سال سخت کتاب در راه است

مرتضی کاردر/روزنامه‌نگار

سال1397، سال کمبود و گرانی کاغذ وبه تبع آن گرانی کتاب‌ها بود و مخاطبان کتاب‌ در بازار نشر ایران با افزایش قیمت‌ها مواجه شدند و قدرت خریدشان روزبه‌روز کمتر شد. قیمت کاغذ از ابتدای سال‌جاری تا به امروز بیش از 4برابر شده است. پس از مدتی کاغذ در فهرست کالاهای اساسی قرار گرفت و قرار شد با ارز دولتی وارد شود. وزارت ارشاد کارگروه کاغذ تشکیل داد و براساس سهمیه، کاغذ دولتی میان ناشران توزیع کرد. با این حال، کاهش شمارگان و افزایش قیمت کتاب‌ها از اتفاق‌های اجتناب‌ناپذیر کمبود کاغذ در بازار بوده است؛ اتفاقی که به‌نظر می‌رسد در سال آینده شتاب بیشتری به‌خود بگیرد.
اما آمارها نشان می‌دهد که فروش کتاب آن‌قدرها افت نکرده است و مخاطبان کتاب همچنان با کتابفروشی‌ها بوده‌اند. پرسش اینجاست که با ادامه وضع موجود نشر ایران در سال آینده چه وضعیتی پیدا می‌کند؟ آیا ناشران می‌توانند با کاغذ دولتی به حیات خود ادامه دهند و مانع از افزایش بیشتر قیمت کتاب‌ها شوند یا ادامه وضعیت موجود، نشر را با مشکلات جدی‌تر مواجه می‌کند؟ 
در روزهای پایانی سال97 سراغ ناشران رفتیم تا ارزیابی آنها را درباره وضعیت نشر در سالی که گذشت بدانیم و از چشم‌انداز پیش‌رو برایمان بگویند.

بحران اصلی از خرداد و تیر آغاز می‌شود


محمدعلی جعفریه، مدیر نشر و کتابفروشی ثالث می‌گوید: «فروش کتاب در سال97 در مجموع خوب بوده است اما از همین حالا ما برای تجدید چاپ کتاب‌هایی که به فروش رسیده‌اند و در انبار موجود نیستند با مشکل مواجه شده‌ایم. تجدید چاپ کتاب‌ها به آسانی نخواهد بود و طبیعی است که قیمت کتاب نیز نمی‌تواند بیش از اندازه افزایش پیدا کند چرا که قدرت خرید مخاطبان کتاب را باید درنظر گرفت. اما  ادامه وضعیت موجود نشر را با مشکلات زیادی مواجه می‌کند. به‌نظرم ناشران نمایشگاه کتاب را هم می‌توانند پشت‌سر بگذارند اما برای ادامه وضعیت دچار مشکل خواهند شد. بحران اصلی نشر از خرداد و تیر آغاز می‌شود.» 

مقابله با قاچاق سبب افزایش فروش کتاب شد 


آیا تورم موجود در جامعه سبب شده است که مخاطبان کتاب به کتابفروشی‌ها بروند و کتاب‌هایشان را پیش از گرانی و چندبرابر شدن قیمت خریداری کنند؟ 
امیر حسین‌زادگان، مدیر نشر و پخش ققنوس مـی‌گـویـد:«گمان نمی‌کنم که چنین باشـد؛ چرا که مخاطبان کتاب همواره به‌دنبال کتاب‌های تازه‌اند و حتی اگر چنین فرضی را بپذیریم شامل درصدی از مخاطبان می‌شود. فروش کتاب بیشتر شده است شاید بخشی از آن به‌دلیل مقابله با کتاب‌های قاچاق است. تعداد کتاب‌های قاچاق خیلی زیاد بود و به‌نظرم به همان اندازه که کتاب‌ها در کتابفروشی‌ها و از طریق رسمی به فروش می‌رسید، به همان اندازه نیز کتاب قاچاق و غیرقانونی تولید می‌شد. جلوگیری از کتاب‌های قاچاق سبب شد که فروش کتاب در کتابفروشی‌ها بیشتر شود.» 
حسین‌زادگان در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید:«رشد قیمت کتاب در مقایسه با حوزه‌های دیگر زیاد نبوده است. قیمت کتاب به نسبت کاغذ و مواداولیه که خیلی زیادشده است همچنان متعادل است. ما سودمان را کمتر و در بخش‌های دیگر صرفه‌جویی کرده‌ایم تا بتوانیم کتاب را به قیمت مناسب‌تر به‌دست مردم برسانیم.» 
در زمان جنگ هم شرایط بازار نشر این‌قدر سخت نبود


داوود موسایی، مدیر انتشارات فرهنگ معاصر از ناشرانی است که سال‌هاست در حوزه کتاب‌های مرجع به فعالیت می‌پردازد. او درباره وضعیت بازار نشر در سال 97می‌گوید: «کتاب تنها کالایی است که قیمت پشت جلد دارد و قیمتش با وجود نوسانات بازار ثابت می‌ماند. اما در یک سال گذشته به‌جز قیمت کاغذ، قیمت خدمات فنی نشر اعم از چاپ و صحافی و مرکب و.... نیز دست‌کم 100درصد افزایش یافته است. وقتی در چنین شرایطی ناشر، کاغذ خود را به همان قیمت گذشته به‌دست چاپ می‌سپارد یعنی کاغذ را به نصف قیمت فروخته است.» 
اما آیا سهمیه‌بندی کاغذ و توزیع کاغذهای وارداتی با ارز دولتی نتوانسته است بازار را کنترل کند؟ «وقتی هر کالایی سهمیه‌ای می‌شود فسادهایی همراهش می‌آید اما ناچاریم به همین رویه تن بدهیم تا کار متوقف نشود.» 
او به‌عنوان ناشری باسابقه در مقایسه وضعیت فعلی نشر ایران با سال‌های گذشته می‌گوید: «کار ناشران هیچ‌وقت این‌قدر سخت نبوده است. حتی در زمان جنگ و بمباران نیز این‌قدر کمبود کاغذ وجود نداشت. قیمت کاغذ آن زمان هم از بندی 250تومان به 600تومان رسید اما کاغذ در بازار موجود بود. اما الان نه‌تنها کاغذ سهمیه دولتی دوبرابر شده و نه‌تنها قیمت کاغذ در بازار آزاد به چند برابر رسیده است بلکه همین کاغذ با قیمت چند برابر شده نیز در بازار موجود نیست و به سختی می‌توان کاغذ تهیه کرد. ادامه روند موجود ناشران را با دشواری‌های زیادی مواجه می‌کند. دیگر تزریق سرمایه از طرف ناشران امکان‌پذیر نیست و رسیدن به قیمتی که هم ناشر بتواند سود بکند و هم مخاطبان بتوانند کتاب را خریداری کنند، بسیار سخت شده است.»