سازوکار کوپن الکترونیک

کوپن الکترونیک، سناریویی تکراری برای مواجهه دولت با شرایط جنگ اقتصادی است که از 2 روز پیش با مصوبه مجلس در زمینه شیوه تأمین و توزیع کالاهای اساسی وارد فاز تازه‌ای شده است.

به گزارش همشهری، نمایندگان مجلس در جلسه یکشنبه این هفته، با اختصاص ۱۴‌میلیارد دلار برای تأمین کالاهای اساسی و دارویی با نرخ ارز ترجیحی موافقت و مصوب کردند که دولت برای تأمین کالاهای اساسی از کوپن الکترونیک استفاده کند. البته هنوز جزئیات کوپن الکترونیک را مجلس یا دولت اعلام نکرده‌اند، اما جدا  از این بحث که استفاده از کوپن در شرایط فعلی راهکار درستی است یا نه، چند شیوه مشخص برای اجرایی کردن سازوکار توزیع کالاهای اساسی با کوپن وجود دارد که پیش‌ازاین نیز امتحان خود را پس داده‌اند. شیوه نخست و تقریبا غیرمحتمل، استفاده از کالابرگ یا همان کوپن‌های دهه‌60 است که می‌تواند در قالب کارت‌های الکترونیک میان خانوارهای هدف توزیع شود تا با استفاده از آن امکان خرید کالاهای یارانه‌ای و دولتی از فروشگاه‌های مشخص را داشته باشند. در این شیوه دولت کالاهایی را با ارز دولتی و با قیمت پایین در دوره‌های مشخص عرضه می‌کند و دارنده هر کوپن الکترونیک برای دریافت سهمیه خود زحمت در صف ماندن و دریافت کالا را متقبل می‌شود.

 سازوکار بعدی استفاده از کارت‌های شبه بانکی مشخصی است که فعلا نیز در بخش‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. کارت‌هایی نظیر کارت اعتباری رفاه اجتماعی ایرانیان (کارا کارت) که چند سالی است برای کمک به اقشار نیازمند و خانوارهای تحت پوشش نهادهای حمایتی اختصاص داده شده و به‌نوعی شبیه کارت اعتباری کشورهای دیگر است. در این شیوه دولت می‌تواند با شارژ‍ این کارت‌ها در دوره‌های مختلف، اعتبار موردنیاز برای خرید کالاهای اساسی از فروشگاه‌های طرف قرارداد و زنجیره‌ای را تأمین ‌کند و سرپرست خانوار در زمان دلخواه به اتکای آن اعتبار اقدام به خرید کالا می‌کند و از آنجا ‌که این کارت فقط در کارتخوان‌های مشخصی قابل‌استفاده است، قادر نیست وجه یارانه را به هزینه‌های دیگر اختصاص دهد.

در این شیوه دولت یارانه‌ای برای واردات کالای اساسی اختصاص نمی‌دهد بلکه یارانه اختصاص‌یافته به این کار را مستقیم به جامعه هدف می‌پردازد تا کالا را به قیمت آزاد خریداری کنند.

نظیر این کارت را قبلا صندوق بازنشستگی کشوری نیز تحت عنوان «سفر کارت» برای متقاضیان صادر کرده و این امکان را فراهم می‌کند که با شارژ‍‍ آن از تخفیف هتل‌های طرف قرارداد استفاده و هزینه سفر را با کارتخوان‌های طرف قرارداد تسویه کرد.

شیوه سوم توزیع یارانه با کوپن الکترونیک که البته همکاری شبکه بانکی را نیز می‌طلبد، همسان‌سازی کارت‌های بانکی سرپرست خانوار با کد ملی و استفاده از آن به‌عنوان کوپن الکترونیک است که ازنظر کارایی با کارا کارت برابر است اما بوروکراسی صدور کارت یا کوپن الکترونیک را حذف می‌کند. در این شیوه، دولت یارانه اختصاص یافته به کوپن را به‌حساب بانکی معرفی‌شده از سوی سرپرست خانوار واریز می‌کند و او می‌تواند با استفاده از کارت‌های بانکی خود از فروشگاه‌های طرف قرارداد،  خرید کند. در این شیوه، یارانه پرداختی دولت می‌تواند برای هر هزینه‌ای صرف شود اما با همسان‌سازی درگاه‌های پرداخت فروشگاه‌های طرف قرارداد با کد ملی افراد می‌توان تدابیری اتخاذ کرد که یارانه اختصاص یافته به کد ملی سرپرست خانوار، فقط برای پرداخت از طریق این درگاه‌ها قابل‌برداشت باشد تا فقط صرف خرید کالاهای اساسی شود.