گفت‌وگو با سارا خادم‌الشریعه، قهرمان مسابقات سریع و بلیتس شطرنج جهان و بانوی اول ورزش ایران
برای آمریکا بازی نمی‌کنم
مهرداد رسولی
درخشش نابغه شطرنج ایران در مسابقات جهانی، بازتاب نسبتا گسترده‌ای در رسانه‌های داخلی و خارجی داشت اما به‌نظر می‌رسد دیگر باید موفقیت زنان ورزشکار ایرانی در میادین بین‌المللی را یک اتفاق عادی قلمداد کنیم.سارا خادم‌الشریعه به‌تازگی با مدال طلای مسابقات سریع و بلیتس شطرنج جهان به ایران برگشته و حالا به‌عنوان یکی از نوابغ شطرنج جهان شناخته می‌شود اما معتقد است هنوز در ابتدای راه قرار دارد و برای قرار‌گرفتن در رتبه نخست شطرنج‌بازان جهان می‌کوشد.با سارا خادم‌الشریعه و همسرش(اردشیر احمدی) که این روزها اهداف مشترکی را دنبال می‌کنند گفت‌وگو کرده‌ایم. خادم‌الشریعه می‌گوید برای بازی در آمریکاپیشنهاد دارد اما به تغییر تابعیت و مهاجرت فکر هم نمی‌کند.
شطرنج در ایران و خیلی از کشورهای جهان بیشتر مورد اقبال مردان قرار می‌گیرد. چطور شد که به یادگیری شطرنج علاقه پیدا کردی؟
نمی‌توانیم بگوییم شطرنج ورزش مردانه‌ای است اما تعداد شطرنج‌بازان مرد بیشتر است و دلیل اختلاف سطح زنان و مردان شطرنج‌باز همین است. مثلا شماره یک شطرنج زنان جزو صد نفر اول آقایان است. البته طی چند سال اخیر تعداد بیشتری از زنان به این ورزش گرایش پیدا کرده‌اند و به‌نظرم در چند سال آینده شاهد پیشرفت شطرنج‌بازان زن خواهیم بود. ماجرای علاقه‌مند شدن من به شطرنج هم به دوران ابتدایی مربوط می‌شود. در آن دوره دوست داشتم در کنار تحصیل، هنر یا مهارت دیگری را هم یاد بگیرم و به همین دلیل به کلاس‌های مختلفی از جمله تنیس، موسیقی و شعرخوانی می‌رفتم. در مدرسه نمرات خوبی می‌گرفتم اما دقت زیادی نداشتم تا اینکه مادر یکی از همکلاسی‌هایم به مادرم گفت شطرنج به بالا رفتن ضریب دقت و تمرکز کمک می‌کند. از همان موقع برای یادگیری شطرنج به کلاس‌های استاد هرندی که استاد بزرگ شطرنج و عضو تیم ملی شطرنج ایران بود رفتم و چنان به این رشته علاقه‌مند شدم که وقتی مربی یک صفحه تکلیف برای حل کردن می‌داد، کل کتاب را ظرف یک هفته تمام می‌کردم و تحویل می‌دادم.
برای بالا رفتن کیفیت تحصیل شطرنج را انتخاب کردی اما شطرنج آرام‌آرام به مانعی برای ادامه تحصیلت تبدیل شد، به‌طوری که 2سال قبل به‌دلیل حضور در مسابقات بین‌المللی نتوانستی کنکور بدهی.
خادم‌الشریعه: تا پایان دوره راهنمایی جزو شاگردان ممتاز بودم و مشکلی از این بابت نداشتم اما وقتی تصمیم گرفتم شطرنج را به‌طور حرفه‌ای ادامه بدهم، کل دوران دبیرستان فقط یک‌ماه در مدرسه حضور داشتم که آن هم برای حاضرشدن سر جلسات امتحان بود.
احمدی: البته سارا عادت ندارد از خودش تعریف کند اما من از پدرش شنیدم که کل کتاب فیزیک سال آخر دبیرستان را طی 2 هفته دوره کرد و نمره قبولی هم گرفت. سارا حتی در دانشگاه تهران هم ثبت نام کرد اما به‌دلیل حضور در مسابقات نتوانست وارد دانشگاه شود و شطرنج را انتخاب کرد.
