SPV و مهار تورم در ایران

اسفندیار باتمانقلیج؛ کارشناس دیپلماسی تجاری در لندن

طی هفته‌های اخیر، تردیدها در ایران درباره «سازوکار ویژه مالی» اتحادیه اروپا (SPV) افزایش یافته است. این تردیدها هم به دلیل تاخیر در راه‌اندازی SPV است و هم ناشی از دلسردی به خاطر تحلیل‌هایی که نشان می‌دهد این مکانیسم، احتمالا فعلا صادرات نفت ایران به اروپا را مدیریت نخواهد کرد و به مبادلات کالاهای بشردوستانه محدود خواهد بود؛ مکانیسمی که از آن با عنوان «سازوکار ویژه مالی بشردوستانه» (H-SPV) یاد می‌شود. اروپا در شرایطی SPV را راه‌اندازی می‌کند که فضا به هیچ وجه با آن همراه نیست.

سازوکار ویژه مالی حتی اگر نقل و انتقالات مربوط به صادرات نفت ایران را هم شامل نشود، می‌تواند به ایران برای کاهش آثار تحریم‌های آمریکا کمک کند. شکی نیست که افزایش قیمت مواد غذایی و داروی وارداتی از اروپا، به افزایش تورم در ایران کمک کرده و باعث تحمیل هزینه بر خانوار شده است. فعال شدن سازوکار ویژه مالی در زمینه مبادلات بشردوستانه (H-SPV) می‌تواند برای مقابله با تورم و آرام کردن فضای اقتصاد به ایران کمکی بزرگ باشد.

طبق آمار منتشر شده از سوی بانک مرکزی، شاخص بهای کالا و خدمات مصرفی در مناطق شهری ایران در‌ماه آبان نسبت به‌ماه مشابه سال قبل 39.9درصد افزایش داشته است.

این افزایش به‌دلیل افزایش بهای گروه‌های زیرمجموعه شامل خوراکی‌ها (59.9درصد) دخانیات (150.8درصد)، پوشاک (58.5درصد) و لوازم منزل (83.1درصد) بوده است. در این میان، شاخص بهای گروه بهداشت و درمان 19.6درصد افزایش داشته است. این‌ گروه‌ها نماینده نیازهای روزمره مردم هستند.

 فعالیت سازوکار ویژه مالی در زمینه مبادلات بشردوستانه دست‌کم می‌تواند بر بهای اقلام اساسی در سبد خانوار اثرگذار باشد. ایران در بسیاری از گروه‌های یادشده تولیدکننده نیست و تامین نیازهای مصرف‌کننده در این گروه‌ها وابسته به واردات موادغذایی و دارو از اتحادیه اروپاست. ایران در سال2017 در تجارت مواد غذایی، دارو، پوشاک و لوازم منزل با اتحادیه اروپا حدود یک‌میلیارد یورو کسری تجاری داشته است. طی این سال، ایران حدود 300 میلیون یورو صادرات به اتحادیه اروپا و حدود یک‌میلیارد و 300میلیون یورو واردات از این اتحادیه داشته است. البته این آمار، واردات از سوئیس که خود رقم قابل‌توجهی است را شامل نمی‌شود. این عدم‌توازن در تراز تجاری از 3طریق با تورم ارتباط مستقیم دارد؛ اول اینکه، یورو یک واحد پولی قوی است و کاهش چشمگیر ارزش ریال، واردات را برای ایران طی یک سال گذشته گران‌تر کرده است. دوم، واردات کالاهای اروپایی با توجه به عدم‌وجود کانال‌های معمول مالی میان اروپا و ایران، قیمت تمام‌شده کالا را افزایش می‌دهد و در نهایت اینکه، اروپا در برخی حوزه‌های یادشده به‌خصوص در حوزه داروها، تنها منبع تامین برای ایران است و این بدین معنی است که هرگونه توقف واردات این داروها بلافاصله بر زنجیره تامین اثر گذاشته و باعث افزایش قیمت دارو می‌شود. همه این عارضه‌ها را اکنون می‌توان در بازار ایران دید. با این همه، سازوکار ویژه مالی در مبادلات بشردوستانه می‌تواند با اثرگذاری در مدیریت بهتر بازار ارز، کاهش هزینه مبادلات مالی و جبران کسری تجاری میان ایران و اروپا در نهایت به کاهش فشارهای تورمی در ایران کمک کند.

