قمار سیاسی در کاراکاس

محمدامین خرمی/خبرنگار

کودتایی که نیکلاس مادورو مدت‌ها بود از آن سخن می‌گفت، اگرچه نه به شکل یک کودتای نظامی، اما در قامت یک آشوب تمام‌عیار خیابانی بالاخره از راه رسید و بار دیگر التهاب را به جان جامعه ونزوئلا انداخت.
خیابان‌های کاراکاس 3روز گذشته شاهد تظاهرات و درگیری میان مخالفان و موافقان رئیس‌جمهور ونزوئلا از یک‌سو و نیروهای امنیتی و مخالفان از سوی دیگر بوده است. صدها هزار نفر از مردم ونزوئلا روز چهارشنبه به دعوت رئیس جوان مجلس شورای ملی ونزوئلا یعنی خوان گوائیدو به خیابان‌ها آمدند تا کار دولتی را که از حدود 4سال پیش به عملکردش معترض بوده‌اند، یکسره کنند. گوائیدو 35ساله در میان جمعیت عظیمی که در یکی از خیابان‌های اصلی مرکز کاراکاس گرد هم آمده‌ بودند، سخنرانی کرد. او با استناد به قانون اساسی ونزوئلا، ادامه حضور نیکلاس مادورو در قدرت را «غیرقانونی» خواند و خود را رئیس دولت موقت معرفی کرد. گوائیدو 3هفته پیش نیز همزمان با انتخابش به‌عنوان رئیس مجلس شورای ملی، طی سخنانی مادورو را «غاصب» کرسی ریاست‌جمهوری خوانده بود.
کمی دورتر از محل تجمع مخالفان مادورو، موافقان او تجمع کرده بودند. آنجا نیز صدها هزار نفر به خیابان آمدند تا از رأی خود در انتخابات سال گذشته میلادی دفاع کنند. هواداران مادورو می‌گویند که او در یک انتخابات قانونی به ریاست‌جمهوری رسیده و مخالفانش نمی‌توانند با آشوب خیابانی او را از قدرت برکنار کنند. آنها می‌گو‌یند خوان گوائیدو رئیس مجلسی است که 2سال پیش از سوی رئیس‌جمهور منحل اعلام شده و ادامه کارش «غیرقانونی» است.
تقابل موافقان و مخالفان مادورو در خیابان‌های کاراکاس اتفاق تازه‌ای نیست اما این برای نخستین‌بار است که هر‌کدام از طرفین مدعی قدرت می‌شود. پیش از این در انتخابات سال2018 نیز 2گروه با هم روبه‌رو شدند اما مخالفان مادورو درنهایت ترجیح دادند مسیر تحریم انتخابات را در پیش بگیرند و میدان را به رقیب واگذار کنند. سال قبل از آن نیز مخالفان چنین کردند. مادورو در سال2017 با برگزاری یک همه‌پرسی، بازنویسی قانون اساسی را به رأی مردم گذاشت. مخالفان، دولت را به تقلب گسترده در رأ‌ی‌گیری متهم کرده و در آن شرکت نکردند. با این حال، مادورو پس از اعلام نتایج، خود را پیروز انتخابات دانست، مجلس شورای ملی را منحل و مجلس مؤسسان قانون اساسی را راه‌اندازی کرد.

