اروپا، 2گام دورتر از آمریکا

امین خرمی/ خبرنگار
«آمریکا بعدا از جنگ جهانی دوم به ما کمک کرد تا اروپا را بسازیم؛ این را هرگز فراموش نمی‌کنیم. اما بعد از 70سال، اتحادیه اروپا دیگر به بلوغ رسیده است. ما اکنون اصول و منافع خودمان را داریم؛ برای رسیدن به صلح هم شیوه خودمان را داریم.» اینها بخشی از سخنان فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در نشست 4‌ماه پیش پارلمان اروپاست که طی آن برای نخستین بار یک مقام عالی‌رتبه اروپایی از فاصله گرفتن اروپا از آمریکا در سیاست جهانی سخن گفت. کوتاه‌مدتی بعد از این سخنان، نخستین نشانه‌های تلاش اتحادیه اروپا برای استقلال از آمریکا، در تقابل با ایران به وضوح نمایان شده است.

در شرایطی که بسیاری از توانایی اتحادیه اروپا برای اقدام مستقل از آمریکا ناامید شده‌بودند، روزنامه وال‌استریت ژورنال دیروز خبر داد که به اطلاعاتی دست پیدا کرده که نشان می‌دهد اروپایی‌ها با وجود فشارهای آمریکا در حال نهایی کردن مراحل سازوکار ویژه مالی موسوم به SPV‌ هستند. به نوشته این روزنامه، کانال مالی اروپا برای ارتباط با ایران طی 2 تا 3هفته‌ آینده به‌صورت نهادی مستقل ثبت خواهد شد. وال‌استریت ژورنال پیش از اعلام خبر نهایی شدن SPV در گزارش دیگری نیز از تردید اروپایی‌ها برای حضور در کنفرانس امنیتی لهستان خبر داده بود که به ابتکار آمریکا و با محوریت ایران قرار است‌ماه آینده در ورشو برگزار شود. از اردیبهشت امسال یعنی زمانی که دونالد ترامپ مسیر خروج از توافق هسته‌ای را در پیش گرفت، اروپایی‌ها نیز تغییر رویکرد دادند. کشورهای اروپایی حاضر در برجام اگر تا هفته‌های منتهی به دستور ترامپ برای خروج، تلاش داشتند با مذاکرات پشت پرده نظر رئیس‌جمهور آمریکا را تغییر دهند، بعد از این اعلام تصمیم او تعارف را با رئیس‌جمهور آمریکا کنار گذاشتند و به‌طور علنی به انتقاد از سیاست خارجی او روی آوردند. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه که به نمایندگی از کشورهای حاضر در برجام اندکی پیش از خروج آمریکا با دونالد ترامپ دیدار کرده بود، بلافاصله پس از اعلام خبر خروج، در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی دویچه‌وله اقدام ترامپ را «اشتباه خطرناک» خواند و گفت: «تصمیم رئیس‌جمهور آمریکا مایه تأسف است.» غیراز مکرون، آنگلا مرکل صدراعظم آلمان و بوریس جانسون وزیر خارجه وقت انگلیس نیز طی سفر به واشنگتن و دیدار با دونالد ترامپ، برای ادامه حضور آمریکا در برجام تلاش کرده بودند اما همه تلاش‌ها بی‌نتیجه ماند. ترامپ نه‌تنها مسیر خروج را در پیش گرفت، که تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران را نیز بازگرداند.

اروپایی‌ها بیش از آنکه خروج آمریکا از برجام را علیه ایران بدانند، این اقدام را ضربه به اعتبار خود می‌دانستند. برجام ثمره 13سال مذکرات پراکنده و 2سال مذاکرات فشرده دیپلماتیک بود که با محوریت اتحادیه اروپا انجام می‌شد. این نخستین‌بار بود که اتحادیه اروپا موفق می‌شد وارد یک بحران بین‌المللی شود و با یک دستاورد مشخص، میز مذاکره را ترک کند. دستاورد تاریخی اروپا اما با تصمیم یکجانبه رئیس‌جمهور آمریکا به یک بحران دوباره تبدیل شد.

اروپایی‌ها با این حال از همان نخستین ساعات پس از خروج آمریکا از برجام، اعلام کردند توافق هسته‌ای از نظر آنها همچنان زنده و پابرجاست. ژان ایو لودریان وزیر خارجه فرانسه در یکی گفت‌وگوی رادیویی گفت: «بر خلاف خواسته آمریکا، مرگ برجام هنوز فرا نرسیده و رهبران اروپا برای حفظ آن مصمم هستند.» قدم دوم ترامپ در چارچوب سیاست «فشار حداکثری» بر ایران با اعمال تحریم‌های بانکی و نفتی، اتحادیه اروپا و کشورهای اروپایی حاضر در برجام را برای ایجاد SPV برای ادامه تعامل مالی با ایران مصمم کرد. راه‌اندازی SPV‌  را باید نخستین گام جدی اتحادیه اروپا برای استقلال از آمریکا و فاصله گرفتن از سیاست‌های دونالد ترامپ دانست. طبق اطلاعات منتشر شده از سوی وال‌استریت ژورنال، مدیر نهاد اداره‌کننده SPV یکی از مدیران بانکی شناخته شده از آلمان خواهد بود و سازوکار قانونی آن در فرانسه به ثبت خواهد رسید. انگلیس نیز بعدا به‌عنوان سهامدار به این سازوکار اضافه خواهد شد.

