12 گنبد جهانی

    فاطمه عسگری‌آزاد:

گنبدها ساختار نیمکره‌ای دارند و معمولا برای شکل دادن و پوشش سقف‌ها استفاده می‌شوند. در طول تاریخ سازه‌های گنبدی با استفاده از مواد مختلف توسط تمدن‌های گوناگون بنا شده‌اند که نمایانگر اوج هنر و تبحر آنها در معماری است. ردپای گنبدها را می‌توان در سراسر جهان دنبال کرد؛ از تمدن‌های باستانی در خاور نزدیک که با مواد مذاب برجستگی‌هایی را در خانه‌ها ایجاد می‌کردند گرفته تا مردم قطب شمال که با استفاده از بلوک‌های فشرده برف خانه‌هایی با گنبدهای مستحکم برپا می‌کردند. از نظر فنی، این رومیان باستان بودند که نخستین بار گنبدهای وسیع با نیمکره‌های سنگی ساختند و گنبدها را در مرکز توجه هنرمندان و مردم جهان قرار دادند. درحالی‌که امپراتوری ساسانی سال‌ها قبل نخستین گنبدهای بزرگ را در ایران ساخته بود در دوران رنسانس و باروک، اروپا به ساخت این سازه‌ها علاقه‌مند شد و در همین زمان بود که مشهورترین گنبدهای اروپایی بنا شدند. با نگاهی به مشهورترین گنبدهای جهان می‌توانید ردپای اصول معماری مشترکی را در تمدن‌های دنیا دنبال کنید. گویی این تمدن‌ها به فکر متحد شدن در نقطه کانونی یک دایره هستند. امروزه گنبدها جای خود را در سبک‌های معماری تثبیت کرده‌اند و برای تزئین معبدها، کلیساها، مسجدها، بناهای تاریخی و حتی ساختمان‌های دولتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگر دوست دارید مشهورترین گنبدهای جهان را بشناسید با ما همراه شوید تا به سراسر جهان سفر کنیم و گوشه‌ای از معماری مشترک دنیا را مورد مطالعه قرار دهیم.

    طاووس گنبد شیخ لطف‌الله

وقتی صحبت از شاهکارهای معماری ایرانی اسلامی می‌شود همیشه پای مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان به میان کشیده می‌شود؛ مسجدی که گنبد آن به‌عنوان یکی از زیباترین گنبدهای جهان شهرت دارد و رنگ‌آمیزی آن هر گردشگری را به تحسین وا می‌دارد. این مسجد که در دوران صفوی و قرن یازدهم ساخته شده یکی از شاهکارهای معماری و کاشی‌کاری مسلمانان است که در مجموعه میدان نقش جهان می‌درخشد. قطر این گنبد 13متر است و کاشی‌های معرق رنگارنگ آن را آراسته‌اند. اگر از داخل مسجد به مرکز گنبد دقت کنید و کاشی‌های انتهای آن را دنبال کنید طاووسی را خواهید دید که پرهای آن به واسطه نور وارد شده از طاق بالایی تشکیل می‌شود. این مسجد به دستور شاه عباس، پادشاه معروف ایرانی ساخته شده و عملیات ساخت آن از سال 1603 آغاز و تقریبا 16سال به طول انجامیده است. از آنجایی که این مسجد قرار بوده یک مکان پرستش خصوصی باشد مناره و حیاط ندارد. کتیبه سر در، دیوارها و سقف‌های داخلی مسجد شاهکارهایی دیدنی هستند که ترکیب هنر، مذهب و معماری را به بهترین شکل خود بازتاب می‌دهند.

