سریال‌ استانبولی

آرش نهاوندی

سال 91 همه جا حرف از سریال‌های ترکی بود. اوج‌گیری تحریم‌های خارجی سبب کاهش تولیدات صدا و سیما چه از نظر کیفی و چه کمی شده بود. تقریبا مقارن این دوره و اوایل دهه 90 شمسی بود که شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبانی نظیر فارسی‌وان و جم به‌منظور پخش سریال‌های خارجی دوبله شده به زبان فارسی تاسیس شدند. این شبکه‌ها و به‌ویژه شبکه جم به پخش سریال‌های عمدتا ترکی با دوبله فارسی می‌پرداختند. تصویب قطعنامه‌های تحریمی علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل از سال1389و اختلال در صادرات و واردات به کشور وضعیت دشوار اقتصادی را در ایران ایجاد کرد، در چنین شرایطی سازمان و نهادهای دولتی و خصوصی در زمینه تامین بودجه و منابع مالی با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو شدند. سازمان‌ها صدا و سیما که زمانی بودجه کلانی در اختیار داشت و از آگهی‌های تلویزیونی درآمد بالایی کسب کرده بود نیز از این قاعده مستثنی نبود. مدیران صدا و سیما از دوران طلایی اقتصاد ایران که بازه زمانی سال‌های میانی دهه70 تا سال‌های میانی دهه80 را در بر می‌گرفت، استفاده شایانی کرده و توانسته بودند طی این دوران با جذب کارگردانان و بازیگران مطرح کشور و با فیلمنامه‌های قوی تعداد زیادی فیلم و سریال دارای درجه کیفی الف و فاخر تولید کنند.

 با کاهش تولید سریال‌های ایرانی در دهه 90 و اوج‌گیری صنعت سریال‌سازی‌ در ترکیه بخشی از مخاطبان ایرانی به دیدن سریال‌های ترک در ماهواره گرایش پیدا کردند. اما چرا ترکیه توانست در زمینه فیلم و سریال بازار خود را در کشورهای مالزی، اندونزی و  ایران و کشورهای خاورمیانه و آمریکای جنوبی گسترش دهد؟ پاسخ به این سؤال در نگاه اول چندان ساده به‌نظر نمی‌رسد، با این حال شاید بتوان برای جواب به این پرسش، پاسخ ساده و خلاصه‌ای نیز ارائه داد؛ از زمان روی کار آمدن اردوغان در ترکیه و آشتی سکولاریسم آتاتورک با اسلام غیرسیاسی و سرمایه‌گذاری گسترده ترکیه در زمینه صنعت نساجی و تولید منسوجات و توجه ویژه دولت اردوغان به صنعت توریسم، اقتصاد این کشور وارد دورانی از رشد  کم سابقه از زمان تاسیس جمهوری ترکیه شد. با بالا رفتن نرخ رشد اقتصادی در ترکیه صنعت سینما و سریال‌سازی‌ این کشور نیز وارد دوران تازه‌ای شد. یکی از دلایل محبوبیت سریال‌های ترکیه‌ای، موضوعاتی بود که سریال‌سازهای ترک در مجموعه‌های تلویزیونی خود به آن می‌پرداختند. این سریال‌سازها موضوعات خانوادگی و عامه‌پسندی را برای داستان اغلب سریال‌های خود انتخاب می‌کردند؛ اغلب سریال‌های ترک با توجه به خواسته‌های بخشی از جامعه ترکیه و خواسته‌ بخش‌هایی از جوامع هدف ساخته می‌شود. بر همین مبنا موضوع اغلب این سریال‌ها داستان روابط پیچیده خانواده و روابط غیرمتعارف خانوادگی میان زن و مرد است. براساس آخرین اخبار انتشار یافته در خبرگزاری‌ها مقامات ترکیه‌ای اعلام کردند، امیدوارند درآمد حاصل از فروش سریال‌های ساخت این کشور با اضافه کردن مشتریان خارجی از مناطق جدید چون جنوب و شرق آسیا به یک میلیارد دلار تا سال 2023برسد.

عشق ممنوع و حریم سلطان؛ موفق‌ترین سریال‌های ترکیه

سریال« عشق ممنوع» که در همان سال‌های اواخر دهه 80 و اوایل دهه90 از شبکه‌های ماهواره‌ای پخش می‌شد نیز از این دست سریال‌های ترکیه‌ای با موضوعات عشقی و روابط غیرمتعارف خانوادگی بود که توانست به فروش بالایی برسد و در ایران و بسیاری از کشورهای منطقه میان مردم محبوبیت کسب کند. سریال عشق ممنوع در سال۱۳۹۰ با دوبله فارسی در ۱۶۵ قسمت از یکی از شبکه‌های فارسی زبان ماهواره‌ای پخش شد. البته نسخه اصلی این سریال در 2فصل و 79 قسمت انتشار یافته بود.

اما سیاست نو عثمانی‌گری دولت اردوغان که بر مبنای آن قصد دارد مظاهر جامعه عثمانی را در ترکیه احیا کند و بخشی از سیاست بزرگ‌تر منطقه‌ای اردوغان را در بر می‌گیرد، بر پاره‌ای از تولیدات هنری و بصری در ترکیه نیز تأثیر گذاشته است؛ سریال« حریم سلطان» با محوریت داستان زندگی خرم سلطان قدرتمند‌ترین زن حرمسرای سلطان سلیمان قانونی مقتدرترین سلطان در 4فصل و 139اپیزود ساخته شده است. البته نویسندگان و کارگردانان این سریال برای جذاب‌ترشدن آن تنها به ارائه یک روایت تاریخی صرف بسنده نکردند و با محوریت قرار دادن داستان‌های حرمسرای سلطان در این سریال نیز به روابط غیرمتعارف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و روابط نا معمول میان زنان و مردان پرداخته‌اند تا بتوانند از این طریق برد این سریال در جوامع هدف را افزایش دهند. سریال حریم سلطان، هم‌اکنون در 43کشور جهان در حال پخش است و 200میلیون نفر بیننده دارد. البته پخش سریال حریم سلطان، انتقاداتی را در ترکیه برانگیخت. برخی از بینندگان به آنچه ارائه تصویری «نامحترمانه»، «شرم‌آور»، و «خوش‌گذران» از شخصیت تاریخی سلطان سلیمان می‌خواندند واکنش نشان دادند. شورای‌عالی رادیو و تلویزیون ترکیه در زمان پخش این سریال به شبکه سازنده آن اخطار داد و خواستار آن شد تا این شبکه به‌خاطر نمایش نادرست «حریم خصوصی یک شخصیت تاریخی» به‌صورت عمومی عذرخواهی کند. رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه، نمایش این سریال را به‌دلیل «بد جلوه دادن تاریخ ترکیه به نسل جوان» کشور محکوم کرد.