میراث فرهنگی
جایگاه حفظ میراث‌فرهنگی در شهر فرهنگی و انسان‌محور
رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران در گفت‌وگو با همشهری، حفظ میراث فرهنگی و طبیعی را شاخصه‌های اصلی شهر فرهنگی اعلام کرد
محمد باریکانی/خبر‌نگار
شهردار تهران رویکرد خود را نه بر درآمدزایی بر پایه فروش شهر که براساس شهر فرهنگی و انسان‌محور تفسیر کرده است. اما شهر فرهنگی چه شاخصه‌هایی دارد و نقش میراث فرهنگی و حفاظت از داشته‌های تاریخی در شهر انسان‌محور در تحقق این رویکرد چیست؟
سیداحمد محیط طباطبایی، رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران و مشاور رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری در پاسخ به این سؤال همشهری که شهر فرهنگی چه ویژگی‌هایی دارد؟ می‌گوید: مهم‌ترین سرمایه یک شهر میراث‌فرهنگی و طبیعی یک شهر است و قطعا حفظ و برنامه‌ریزی براساس همین داشته‌هاست که می‌تواند منجر به تحقق توسعه پایدار و فضای مدنی در هر سکونتگاه شهری شود.
او رویکرد جدید شهرداری تهران برای ایجاد شهر انسان‌محور و فرهنگی را قابل تحسین می‌داند و معتقد است: مدیریت شهری مراتب مختلف دارد که عالی‌ترین سطح آن مدیریت فرهنگی است.
به گفته او، در این دیدگاه می‌توان برای میراث‌فرهنگی یک شهر ارزش قائل شد و با رفتار فرهنگی، شهری انسان‌محور و خلاق ایجاد کرد.
شهردار تهران در برنامه‌های خود اعلام کرده است که تلاش او ساختن پایتخت براساس فرهنگ است. این برنامه بر بیلبوردهای تبلیغاتی سطح شهر تهران نیز نشسته و هر‌از‌گاهی در گفت‌وگوها و رسانه‌ها به این موضوع پرداخته می‌شود، اما راهکار خلق شهر فرهنگی و انسان‌محور چیست؟
ضرورت تغییر نگاه
سیداحمد محیط طباطبایی، مشاور رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری می‌گوید: در مدیریت شهر از منظر فرهنگ لازم نیست چیزی ساخته یا حتی تخریب شود، بلکه نوع و شیوه نگاه تغییر می‌کند و در این دیدگاه حتی مشکل ترافیک تهران هم فرهنگی است.
او می‌گوید: در دیدگاه شهر فرهنگی، همه مشکلات براساس فرهنگ حل می‌شود و برنامه‌ریزی‌ها بر همین اساس صورت می‌‌گیرد؛ به همین دلیل است که حتی مهم‌ترین برنامه یک شهردار در حوزه فعالیت فرهنگی و نه عمرانی به‌عنوان یکی از وظایف غیرمنفک نهادی همچون شهرداری است. دیدگاه مدیریت براساس فرهنگ همه جوانب فرهنگی یک شهر را در تغییر رفتار نسبت به داشته‌های فرهنگی و تاریخی یک شهر تشکیل می‌دهد. برهمین اساس است که حفاظت از مواریث تاریخی و طبیعی یک شهر نیز اهمیت بیشتری می‌یابد. در رویکرد مبتنی بر فرهنگ به شهر است که یافتن حتی یک شیء تاریخی در مغازه‌ای در بازار بزرگ تهران یا یافتن اسکلت انسانی در یکی از شلوغ‌ترین خیابان‌های شهر و حتی مشاهده قطعات سفال در حفاری‌های اداره آب و فاضلاب در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر اهمیت می‌یابد و تمامی فعالیت‌ها با هدف کاوش و شناسایی زوایای پنهان یافته‌های تاریخی متوقف می‌شود.
شهر فرهنگی با چنین شاخصه‌هایی چگونه به حفظ داشته‌های تاریخی پایبند می‌ماند؟ رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران در این رابطه می‌گوید: در شهر فرهنگی، میراث فرهنگی ارزش اصلی و سرمایه شهر را تشکیل می‌دهد و میراث فرهنگی دیگر تنها برای گردشگری درنظر گرفته نمی‌شود و هدف نهایی تبدیل شهر به یک مقصد گردشگری نیست، بلکه شهر دارای هویت و مفهوم مدنیت شهری می‌شود. سیداحمد محیط طباطبایی معتقد است: در رویکرد شهر فرهنگی تنها سخن از یک بافت تاریخی، محله تاریخی یا ساختمان تاریخی در شهری مانند تهران نیست، بلکه تمام مناطق 22گانه شهر تهران تاریخی محسوب می‌شوند.
ایجاد وفاق ملی و شهری
حفاظت از داشته‌های فرهنگی و میراث تاریخی در نگاه شهر فرهنگی چگونه است؟ آیا داشته‌های تاریخی یک شهر در جهت ثروت‌اندوزی حراج می‌شوند یا حفاظت از میراث فرهنگی در چنین رویکردی ملاک عمل است؟ درست مانند آنچه در شهر رم جریان دارد و تمام جریان شهری و جنب‌وجوش در خیابان‌هایی که به مراکز تاریخی ختم می‌شوند جاری است؟ مشاور رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری در این خصوص می‌گوید: حفاظت از میراث‌فرهنگی شهر حفاظت از تاریخ و حافظه و تمام آن چیزی است که شهر را شکل داده است. بنابراین در اداره شهر با نگاه فرهنگ، تنها حفاظت از میراث ملموس مطرح نیست، بلکه میراث ناملموس و معنوی و ذهنیت حاکم بر شهر نیز مطرح است. به گفته سید احمد محیط طباطبایی، ارزش گذاشتن برای تمامی مفاخر و هویت فرهنگی شهر عین حفاظت از میراث فرهنگی است و در این رویکرد خانه‌های تاریخی بهترین مکان برای فعالیت گروه شاعران، نویسندگان، فیلمسازها، معماران و دیگرانی است که می‌توانند با در اختیار گرفتن این فضاها، شهری پویاتر ایجاد کنند. رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران در تشریح این رویکرد اعلام کرد: در شهر فرهنگی دیگر حفاظت، مرمت و احیای یک خانه تاریخی تنها برای تبدیل‌شدن به مرکز یا مقصد بازدید و چرخش مادی درنظر گرفته نمی‌شود، بلکه هدف اصلی در حفظ میراث فرهنگی چنین شهری، ایجاد وفاق ملی و شهری و ایجاد همگرایی و همزیستی میان همه گروه‌های فرهنگی است که در شهر زندگی می‌کنند.