  قدیمی‌ترین سازه سنگی هند

معبد بزرگ « استوپای سانچی»  (The Great Sanchi Stupa) به‌عنوان یکی از مهم‌ترین معبدهای بودایی در هند شناخته می‌شود. «استوپا» ساختمانی به شکل گنبد است که برای پیروان بودا اهمیت زیادی دارد و غالبا برای بزرگداشت بودا و سایر شخصیت‌های مهم مذهبی ساخته می‌شد. سانچی از چندین سازه باستانی تشکیل شده؛ کاخ‌ها، معبدها و صومعه‌هایی که هر کدام در نوع خود دیدنی است‌ اما استوپای بزرگ محبوب‌ترین آنهاست؛ معبدی که به سفارش پادشاه «آسوکا» در قرن سه قبل از میلاد ساخته شد و بنای یادبود آن یکی از قدیمی‌ترین سازه‌های سنگی در هند به شمار می‌رود. گنبد بزرگ این معبد در مرکز محوطه قرار دارد. این بنا که احتمالا درست بعد از بودا ساخته شده هسته آجری ساده‌ای دارد. این بنا در قرن بعدی توسعه یافت و سنگ‌هایی بر آن افزوده شد. در اطراف این گنبد نمادهایی از شجاعت، عشق، صلح و اعتماد وجود دارد. استوپای سانچی علاوه بر قدمت از نظر هنری هم اهمیت بسیاری دارد و مجسمه‌های حیرت‌انگیزی در این بنا به‌کار رفته که هر گردشگری را مجذوب خود می‌کند. در این گنبد بخشی برای مراقبه زائران بودا درنظر گرفته شده بود که از طریق چهار در امکان دسترسی به آن را فراهم کرده‌ بودند.

  گنبد مرمری

بدون شک نام تاج محل باید در فهرست گنبدهای مشهور جهان قرار گیرد؛ یکی از هفت عجایب جهان که نامش در بین مکان‌هایی که باید قبل از مرگ حتما از آنها بازدید کرد، می‌درخشد. این بنا که از سنگ مرمر ساخته شده دارای گنبدهای زیبایی است که از کیلومترها آن طرف‌تر جلوه‌گری می‌کنند. این ساختمان که بین سال‌های 1632 تا 1653 ساخته شد بیانگر عشق پادشاه مغول، شاه جهان به همسر ایرانی‌اش بود. تاج‌محل در حقیقت آرامگاه ارجمند بانوست که به نام ممتاز محل هم شهرت داشته. در ساخت این آرامگاه از هنرمندان مختلف از سراسر دنیا بهره گرفته شد‌ اما نام معماران ایرانی به‌عنوان سرمعماران این بنا در تاریخ ذکر شده است. گنبد این بنا 35 متر ارتفاع دارد و بالای گنبد مشهور با طرح لوتوس زینت داده شده. این بنا که ساختار ضد‌زلزله‌ هم دارد، داستان‌های بسیاری در دل خود نهفته که برای بازدیدکنندگان شنیدنی است. تاج محل در شهر آگرا و 200 کیلومتری پایتخت هند قرار گرفته و نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. گنبد اصلی این بنا با چهار گنبد کوچک‌تر در اطراف خود پشتیبانی می‌شود، اما نگین درخشان این بنا همان گنبد اصلی است.  

  بزرگ‌ترین گنبد آجری دنیا  

کلیسای جامع فلورانس یکی از مکان‌های گردشگری ایتالیاست که نامش در فهرست میراث جهانی ثبت شده است. کلیسای فلورانس عنوان بزرگ‌ترین گنبد آجری دنیا را با ارتفاع 114متر از آن خود کرده است. ساخت این کلیسا مدت زیادی به طول انجامید. در سال 1296 عملیات ساخت آن آغاز شد‌ اما در سال 1436 تکمیل شد. گنبد این کلیسا بیش از 100 سال پس از ساخت آن به مجموعه افزوده شد.گنبد کلیسای فلورانس که به‌عنوان بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان شناخته می‌شود توسط یک معمار ایتالیایی به نام «فلیپو برونلسکی» (Filippo Brunelleschi) طراحی شد. در حقیقت برای انتخاب طرح برتر مسابقه‌ای برگزار شد و طرح برونلسکی به‌عنوان طرح برتر داوران انتخاب و در نهایت ساخته می‌شود. گنبد کلیسای فلورانس نخستین گنبد جهان است که در ساخت آن از قاب‌های چوبی استفاده نشده است. در ساخت این گنبد نزدیک به چهار میلیون آجر استفاده شده است. برای جا به جایی این حجم از مصالح معمار نیازمند ماشین‌های بالابری بود که برای بلندکردن سنگ‌های بزرگ نیروی کافی داشته باشند.