شما نخستین شطرنج‌باز زن ایرانی هستی که علاوه بر کسب درجه استاد بزرگ بانوان در 16سالگی، عنوان استاد بین‌المللی شطرنج در 18سالگی را هم کسب کردی. این موفقیت‌ها حاصل موجی است که بعد از موفقیت نسبی زنان ورزشکار ایرانی در مسابقات بین‌المللی به راه افتاد یا موفقیت شخصی است؟
من قبل از موفقیت‌های اخیر زنان ورزشکار ایرانی، استاد بزرگ و استاد بین‌المللی شطرنج شدم اما این موفقیت‌ها در سال‌های گذشته کمتر دیده می‌شد. من در همه رده‌های سنی مقام جهانی کسب کرده‌ام اما در کانون توجه نبوده‌ام.
تا یک دهه قبل، تلویزیون نتایج مسابقات شطرنج زنان را هم پوشش نمی‌داد. فکر می‌کنی چه اتفاقی افتاد که شطرنج به‌خصوص شطرنج زنان از زیر سایه ورزش‌های دیگر بیرون آمد و بیشتر مورد توجه قرار گرفت؟
شطرنج زنان بعد از اتفاقات مسابقات جایزه بزرگ سال 2016 که در تهران برگزار شد بر سر زبان‌ها افتاد. تعدادی از شطرنج‌بازان خارجی به‌خاطر مسئله حجاب از حضور در مسابقات انصراف دادند و همین موضوع توجه رسانه‌ها را جلب کرد. ناراحت‌کننده است که رسانه‌ها به اصل مطلب یعنی پیشرفت شطرنج‌بازان ایرانی و حضور آنها در مسابقات جهانی توجه چندانی نکردند و مسئله‌ای مثل حجاب بازیکنان خارجی نگاه‌ها را به سمت این مسابقات چرخاند.
فکر می‌کنی خودت یکی از ورزشکارانی هستی که باعث شدی موج حمایت از زنان ورزشکار ایرانی شکل بگیرد؟
فکر می‌کنم در مقطعی، زنان ورزشکار ایرانی به موفقیت‌های جمعی دست پیدا کردند و اینگونه نبود که یک تیم یا یک ورزشکار موفق باشد و بقیه پشت سرشان راه بیفتند. همین موفقیت‌های جمعی توجه وزارت ورزش را به ورزش زنان جلب کرد.
وزارت ورزش به ورزش زنان بهای بیشتری داد یا زنان ورزشکار حق خودشان را از متولیان ورزش گرفتند؟
فکر می‌کنم هر دو. در سال‌های قبل حتی اجازه اعزام هم به بسیاری از زنان ورزشکار داده نمی‌شد و در خیلی از رشته‌های ورزشی نمی‌توانستیم فعالیت کنیم. به‌نظرم در این سال‌های اخیر قدم‌های بزرگی برای ورزش زنان برداشته شده و امیدوارم هر چه زودتر مسئله ورود زنان به استادیوم‌ها حل و فصل شود.
تجربه حضور در استادیوم‌های فوتبال را داشته‌ای؟
من و اردشیر برای تماشای بازی‌های تیم ملی در مسابقات جام‌جهانی 2018 به روسیه رفتیم که تجربه‌ای شیرین و توأم با حسرت بود. از همان لحظه‌ای که وارد استادیوم شدیم به این موضوع فکر می‌کردم که چرا زنان ایرانی از حق طبیعی خودشان یعنی ورود به ورزشگاه‌ها محروم مانده‌اند.
