بدون موبایل هرگز

شبنم سیدمجیدی

مشتاقانه هر لحظه از زندگی‌مان را روی گوشی تلفن‌مان ثبت می‌کنیم. عکس‌های فراوان از لحظه لحظه زندگی‌مان می‌گیریم، بعضی‌هایشان را با دیگران به اشتراک می‌گذاریم، لایک و کامنت می‌گیریم و لذت می‌بریم. از مضرات گوشی‌ها آن‌قدر شنیده‌ایم که گوشمان پر شده است؛ تأثیر گوشی تلفن بر روابط زناشویی، کودکانی که در دنیای هوشمند غرق می‌شوند، از دست‌رفتن روابط  چهره به چهره ، نبود حریم خصوصی، تلف‌شدن وقت، ترویج مصرف‌گرایی و در نهایت از دست‌رفتن هویت‌های فردی. همه اینها آیا به‌خاطر وجود تلفن‌های هوشمند است یا به‌خاطر نبود فرهنگ استفاده از آن؟

امروز دیگر نمی‌توانید در دسترس نباشید. اگر با تلفن همراه شما تماس بگیرند و جواب ندهید، برایتان پیام متنی می‌فرستند، اگر تلگرام را چک نکنید، در واتساپ گیرتان می‌آورند. اگر به‌طور کلی نباشید، تلفن همکارتان یا همسرتان که هست. از طریق آنها به شما می‌رسند. این روزها شما همه جا در دسترسید و با همه می‌توانید در ارتباط باشید. استادان ارتباطات از آن با عنوان بی‌زمانی و بی‌مکانی نام می‌برند.

حسین بصیریان، دکتر علوم ارتباطات اجتماعی در این‌باره می‌گوید: «هر پدیده‌ای به‌خودی خود آثار مثبت و منفی توأمان دارد. ظهور تلفن‌های موبایلی و هوشمند، باعث شد تا بنیان زندگی اجتماعی براساس همگرایی باشد. دیگر لزومی ندارد تا آدم‌ها برای ارتباط با هم حضور فیزیکی در مکانی خاص یا زمانی خاص داشته باشند. تلفن همراه به بانک و پول همراه تبدیل شده است. برای کنترل سلامت و بهداشت، مکان‌یابی، رزرواسیون، مدیریت زمان، آموزش و گرفتن خدمات مختلف فقط به یک تلفن همراه نیاز است؛‌ یعنی این ابزار، فقط یک تلفن نیست بلکه مجموعه‌ای از خدمات و نیازهای شما را برطرف می‌کند. در نتیجه نسل‌های جدید موبایلی به سمتی می‌روند که نیازهای انسان را همگرا کنند. بنابراین اصلاً فکر نمی‌کنم استفاده از تلفن‌های هوشمند، منفی باشد. درست است که جلوی ارتباطات رودر رو را گرفته، اما این ذات رسانه‌های آنلاین است و نمی‌توان از آن انتظار دیگری داشت».

مزیت‌ها بر عیوب غلبه می‌کند

این استاد دانشگاه با تأیید این نکته که ارتباطات رودررو و حقیقی کم‌شده است، بیان می‌کند: «اما شما نمونه‌های دیگری از ارتباطات را جایگزین آن می‌کنید؛ اپلیکیشن‌هایی مثل ایمو، واتساپ یا ویدئو چت اینستاگرام و... آمده‌اند تا راهی باشند برای بی‌مکانی و بی‌زمانی. به تعبیر مانوئل کاستِلز- جامعه‌شناس اسپانیایی- شما در عصری زندگی می‌کنید که دیگر زمان و مکان معنایی ندارد. در هر مکان و هر زمانی می‌توانید در دسترس باشید. هم تصویر را می‌بینید، هم صدا را می‌شنوید. این نقطه آغازی است که می‌تواند در حوزه جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی تغییراتی ایجاد و جامعه را شبکه‌بندی کند. در یک جامعه شبکه‌بندی شده، دیگر به حضور فیزیکی افراد در یک مکان نیاز نیست». به گفته دکتر بصیریان، نمی‌توان داشتن ارتباطات نزدیک را فدای ارتباطات گسترده در شبکه‌های اجتماعی کرد. او ادامه می‌دهد: «در این فضاها می‌توان با بی‌شمار آدمی ارتباط برقرار کرد که در شرایط عادی و واقعی نمی‌توانستیم با آنها ارتباط برقرار کنیم و دسترس‌پذیر نبودند. پس باز هم مزیت آن بر عیوبش غلبه می‌کند».

