زخم خنجر کاغذ پشت کتاب

مرتضی کاردر/روزنامه‌نگار


بازار نشر امسال با مشکلات بسیاری دست به گریبان است. اصلی‌ترین مسئله بازار نشر در سال جاری مسئله کاغذ بوده ‌و قیمتی که روزبه‌روز بیشتر می‌شود. درحالی‌که ناشران این روزها درگیر مسائل و مشکلات صنفی هستند، افزایش قیمت کاغذ، مانند سایه‌ تهدیدی دائمی بر سر بازار نشر خودنمایی می‌کند.
بخش عمده کاغذ مورد نیاز بازار وارداتی است و از کشورهای دیگر وارد می‌شود. نوسانات ارز در یک سال گذشته سبب شده قیمت کاغذ در بازار دستخوش تغییر شود. کاغذ در چند‌ماه اول امسال به‌طورمتوسط از بندی 60 تا 80هزار تومان به 100هزار تومان رسید. مدتی گذشت تا کاغذ نیز در فهرست کالاهای ضروری قرار بگیرد و با ارز دولتی وارد کشور شود اما کاغذهای واردشده نیز نتوانست قیمت کاغذ را در بازار کنترل کند و قیمت کاغذ روند صعودی خود را طی کرد. از شهریور‌ماه سال‌جاری کارگروه کاغذ در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تشکیل شده تا هم کاغذ مورد نیاز ناشران و مطبوعات را تأمین کند و هم راه را بر قاچاق کاغذ ببندد. سیر صعودی قیمت کاغذ روزبه‌روز بیشتر شد تا اینکه در هفته گذشته به نزدیک 320هزار تومان رسید تا در یک سال گذشته بیش از 3برابر شود.
ناشران معمولا در روزهای پایانی سال خودشان را برای نمایشگاه کتاب آماده می‌کنند و کتاب‌هایشان را به چاپخانه‌ها می‌سپارند اما کمبود کاغذ سبب شده‌ که بسیاری از ناشران از میزان تولید خود کم کنند و در انتظار روزهای بعد باشند تا ببینند بازار چه سرنوشتی پیدا می‌کند.
مدیر کارگروه کاغذ نیز اخیرا گفته است که ناشران نگران تأمین کاغذ برای نمایشگاه نباشند. اما آیا کاغذ وارد‌شده به‌درستی میان ناشران توزیع می‌شود و آنها از وضعیت توزیع و قیمت کاغذ رضایت دارند؟ 
آنقدر هست که چرخ نشر از حرکت نیفتد

داوود موسایی، مدیر انتشارات فرهنگ معاصر، از ناشران کتاب‌های مـرجع در ایران است. او به همشهری می‌گوید: «‌طبیعتا کاغذ مثل گذشته در بازار فراوان نیست اما ارشاد کاغذی به ما می‌دهد و به هر ناشر مقداری کاغذ با قیمت کمتر می‌دهد. این کاغذ همه نیاز ما را تأمین نمی‌کند اما آنقدر هست که چرخ نشر از حرکت نیفتد. من از میزان کاغذ موجود اطلاعی ندارم، اما طبیعتا اگر مقام مسئولی گفته که ناشران نگران وضعیت کاغذ نباشند، طبیعتا از ورود کاغذ و میزان موجودی باخبر است.» 
از او درباره بالا‌رفتن قیمت کتاب‌های نشرشان و میزان استقبال مخاطبان می‌پرسیم؛ «کل این ماجرا یک چرخه است. وقتی‌ قیمت کاغذ بالا می‌رود، به تبع آن قیمت چاپ و صحافی هم بالا می‌رود و هزینه حق‌التألیف مترجم و مؤلف هم بالا می‌رود. برای همین نمی‌توان فقط قیمت کاغذ را ملاک قرار داد و گفت مثلا قیمت کاغذ اینقدر بالا رفته، پس کتاب هم باید اینقدر بالا برود. اما قیمت کتاب‌های ما در یک سال گذشته تقریبا 50درصد بیشتر شده و فروش کتاب هم دست‌کم بین 30تا 40درصد کمتر از گذشته است.» 

همه کاغذهای واردشده در سامانه توزیع نمی‌شود


محمدعلی جعفریه، مدیر نشر ثالث می‌گوید: «شرایط بازار کاغذ شرایط نرمالی نیست. طبیعتا باید حرف‌های ما درباره بازار هم ناظر به این شرایط ویژه باشد. ما کاغذ مورد نیازمان را چندبار درخواست داده‌ایم و دریافت کرده‌ایم. اما الان ورودی بازار کاغذ مشکل دارد. مشکل اینجاست که همه کاغذی که وارد می‌شود، در سیستم توزیع نمی‌شود و بخشی از آن به بازار آزاد می‌رود.» 
از او درباره تأثیر این نوسانات در قیمت کتاب می‌پرسیم؛ «نمی‌شود قیمت کتاب را رها کرد. نمی‌توانیم بگوییم حالا که قیمت کاغذ مثلا 10برابر شده، قیمت کتاب هم 10برابر شود. بازار کتاب ظرفیت مشخصی دارد و ناشر باید قیمت‌ها را کنترل کند. یا باید از سود خودش کم کند، یا ‌هزینه‌های دیگر مثل حق پخش و حق تألیف را مدیریت کند و کتاب را به قیمت مناسبی عرضه کند، چون در غیراین‌صورت، مخاطبان کتاب را نمی‌خرند.
«ما تا حالا کتاب‌هایمان را با کاغذ دولتی منتشر کرده‌ایم. هنوز از بازار آزاد کاغذ نخریده‌ایم. الان تقاضا برای نشر زیاد است اما وضعیت به‌گونه‌ای نیست که ناشران بتوانند به همه تقاضاها پاسخ بدهند.» 