طی چند سال اخیر تیم‌های فوتسال، والیبال و بسکتبال زنان ایران به موفقیت‌های چشمگیری دست پیدا کرده‌اند و در ورزش‌های انفرادی مثل کاراته، تکواندو، تیراندازی و شطرنج هم تک ستاره‌هایی داشته‌ایم. ورزش زنان در ایران این پتانسیل را دارد که مثل ورزش مردان از مسابقات آسیایی و جهانی مدال بیاورد؟
ورزش زنان در ایران هنوز هم با محدودیت‌های نسبی مواجه است و همین محدودیت‌ها مانع پیشرفت و رسیدن ورزشکاران به سطح مطلوب و بین‌المللی می‌شود اما واقعیت ماجرا این است که همین موفقیت‌های اخیر باعث شده زنان بیشتری به ورزش رو بیاورند و کثرت زنان ورزشکار ایرانی نوید آینده بهتری را می‌دهد. شخصا امیدوارم در المپیک بعدی، زنان ایرانی به جای یک مدال چند مدال کسب کنند. شطرنج هم قرار است از دوره بعد به بازی‌های آسیایی اضافه شود و 16مدال در این رشته توزیع می‌شود. به همین دلایلی که گفتم به آینده ورزش زنان در ایران امیدوارم.
بارها گفته‌ای سقف آرزوهایت در شطرنج کسب عنوان قهرمانی جهان است اما خیلی زود و در 22سالگی به این عنوان دست پیدا کردی. چه برنامه‌ای برای ادامه حضور در سطح اول ورزش داری؟
درست است که قهرمان مسابقات شطرنج سریع و بلیتس شده‌ام اما آرزویم قهرمانی در مسابقات شطرنج فکری هست و برای رسیدن به این آرزو تلاش می‌کنم. هم‌اکنون نفر بیستم ریتینگ جهانی هستم و هنوز جای پیشرفت دارم.
قبل از شروع مسابقات سریع، برای خودت شانسی قائل بودی؟
اصلا تصور نمی‌کردم در این مسابقات 2 مدال بگیرم و برنده مدال طلا شوم. قبل از شروع مسابقات، اردشیر هر روز می‌گفت تو مدال طلا می‌گیری اما خودم چنین تصوری نداشتم. با کسب این مدال، اعتمادبه‌نفس بیشتری پیدا کردم و به موفقیت در مسابقات پیش‌رو فکر می‌کنم.
پیشنهاد تغییر تابعیت و بازی کردن برای کشور دیگر بارها به ورزشکاران ایرانی داده شده است. به‌عنوان نابغه شطرنج با چنین پیشنهادهایی مواجه شده‌ای؟
برای شطرنج‌بازها، تغییر تابعیت کمی راحت‌تر از رشته‌های دیگر و مثل انتقال بازیکن از یک باشگاه به باشگاه دیگر است. هر چه ریتینگ شطرنج بازها بالاتر باشد فدراسیونی که پیشنهاد جذب می‌دهد باید مبلغ بیشتری به فدراسیون قبلی پرداخت کند. من از طرف سوزان پولگار که خودش قهرمان جهان بوده و در آمریکا دانشگاه دارد پیشنهاد داشتم. خانم پولگار در دانشگاهش تیم شطرنج دارد و هر کسی عضو این تیم شود می‌تواند در همان دانشگاه تحصیل کند که لازمه‌اش عوض‌کردن فدراسیون و تغییر تابعیت است. در 18سالگی از طرف خانم پولگار پیشنهاد داشتم اما هرگز به این موضوع فکر نکردم و مهم‌ترین دلیلم این است که می‌خواهم کنار خانواده‌ام بمانم.
به‌رغم همه محدودیت‌هایی که به آنها اشاره کردی، وسوسه نشدی به کشور دیگری مهاجرت کنی و زندگی ورزشی‌ات را در سطح بالاتری ادامه بدهی؟
بازی کردن برای یک کشور دیگر جزو ایده‌های من برای ادامه زندگی نیست. قوانین شطرنج به‌گونه‌ای است که حتی اگر روزی به کشور دیگری مهاجرت کنم باز هم می‌توانم برای کشور خودم بازی کنم اما زندگی در خارج از کشور انتخاب من نیست.