هویت‌های برساخته

همه ما تجربه این را داریم سلبریتی‌های اینستاگرام را دیده‌ایم که هر روز لباس‌های رنگارنگ می‌پوشند، مسافرت‌های به قول خودشان لاکچری می‌روند، از انواع غذاهایشان عکس می‌گیرند، از دامپزشک سگشان گرفته تا آرایشگر خودشان، همه‌‌‌‌اش را می‌بینیم و حسرت زندگی‌های بی‌نقص آنها را می‌خوریم و یادمان می‌رود که آنها انتخاب کرده‌اند ما چه چیزی را ببینیم و این همه واقعیت نیست. بصیریان نیز با اشاره به اینکه هویت‌های آنلاین، هویت‌های برساخته هستند، بیان می‌کند: «کاربران در مسیر ارتباط‌گیری با مخاطبانی که قبلا در فضای واقعی آنها را می‌شناخته‌اند و دیگر مخاطبانی که در فضای مجازی انتخاب کرده‌اند، یک هویت جدید می‌سازند. به اینها هویت برساخته می‌گویند. این موضوع می‌تواند باعث پیامدهای منفی شود. می‌تواند موج ناامیدی ایجاد کند». او ادامه می‌دهد: «ما در فضای واقعی، غم و شادی را در کنار هم داریم. اما هویت‌های آنلاین، هویت‌هایی هستند که عمدتاً پیام‌های مثبت و جنبه‌های موفقیت‌آمیز و انرژی‌بخش زندگی را منتشر می‌کنند. آلام و دردها و آسیب‌هایی که ممکن است در هر زندگی وجود داشته باشد، کمتر به تصویر کشیده می‌شود. هویت آنلاین به نوعی کادوپیچی شده است. این یکی از جنبه‌های منفی این ابزار ارتباطی است».

آدم‌ها به مثابه دوربین‌های سیار

می‌گویند از لحظه‌ای که یک نفر از خانه بیرون می‌آید، به سر کار می‌رود و به کارهای روزمره‌اش رسیدگی می‌کند، تا زمانی که به خانه بر می‌گردد، 400 دوربین در شهر می‌توانند او را نظاره کنند یا به تصویر بکشند. دنیای امروز با وجود موبایل‌های هوشمند، ما را تبدیل به دوربین‌های عکاسی سیار کرده است. از هر واقعه‌ای عکس می‌گیریم؛ از لحظه‌لحظه خندیدن فرزندمان تا پرت‌شدن یک نفر از یک ساختمان. هیچ‌چیز دیگر از چشم‌های دوربین‌ها دور نمی‌ماند. دکترای ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه به مفهوم حریم خصوصی اشاره می‌کند و می‌گوید: «هر چند حفظ حریم خصوصی مدافعان زیادی دارد ولی کم کم به کناری رانده می‌شود. ما امروز از خصوصی‌ترین جنبه‌های زندگی افراد و سلبریتی‌ها می‌توانیم مطلع شویم. از محرمانه‌ترین دیدگاه‌ها درباره حقوق بشر، آزادی و... می‌توانیم آگاه شویم. حریم خصوصی دیگر تقریباً معنای خود را از دست می‌دهد». او ادامه می‌دهد: «وقتی دسترس‌پذیر باشید و در همه جا دیده شوید و همه جا بتوانند با شما ارتباط برقرار کنند، دیگر حریم خصوصی معنا ندارد. حریم کار یا حریم اوقات فراغت شما در هم تنیده می‌شود. عملا ما نمی‌توانیم هرگز با دنیا دیسکانکت (قطع ارتباط) شویم».

مترجم کتاب «قدرت ارتباطات» کاستلز می‌گوید: «به‌طور کلی نگاهم به موبایل‌های هوشمند مثبت است اما نمی‌توانم معایب آن را هم نادیده بگیرم. فضای مجازی قطعاً زمان زیادی از ما را به‌خود اختصاص می‌دهد و برخی مشغولیت‌های ما در این مکان نالازم و ناکارآمد است. اینها به واسطه ترغیب و تشویق نظام سرمایه‌داری و اپراتورهای موبایلی اتفاق می‌افتد. دائما انسان‌ها را به مصرف بیشتر ترغیب و تشویق می‌کنند، چرا که به‌دنبال کاربران بیشتر، مصرف بیشتر و فروش فزاینده هستند. این ما هستیم که باید سواد رسانه‌ای خود را ارتقا دهیم، مدیریت زمان بلد باشیم و فرهنگ استفاده از فناوری‌های موبایلی را ارتقا دهیم تا دچار آسیب‌های ناشی از آن نشویم».