ادامه پیدا کند به ورشکستگی صنعت نشر منجر خواهد شد


 با این همه نمی‌توان منکر شد که چندبرابر شدن قیمت کاغذ قدرت ناشران را برای انتشار کمتر کرده است. علیرضا اسدی مدیر نشر نیماژ از ناشرانی است که در سال‌های اخیر آثار بسیاری را در حوزه ادبیات منتشر کرده. او درباره تأثیر نوسانات قیمت کاغذ در بازار کتاب می‌گوید: «چندبار درخواست کاغذ داده‌ایم اما یک‌سوم تا یک‌چهارم کاغذ درخواستی‌مان را دریافت کرده‌ایم. تا حالا سعی کرده‌ایم با کاغذ دولتی کارمان را بگذرانیم اما مثلا از 150عنوانی که قرار بود برای نمایشگاه کتاب منتشر کنیم بیشتر از 40عنوان منتشر نمی‌کنیم. اگر این روند ادامه پیدا کند به ورشکستگی صنعت نشر منجر خواهد شد. به هر حال ظرفیت بازار کتاب را باید درنظر گرفت. چاپ کتاب با کاغذ آزاد نه برای ناشر صرفه اقتصادی دارد و نه دیگر مخاطب توان خرید چنین کتاب‌هایی را دارد.» 
یحیی ساسانی مدیر نشر افکار نیز می‌گوید: «اخیرا برای نخستین‌بار در طول سال‌جاری 100بند کاغذ با ارز دولتی دریافت کرده‌ایم. کاغذ دولتی با قیمت بندی نزدیک به 100هزارتومان توزیع می‌شود اما توجه داشته باشید که این کاغذ در سال گذشته بین 60 تا 80هزار تومان بوده. بالا رفتن هزینه‌های فنی دیگر در نشر سبب شده که قدرت ناشران بسیار کمتر شود. در مقایسه با سال گذشته ما باید 3کتاب بفروشیم و بعد بتوانیم یک کتاب چاپ کنیم. مهم‌ترین مسئله در بازار کتاب این است که پول کتاب‌هایی که ناشران چاپ می‌کنند در بهترین حالت 8 تا 10‌ماه بعد به دستشان می‌رسد و فرایند توزیع کتاب همچنان به رویه گذشته است.» 
مجموعه گفت‌و‌گوهای ما با ناشران نشان می‌دهد که کاغذ توزیع‌شده همه نیازهای ناشران را تأمین نمی‌کند و ناگزیر باید برای انتشار کتاب اولویت‌هایی را درنظر بگیرند یا شمارگان کتاب‌ها را از این نیز کمتر کنند و صرفا براساس نیاز مخاطبان کتاب چاپ کنند؛ هرچند بیشتر ناشران از توزیع کاغذ دولتی در ماه‌های گذشته مجموعا راضی بوده‌اند.

برگی از این کاغذها وارد بازار آزاد نشده



اما آیا همه کاغذ واردشده با ارز دولتی میان ناشران توزیع می‌شود؟ پس کاغذهایی که در بازار هستند و بیش از 3برابر قیمت دولتی به فروش می‌رسند از کجا آمده‌اند؟ امیرزاده می‌گوید: «کاغذهای دیگری نیز هست که از ابتدای سال با ارز دولتی از طریق وزارت صنعت و معدن و تجارت وارد کشور شده است. بیش از 200هزار تن کاغذ که بیشتر از مصرف یک‌سال کشور است وارد کرده‌اند اما این کاغذها بیشتر وارد بازار آزاد شده است. قیمت کاغذ دولتی و بازار آزاد تفاوت وحشتناکی دارد. وزارت صمت باید درباره این کاغذها توضیح بدهد اما کاغذهایی که از طریق کارگروه وارد شده در همه مراحل ورود و توزیع و چاپ رصد می‌شوند. به شما اطمینان می‌دهم که برگی از این کاغذها وارد بازار آزاد نشده است.»


تلاش می‌کنیم تا زمان نمایشگاه کاغذ بیشتری به ناشران برسد 


از همایون امیرزاده، مدیر کارگروه کاغذ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که در ماه‌های اخیر اصلی‌ترین متولی بازار کاغذ برای ناشران بوده است درباره تأخیر در توزیع کاغذ دولتی می‌پرسیم: «مراحل ثبت سفارش، تخصیص ارز، عقد قرارداد، گشایش اعتبار و حمل‌ونقل کاغذ، هرکدام مستلزم صرف زمانی است و بخشی از این تأخیر با توجه به مشکلات موجود طبیعی است. ما تلاش می‌کنیم که در ماه‌های منتهی به نمایشگاه کاغذ بیشتری به ناشران برسد تا بتوانند کتاب‌های مورد نیازشان را به نمایشگاه برسانند. اما در نظر داشته باشید که ما در شرایط فعلی کشور می‌توانیم نیازهای ناشران را به‌صورت حداقلی تأمین کنیم نه به شکل حداکثری.»