در 22سالگی افتخارات قابل‌ملاحظه‌ای کسب کرده‌ای و به‌عنوان یکی از نوابغ شطرنج شناخته می‌شوی. این موفقیت‌ها حاصل هوش ذاتی و نبوغ است یا برای رسیدن به جایگاهی که در آن قرار داری تلاش به خرج داده‌ای؟
خادم‌الشریعه: معمولا در پاسخ به چنین سؤالاتی می‌گویم شطرنج استعداد خاصی نمی‌خواهد و بیشتر تمرین می‌کنم اما اردشیر مدام می‌گوید تو اصلا تمرین نمی‌کنی.
احمدی: سارا اهل خودستایی نیست و برای اینکه از خود تعریف نکند می‌گوید با تمرین به چنین جایگاهی رسیده اما واقعیت این است که او بهره هوشی بالایی دارد که ذاتی است. یکی از عموهای سارا نفر اول و عموی دیگرش نفر دوم کنکور سراسری بوده‌اند و اقوامش در بهترین دانشگاه‌های ایران و جهان تحصیل کرده‌اند. این نشان می‌دهد که ضریب هوشی در خانواده سارا بالاست. البته یکسری تصمیمات درست هم در اینکه سارا در 22سالگی به چنین جایگاهی برسد دخیل بوده است. مثلا استعدادش در زمینه شطرنج به خوبی از طرف مادرش کشف شده و از بین شطرنج و موسیقی انتخاب درستی انجام داده‌اند اما شخصا معتقدم اگر در رشته ریاضی فیزیک هم تحصیل می‌کرد یا اگر پزشکی می‌خواند پیشرفت می‌کرد. سارا ماهی یک‌ساعت آن هم بدون مربی تمرین می‌کند در حالی‌که اگر بیشتر تمرین کند به راحتی می‌تواند در مسابقات فکری قهرمان جهان شود.
در یک دهه اخیر بازیکنان زیادی در شطرنج زنان درخشیده‌اند اما خیلی زود از صحنه ورزش محو شده‌اند. برای تداوم موفقیت‌هایت چه برنامه‌ای داری؟
بیشتر کسانی که در شطرنج مقام بین‌المللی کسب کرده‌اند به‌عنوان مربی فعالیت می‌کنند و برخی از آنها در فدراسیون شطرنج سمت دارند. مثلا شادی پریدر که بانوی اول شطرنج ایران بود هم‌اکنون نایب‌رئیس فدراسیون است. شاید کسانی که شطرنج را شروع می‌کنند توقع زیادی از آینده دارند.برخی انتظار درآمد بالا را دارند و برخی دیگر توقع دارند بیش از این مورد توجه قرار بگیرند اما کسانی که عاشق شطرنج بودند، مدت زمان بیشتری در سطح اول قرار داشتند و افتخاراتشان پایدارتر بوده است. از طرفی درآمد مربی شطرنج از بازیکن بیشتر است و در چنین شرایطی خیلی‌ها ترجیح می‌دهند زودتر وارد دنیای مربیگری شوند. تا جایی که بتوانم برای پیشرفت در شطرنج تلاش می‌کنم و مسائل مالی دغدغه‌ام نیست.
شما از جمله ورزشکارانی هستی که در سن کم ازدواج کردی. ازدواج چقدر در زندگی ورزشی یک ورزشکار ملی تأثیر دارد؟
خادم الشریعه: مسلما هر ورزشکاری بعد از ازدواج با انگیزه مضاعفی وارد میادین می‌شود. از وقتی ازدواج کردم، اردشیر مدام به من می‌گوید تو مدال طلا می‌گیری و یکی از دغدغه‌هایش پیشرفت من در شطرنج است. گاهی اوقات هم پیشنهاد می‌دهد با مربی دیگری کار کنم که به پیشرفتم کمک کند. گاهی اوقات حریفان خارجی‌ام که با برخی از آنها دوستی دیرینه‌ای دارم به من می‌گویند وقتی موفقیت‌های تو را می‌بینیم، برای ازدواج انگیزه پیدا می‌کنیم.
