ضرورت مشارکت جمعی در حفاظت از خاک
احمد رحمانی؛ رئیس انجمن اعضای هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع
لایحه حفاظت از خاک، لایحه‌ای است که مدتی طولانی- حدود 12سال- و به‌عبارت دیگر از برنامه سوم توسعه تا‌کنون، بین دولت و مجلس دست‌به‌دست می‌شد اما خوشبختانه روز گذشته این لایحه به تصویب قوه مقننه رسید؛ قانونی که می‌تواند در شرایط کنونی بسیار کارساز باشد اما نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که در کشور ما وجود قانون به‌تنهایی کفایت نمی‌کند و اجرای قانون هم بسیار مهم است. برای نمونه ما قوانین اثرگذاری در سایر حوزه‌ها ازجمله حوزه اقتصادی داریم اما پاره‌ای از این قوانین به‌دلیل ضعف در اجرا، در عمل کارساز نبوده است؛ بنابراین، آنچه در شرایط کنونی ضروری است اجرای قوانین است.
کشور ما به‌رغم آنکه 168میلیون هکتار وسعت دارد، از نظر خاک خوب کشوری فقیر محسوب می‌شود، زیرا از این وسعت قابل توجه، حدود 18.5میلیون هکتار خاک کشاورزی داریم که 11درصد آن حاصلخیز و تنها 3درصد آن خاک حاصلخیز مرغوب است. این آمار نشان می‌دهد ما از نظر خاک قابل کشت بسیار در مضیقه هستیم. این در حالی است که همین میزان خاک در معرض انواع تهدیدات ازجمله فرسایش، آلودگی و قاچاق قرار دارد، بنابراین باید با برنامه‌ای مدون برای حفاظت از این میزان خاک تلاش کنیم.
با مصوب شدن قانون حفاظت از خاک، این امید ایجاد شده است که موضوع خاک اهمیت پیدا کند. درواقع اکنون قانونی داریم که پشتوانه حفاظت از خاک است اما همانطور که پیش از این هم اشاره شد باید سازوکار اجرای این قانون به نحو مطلوب فراهم شود و در این میان مشارکت مردم هم می‌تواند کارساز باشد. تنها دولت و قوه قضاییه نمی‌توانند از تخریب‌ها و سایر مواردی که خاک را تهدید می‌کند، جلوگیری کنند؛ مردم هم باید با مشارکت جمعی خود به کمک دولت و قوه قضاییه بیایند. لازمه این کار، فراهم کردن بستر مشارکت مردم است. باید با فرهنگسازی، میزان آگاهی عمومی را درباره خاک و اهمیت آن
افزایش دهیم.
متأسفانه در فرهنگ ما، خاک یک ماده بی‌ارزش است درحالی‌که خاک تامین‌کننده غذا و ضامن امنیت غذایی کشور است. بدیهی است خاک آلوده نمی‌تواند تامین‌کننده غذای سالم باشد؛ درواقع سلامت هر شهروندی وابسته به خاک پاک است. اینها مسائلی است که نیاز به اطلاع‌رسانی گسترده دارد و این رسالت رسانه ملی و رسانه‌های نوشتاری و خبرگزاری‌هاست که اهمیت موضوع را به مردم گوشزد کنند تا آنها به حفاظت از خاک ترغیب شوند.
براساس آمار، کشور ما متأسفانه یکی از کشورهای صدرنشین در حوزه فرسایش اعم از فرسایش بادی و آبی است. تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد میزان فرسایش خاک در ایران سالانه 2میلیارد مترمکعب است. طبق این آمار، 7.6درصد فرسایش خاک در جهان متعلق به کشور ماست. حتی فرسایش خاک در کشور ما 3برابر فرسایش خاک در کشورهای آسیایی است. آمار دیگری نشان می‌دهد که میزان فرسایش خاک در کشور ما در هر سال 16.5تن در هکتار است. این میزان فرسایش بسیار نگران‌کننده است؛ آن هم برای کشوری که در منطقه بیابانی و کم‌آب واقع شده است. این آمارهای وحشتناک پیش از هر چیز این نکته را گوشزد می‌کند که باید برای حفظ خاک سرزمین‌مان از هیچ کوششی دریغ نکنیم. این هدف زمانی قابل دستیابی است که قوانین مرتبط با خاک به‌روز باشد.
تهیه نقشه‌های خاک ازجمله موارد دیگری است که می‌تواند به حفاظت خاک کمک کند. خوشبختانه در قانون حفاظت خاک این مورد مصوب شده و براساس آن، دولت موظف شده ظرف 5 سال نقشه‌های پهنه‌بندی خاک را با اولویت خاک‌های زراعی و باغی تهیه کند تا براساس آن خاک نقاط مختلف کشور پایش شود. با این راهکار وضعیت خاک هر نقطه از کشور مشخص می‌شود. تهیه و تدوین بانک اطلاعات خاک هم از الزامات دیگری است که در برون‌رفت از وضعیت کنونی و حفظ خاک نقشی مؤثر دارد. فراموش نکنیم تشکیل مجدد هر سانتی‌متر خاکی که از دست می‌رود در مناطقی که از پوشش گیاهی مطلوب و سنگ مادر برخوردارند، به 300سال زمان نیاز دارد، اما در کشور ما که یک کشور بیابانی و کم‌آب است، هزاران سال زمان می‌برد تا یک سانتی‌متر خاک جدید تشکیل شود.