نخست، سازوکار ویژه مالی با کمک به بانک مرکزی ایران برای تامین و تخصیص ارز مورد نیاز واردات، فشار را از روی آن بر خواهد داشت. هم‌اکنون، تأخیر در تخصیص ارز باعث بروز مشکلاتی برای واردکنندگان مواد غذایی و دارو شده است.

به‌دلیل عدم‌انجام پرداخت‌ها، تعدادی از کشتی‌های فله‌بر حدود 60روز است که در خلیج‌فارس لنگر انداخته‌ و موفق به تخلیه بار نشده‌اند. راه‌اندازی سازوکار ویژه مالی، پرداخت پول از طریق وجوه موجود در اروپا را امکان‌پذیر می‌کند و فشار تامین و تخصیص ارز را از دوش بانک مرکزی ایران برمی‌دارد. کاهش درخواست برای یورو از سوی وارد‌کنندگان، در نهایت به بهبود عملکرد سامانه نیما و کاهش فشار تورمی ناشی از بازار ارز منجر خواهد شد. دوم، سازوکار ویژه مالی با تسهیل انجام مبادلات مالی میان ایران و اروپا، هزینه‌های اضافی کنونی در مسیر نقل و انتقال پول را حذف خواهد کرد. بانک‌های اروپایی به‌دلیل ریسک ناشی از مجازات‌هایی که براساس قانون یا مقررات وضع می‌شوند (compliance risk) کارمزدهای بالاتری روی پول‌هایی که منشا‌شان ایران است وضع می‌کنند که ممکن است تا 3درصد کل مبلغ برسد.

معدود کانال‌های مالی که مبادلات مالی میان ایران و اروپا را انجام می‌داده‌اند را می‌توان وارد SPV کرد و هزینه‌های نقل‌‌وانتقالات را کاهش داد. سوم، SPV تنها درصورتی موفق خواهد بود که همزمان با راه‌اندازی آن، کسری تراز تجاری میان ایران و اروپا نیز کاهش داده شود. این مهم از طریق افزایش صادرات غیرنفتی به اروپا ممکن است. درصورتی که میزان صادرات نفت ایران به اروپا کم شود، صادرات ایران به اروپا تنها مسیر قابل اعتماد برای بانک مرکزی در تامین یورو است.  افزایش صادرات زعفران به اروپا از 24میلیون یورو در سال2000 به 67میلیون یورو در سال2017 نشان می‌دهد که ایران می‌تواند صادراتش به اروپا را تقویت کرده و از این طریق ارز بیشتری وارد کشور کند. البته ایران طی 2دهه گذشته بخش مهمی از بازار اروپا را از دست داده و از این منظر دست‌کم 250میلیون یورو منبع صادراتی را به دیگر رقبا واگذار کرده است. با این حال، ایران همچنان می‌تواند به تامین‌کننده مهم ترکیبات غذایی و داروهای گیاهی اروپا تبدیل شود. این موضوع البته نیازمند همراهی دو طرف است.

دولت ایران باید نقشی که سازوکار ویژه مالی بشردوستانه (H-SPV) می‌تواند برای مقابله با تورم ایفا کند را جدی بگیرد؛ سازوکاری که به دلیل رویکرد بشردوستانه نمی‌تواند از سوی آمریکا تحریم شود. این موضوع آنقدر ارزشمند است که بر اساس آن بتوان از راه‌اندازی سازوکار ویژه مالی بشردوستانه استقبال کرد.