اختلال استرس و... دارد. شاید امروزه یکی از مهم‌ترین شاخص‌های فرهنگ در جامعه میزان سلامت روانی و جسمانی افراد جامعه باشد؛ امری که پیش از این نیز در آموزه‌های دینی ما بسیار به آن اشاره شده است. مثلا در قرآن‌کریم بسیار بر ضرورت و اهمیت موضوع سلامتی، بهداشت و تأثیر آن در زندگی اشاره شده. بر این اساس در مبانی بهداشت اسلامی، رعایت و حفظ سلامتی از مصالح عمومی نظام اجتماعی و بخشی از مسئولیت همگانی شمرده می‌شود. اما منظور ما از بهداشت چیست؟ در تعریفی کلی، بهداشت به‌معنای حفظ صحت است و در اصطلاح به مجموعه فعالیت‌ها و اقداماتی گفته می‌شود که برای بهبود و ارتقای تندرستی و توانایی فرد یا جامعه انجام شود. ایجاد کامل تندرستی بدنی، روانی، اجتماعی، نبود هر نوع ناتوانی جسمانی، مبارزه با بیماری‌های همه­‌گیر، بالا بردن سطح زندگی، اصلاح محیط، کشف داروهای تازه برای نابودی امراض، پاکسازی‌ محیط روستایی و آلودگی آب‌ها، مبارزه با عوامل مزاحم تمدن، مانند سر و صدا، ازدحام و ... می‌توانند دغدغه‌های جامعه‌ای فرهنگی در ایجاد سلامتی و بهداشت باشند. هرچند پیش از پرداختن به موضوع درمان، چنانچه در دین نیز به ما گفته شده، در مقوله فرهنگی پیشگیری اهمیت بیشتری دارد. چنانچه امیرمؤمنان(ع) در بیان اهمیت پیشگیری از بیماری می‌گوید: «لاوقایه امنع من‌السلامه».

اما در جامعه امروزی توجه به سلامت و بهداشت و فرهنگسازی درباره آن از عوامل توسعه‌یافته‌بودن یک کشور و جامعه محسوب می‌شود. درنظر داشته باشیم که سلامت چه به‌صورت فردی چه به‌صورت جمعی بی‌تردید مهم‌ترین جنبه از مسائل حیات اجتماعی است؛ مسائلی که از دوران ما قبل تاریخ تا‌کنون بشر برای حصول آن تلاش وافری داشته و حاصل این تلاش مجموعه علوم پزشکی و زیستی به‌منظور حفظ سلامت فردی و اجتماعی است. امروزه هرچه میزان سلامت روانی و جسمانی در جامعه کاهش پیدا کند، در پیشرفت جامعه خلل ایجاد خواهد شد. بنابراین جوامعی که درصدد توسعه پایدار هستند به سلامتی اعضای خود اهمیت می‌دهند. برنامه‌ریزان و دولتمردان، سالانه در همه کشورها مبالغ هنگفتی برای کاهش و حذف بیماری‌ها صرف می‌کنند اما کماکان جامعه بشری درگیر بیماری‌های جسمی و روانی متعددی است، درحالی‌که بیشترین و کیفی‌ترین عملکرد در برنامه‌ریزی می‌تواند ایجاد فرهنگ سلامت و تبلیغات در بهبود و تصحیح سبک زندگی افراد جامعه باشد. هرچند در جامعه وقتی سخن از سلامت به میان می‌آید، 2 گونه آن یعنی روانی و جسمانی مدنظر است، اما در این راستا کمتر به مباحث اجتماعی در کنترل و پیشگیری از بیماری‌های روانی وقعی نهاده می‌شود. باید به این نکته توجه کرد که قاعدتا جامعه‌ای که اغلب مردم آن از بیماری‌های روانی و جسمانی رنج می‌برند جامعه پویا و پیشرفته نخواهد بود. با سالم‌سازی‌ جامعه و اشاعه فرهنگ سلامتی باید شرایط و موقعیت‌های اجتماعی را تغییر داد زیرا در غیراین‌صورت نه‌تنها امکان ایجاد بیماری یا معلولیت افزایش پیدا می‌کند، بلکه نمی‌توان افق خاصی را از نظر پیشگیری از بیماری و نیز حفظ سلامت ترسیم کرد. افراد و به شکل کلی‌تر جامعه، همواره به شیوهای متناسب با فرهنگ، هنجارها و ارزش‌های خود به مسائل بهداشتی و درمانی پاسخ می‌دهد. بنابراین سلامت عمومی ضرورت هر جامعه و توجه به عوامل اجتماعی مؤثر بر آن غیرقابل اغماض است.