  صخره مقدس و گنبد طلایی

«قبه الصخره» اورشلیم جزو محبوب‌ترین جاذبه اسلامی این سرزمین است؛ گنبد هشت ضلعی که جزو قدیمی‌ترین سازه‌های اسلامی جهان محسوب می‌شود. گنبد طلایی این مسجد از کیلومترها جلوه‌گری می‌کند و بازدیدکنندگان را به مشاهده این بنای مذهبی دعوت می‌کند. این مسجد که در قرن هفتم و در زمان عبد‌الملک بن مروان روی صخره‌ای مقدس ساخته شده که برای سه ادیان آسمانی اسلام، مسیحیت و یهودیت ارزشمند محسوب می‌شود. گفته می‌شود هزینه‌های ساخت این بنا از مجموع هفت سال مالیات مصر تأمین شد. مردم اعتقاد دارند، این بنا روی صخره مقدسی ساخته شده که حضرت محمد(ص) از آن به معراج رفته است. زیبایی مسجد به قدری است که کلیساهای مجاور هم نتوانسته‌اند از جلوه آن بکاهند. در ابتدا این گنبد از طلا ساخته شده بود اما بعد از آن آلومینیوم جایگزین شد و برگه‌های طلایی گنبد، بخشی از آیات قرآن مجید را روایت می‌کنند. قسمت بیرونی گنبد با کاشی‌های رنگارنگ ایرانی آراسته شده است. این مسجد که در سمت چپ مرکز مسجد الاقصی واقع شده دارای غاری است که امکان نماز خواندن حدودا 10 نفر در آن مهیاست.

  زیبایی‌های گنبد ایاصوفیه

مسجد ایاصوفیه که در استانبول ترکیه واقع شده یکی دیگر از جلوه‌های هنر معماری است. ساختمان مسجد در طول سال‌های متوالی مکانی برای پرستش بوده‌ است.بنای این مسجد در آغاز کلیسا بود؛ کلیسای اولیه‌ای که امروز دیگر اثری از آن به جا نمانده. این کلیسا در زمان امپراتوری کنستانتین دوم ساخته و در یک شورش داخلی کاملا سوزانده شد.سپس کلیسای دوم در سال 415 افتتاح شد‌ اما این کلیسا هم مورد هجوم شورشیان قرار گرفت و نابود شد. البته برخی از سنگ‌های مرمر و مجسمه‌های این کلیسا هنوز حفظ شده و در موزه ایاصوفیه از آنها نگهداری می‌شود. کلنگ احداث کلیسای سوم تنها چند روز پس از نابودی کلیسای دوم زده شد و برای ساخت آن بهترین معماران، ریاضیدانان و فیزیکدانان زمانه به‌کار گرفته شدند. البته باید استفاده از بهترین مواد و مصالح را هم به این مجموعه اضافه کرد. البته این بنا هم در طول سال‌ها از آسیب مصون نماند و زلزله سال‌های  553 و 557.م در ایجاد ترک‌های گنبد مؤثر بود تا اینکه به‌طور کامل در سال 558.م فرو ریخت. برای بازسازی این مسجد امپراتور به سرعت دستور داد و معمار بنا تصمیم گرفت با توجه به تجربه خرابی گنبد قدیمی استفاده از مصالح سبک‌تری را در دستور کار قرار دهد و در سال 562.م کلیسا با گنبد جدید افتتاح شد. کلیسا بعد از تصرف استانبول توسط ترکان عثمانی تبدیل به مسجد شد. ایاصوفیه ترکیبی از مهندسی رومی و اسلامی است و قطر گنبد عظیم آن 31متر است.

  گنبدهای رنگارنگ 

کلیسای جامع سنت باسیل یکی از مشهورترین بناهای تاریخی مسکوست که بین سال‌های 1534و 1561.م توسط «ایوان مخوف» ساخته شد تا نمادی از پیروزی بر لشکر مغولان باشد. این بنا نماد کشور روسیه است و هیچ ساختمان مشابهی از این دست در معماری روسیه وجود ندارد. بنای مشابه این کلیسا را نمی‌توان در بین معماری‌های سبک بیزانس یافت و در یک کلام باید بدانید که با یک ساختمان بی‌همتا روبه‌رو هستید. در مورد ساخت این بنا داستان‌های بسیاری بر سر زبان‌هاست و یکی از آنها این است که پس از ساخته شدن بنا، ایوان مخوف دستور داد چشمان معمار بنا را کور کند تا نتواند بنایی مشابه آن را بسازد. این مجموعه شامل 9کلیساست که همه آنها ساختار متحد الشکلی دارند و رنگ‌ها و اشکال جذاب آن هر گردشگری را متحیر می‌کند. این کلیسا در ابتدا از چوب ساخته شده بود‌ اما بعدها بازسازی‌های متعددی روی آن انجام شد تا امروز به این شکل درآمده است. این مکان امروزه به‌عنوان موزه تاریخی شناخته می‌شود و نامش در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.