ماجراجویی در لهستان
مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا که طی ماه‌های اخیر در ایجاد یک فضای امنیتی علیه ایران از هیچ تلاشی فروگذار نکرده، هفته گذشته در میانه سفرهای ضدایرانی خود به کشورهای عرب خاورمیانه از برنامه‌ریزی برای برگزاری کنفرانسی در پایتخت لهستان خبر داد. او گفت که آمریکا با برگزاری این کنفرانس در سطح وزرای خارجه کشورهای جهان سعی دارد دنیا را متوجه «خطر ایران» کند.
تلاش‌های آمریکا برای دعوت از وزرای خارجه کشورهای جهان اما در همین ابتدای کار با ناکامی‌هایی روبه‌رو بوده است. به نوشته وال‌استریت ژورنال، یکی از دیپلمات‌های ارشد اتحادیه اروپا گفته است که فدریکا موگرینی قرار نیست در نشست ورشو شرکت کند.  کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز هنوز برای حضور یا سطح حضور در کنفرانس ورشو به نتیجه نرسیده‌‌اند. به نوشته وال‌استریت ژورنال، دیپلمات‌های اروپایی به این روزنامه گفته‌اند که فرانسه نیز قرار نیست وزیر خارجه را به کنفرانس ورشو بفرستد. انگلیس و آلمان نیز وضعیت مشابهی دارند و یا در کنفرانس شرکت نخواهند کرد یا در سطحی بسیار پایین در آن حضور خواهند داشت. وزیر خارجه لوکزامبورگ نیز اعلام کرده است دعوت لهستان و آمریکا برای حضور در نشست را رد کرده است. مقام‌های اتحادیه اروپا برگزاری کنفرانسی علیه ایران از سوی آمریکا در یک کشور اروپای شرقی را تلاش واشنگتن برای ایجاد شکاف میان کشورهای اروپایی بر سر توافق هسته‌ای می‌دانند و به همین دلیل ترجیح داده‌اند حساب خود را با لهستان که از آن به‌عنوان عضو یاغی اتحادیه اروپا نام برده می‌شود، جدا کنند. عدم‌همراهی اروپا با آمریکا در برنامه‌ای که با تبلیغات فراوان از سوی واشنگتن در حال پیگیری است را باید نشانه دیگری از تلاش اتحادیه اروپا برای رفتار مستقل از متحد دیرینه خود آمریکا در سیاست‌ جهانی دانست.

عدم همراهی اروپا، سد راه آمریکا
همزمان با فاصله گرفتن اتحادیه اروپا از آمریکا در قبال ایران، برآوردهای داخلی دولت آمریکا از عدم‌موفقیت سیاست فشار حداکثری علیه ایران حکایت دارد. گروه بین‌المللی بحران در گزارشی به مناسبت سومین سالگرد برجام، از برآوردهای منفی نسبت به این سیاست در نهادهای دولتی آمریکا خبر داده است. این گروه تحقیقاتی در گزارش خود به نقل از یکی از مقام‌های عالی‌رتبه دولتی آمریکا که نخواسته نامش فاش شود آورده که بررسی‌های دولت ترامپ نشان می‌دهد، سیاست فشار حداکثری علیه ایران نتوانسته به اهداف تعیین شده برسد.همزمان، وب‌سایت المانیتور طی گزارشی عدم‌همراهی اروپا با آمریکا در سیاست فشار حداکثری را علت اصلی عدم‌موفقیت این رویکرد دولت ترامپ دانسته است. المانیتور به نقل از علی‌ واعظ، مدیر برنامه ایران در گروه بین‌المللی بحران آورده است که به نتیجه رسیدن سیاست‌های آمریکا علیه ایران نیازمند همراهی اروپاست اما اروپا فعلا در حال تلاش برای ترغیب ایران برای ماندن در برجام است.

   عقب‌نشینی نفتی آمریکا
درحالی‌که مقام‌های وزارت خارجه و وزرات خزانه‌داری آمریکا طی روزهای اخیر تأکید کرده بودند معافیت‌های نفتی ایران را تمدید نخواهند کرد، خبرگزاری رویترز دیروز خبر داد به اطلاعاتی دست پیدا کرده که نشان می‌دهد واشنگتن معافیت‌های نفتی خریداران ایران را بار دیگر در اریبهشت‌ماه تمدید خواهد کرد. به نوشته رویترز، آمریکا برای جلوگیری از افزایش قیمت جهانی نفت مجبور شده است معافیت 5کشور از 8کشوری  را که پیش از این از تحریم‌ خرید نفت ایران معاف شده بودند تمدید کند. چین، ژاپن، کره‌جنوبی، هند و ترکیه 5کشوری هستند که برای مدت 6‌ماه دیگر از ابتدای اردیبهشت سال1398 از تحریم‌های نفتی ایران معاف خواهند بود. پیش از این، ایتالیا، یونان و تایوان هم جزو این کشورها بودند. با این حساب، فروش نفت ایران همچنان روی یک میلیون و 100هزار بشکه باقی خواهد ماند.