دودستگی داخلی؛ صف‌آرایی خارجی

ونزوئلا طی دست‌کم 5سال از 6سال ریاست‌جمهوری نیکلاس مادورو، شاهد بحران بی‌سابقه سیاسی و اقتصادی بوده است. این نخستین‌بار نیست که دولت او با خطر سقوط روبه‌رو می‌شود اما نخستین‌بار است که مخالفانش توانسته‌اند‌ حمایت قابل‌توجه بین‌المللی برای خود دست و پا کنند. همانطور که جامعه ونزوئلا به یک جامعه دو‌پاره تبدیل شده، کشورهای جهان نیز در حمایت یا مخالفت با ادامه کار دولت این کشور دودسته شده‌اند.
ساعاتی پس از حضور مخالفان مادورو در خیابان‌ها، نخستین خبر حمایت از واشنگتن رسید. رئیس‌جمهور آمریکا در اقدامی که تعجب همگان را به‌دنبال داشت، اعلام کرد دیگر مادورو را به‌عنوان رئیس‌جمهور ونزوئلا به رسمیت نمی‌شناسد و بعد از این خوان گوائیدو را رئیس‌جمهور قانونی این کشور می‌داند. پس از او مایک پمپئو‌ وزیر خارجه آمریکا و جان بولتون مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور آمریکا نیز سخنان ترامپ را تکرار کردند. پمپئو حتی اعلام کرد تلاش خواهد کرد منابع مالی ونزوئلا را به‌دست مخالفان مادورو برساند.
مادورو که مدت‌هاست از اقدامات خرابکارانه و تلاش آمریکایی‌ها برای کودتا علیه خود سخن می‌گوید، این اقدام آمریکا را به‌شدت محکوم و اعلام کرد روابط دیپلماتیک با این کشور را لغو می‌کند. او دیپلمات‌‌های ونزوئلایی را از واشنگتن فرا خواند و به دیپلمات‌های آمریکایی 72ساعت فرصت داد کاراکاس را ترک کنند. ترامپ در حمایت از مخالفان تنها نبود و بعد از او کانادا، انگلیس، مکزیک و بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین ازجمله برزیل و کلمبیا خواستار برکناری مادورو از قدرت شدند. در مقابل، ایران، روسیه، ترکیه، چین، کوبا و بولیوی خواستار ادامه حضور او در قدرت و توقف دخالت خارجی در امور داخلی ونزوئلا شده‌اند.

گام بعدی چیست؟

شرایط ونزوئلا اکنون بحرانی‌تر از هر زمان دیگری است. در شرایطی که فقر و فشار اقتصادی زندگی را بر مردم سخت کرده، بحران سیاسی اخیر می‌تواند ونزوئلا را بار دیگر به صحنه درگیری‌های خونین تبدیل کند. سال گذشته شرایطی مشابه، بیش از 150کشته به جا گذاشت. این بار اما دخالت کشورهای خارجی می‌تواند بر وخامت اوضاع بیفزاید. شورش علنی مخالفان علیه مادورو و حمایت‌های خارجی از این شورش به یک قمار بزرگ تبدیل شده است که سرنوشتش طی روزهای آینده در خیابان‌های کاراکاس رقم خواهد خورد. با این حال، ارتش و نیروهای امنیتی ونزوئلا از ادامه حضور مادورو در قدرت حمایت کرده‌اند. در شرایطی که جامعه ونزوئلا و فراتر از آن جامعه جهانی به 2گروه بزرگ موافقان و مخالفان دولت مادورو تبدیل شده، انتخاب ارتش تعیین‌کننده خواهد بود. خوان گوائیدو دیروز اعلام کرد در حال مذاکره با سران ارتش است. او حتی گفت که اگر مادورو داوطلبانه از قدرت کناره‌گیری کند، گزینه «عفو» برای او مورد بررسی قرار خواهد گرفت. سرنوشت 32میلیون ونزوئلایی اکنون وابسته به  زورآزمایی سیاسیون است.






پرسش

آیا اعتراض‌ها اتفاقی تازه‌است؟
خیر. ونزوئلا از سال2014 درگیر یک بحران اقتصادی ناگهانی شد که کشمکش‌های سیاسی میان موافقان و مخالفان حزب حاکم یعنی حزب سوسیالیست را نیز به‌دنبال داشت. سقوط قیمت نفت آغازگر بحران بود. مخالفان، ناکارآمدی مادورو را دلیل بحران می‌دانند و مادورو تبانی گروه‌های اپوزیسیون و آمریکا را عامل وضعیت بحرانی ونزوئلا اعلام کرده است.

آیا همه ونزوئلایی‌ها با مادورو مخالفند؟
خیر. مادورو همچنان حمایت حدود نیمی از مردم ونزوئلا را دارد. در انتخابات ریاست‌جمهوری سال گذشته که با تحریم‌ گسترده احزاب اپوزیسیون همراه بود، 46درصد از رأی‌دهندگان پای صندوق‌ها حاضر شدند. اینها مادورو را میراثدار هوگو چاوز می‌دانند که در سال2013 درگذشت.

آیا اتفاقات اخیر ونزوئلا کودتاست؟
خیر. هفته گذشته 27سرباز مسلح در یکی از پادگان‌های شمال کاراکاس با انتشار ویدئویی مردم را به شورش دعوت کردند. برخی این اقدام را یک کودتا تصور کردند. این سربازان پس از محاصره پادگان، خود را تسلیم کردند. در وقایع روزهای اخیر نیز ارتش همچنان در کنار دولت مانده و با مخالفان همراهی نکرده است.