احمدی: تمرینات سارا نسبت به دورانی که نامزد بودیم بیشتر نشده و فکر می‌کنم ذهنش متمرکزتر شده است. به‌نظرم قهرمانی حق کسی است که به آن فکر می‌کند. امکان ندارد کسی که در چین و روسیه مدام به قهرمانی فکر می‌کند، قهرمان نشود اما سارا که روی این موضوع تمرکز چندانی ندارد قهرمان شود. وقتی داشت به مسابقات داخل سالن آسیا اعزام می‌شد می‌گفت سطح مسابقات خیلی بالاست و نمی‌شود قهرمان شد اما به او گفتم چرا به قهرمانی فکر نمی‌کنی. تنها توصیه‌ای که به سارا کردم این بود که به قهرمانی فکر کند و دست آخر هم با مدال طلا از مسابقات برگشت. خیلی مهم است که شما به هدفی که دارید فکر کنید و روی آن متمرکز شوید. سارا در همین مسابقات جهانی شطرنج به این باور رسیده که شکست دادن قهرمانان بزرگ جهان شدنی است و این رویه را می‌تواند در مسابقات فکری هم تکرار کند. او با قهرمانی جهان می‌تواند 3ماه تا 3سال فاصله داشته باشد و بستگی به این دارد که چقدر به این هدف فکر کند.
یکی از شانس‌های شما این بوده که همیشه حمایت خانواده را داشته‌ای. این حمایت‌ها چقدر در تبدیل‌شدن شما به یکی از نوابغ شطرنج جهان تأثیر داشته؟
وقتی شطرنج را شروع کردم پدر و مادرم از مشوقان اصلی‌ام بودند اما مادرم این فرصت را داشت که در تمرینات بیشتر کمک کند. وقتی از مدرسه به خانه می‌آمدم، مادرم با رجوع به کتاب‌های تمرین، چندین صفحه شطرنج روی میز می‌چید و من بعد از حل کردن آنها مشق‌هایم را می‌نوشتم. علاوه بر این هر روز با هم به کلاس شطرنج می‌رفتیم و این کار چندین ساعت زمان می‌برد. پدرم با وجود مشغله‌های کاری که داشت با من به مسابقات بین‌المللی می‌آمد و با حضورش به من قوت قلب می‌داد. قبل از ازدواج با اردشیر به این موضوع فکر می‌کردم که همسر آینده‌ام چگونه می‌تواند با نبودن‌هایم و حضورم در مسابقات بین‌المللی کنار بیاید اما یکی از خوش‌شانسی‌هایم این است که به راحتی این شرایط را درک می‌کند. شخصا معتقدم یک همراه خوب مثل پدر و مادر یا همسر، ورزشکار حرفه‌ای را به سمت موفقیت‌های بیشتر سوق می‌دهد. بعضی خانواده‌ها خیلی روی فرزندانشان سرمایه‌گذاری می‌کنند و همین توجه بیش از اندازه فشار روحی به ورزشکار وارد می‌کند اما حمایت‌های خانواده‌ام بدون چشمداشت بوده و به همین دلیل از هر نوع آسیب روحی در امان بوده‌ام.
احمدی: ما ورزشکاران زیادی داریم که حمایت چندانی از طرف خانواده دریافت نمی‌کنند و با تلاش و پشتکار خودشان کارها را پیش می‌برند اما سارا از ابتدا حمایت پدر و مادر را پشت سرش داشته و فکر می‌کنم اگر پیگیری‌های خانواده نبود، خودش به تنهایی چنین مسیری را طی نمی‌کرد.
قهرمانی شما در مسابقات شطرنج سریع جهان بازتاب زیادی در رسانه‌های داخلی و خارجی داشت. استقبال مسئولان ورزش کشور چگونه بود؟
در درجه اول باید از فدراسیون شطرنج بابت همه حمایت‌هایی که انجام داد تشکر کنم. متأسفانه فدراسیون ما این روزها به‌دلیل عدم‌اعزام تیم‌ها به مسابقات برون‌مرزی تحت فشار قرار دارد اما فراموش نکنیم که در شرایط سخت اقتصادی قرار داریم و اعزام تیم‌ها به مسابقات بین‌المللی آسان نیست. با این حال فدراسیون شطرنج امسال با همین بودجه محدودش، دو تورنمنت موفق را برگزار کرد که در آمادگی و ارتقای ریتینگ بازیکنان تیم ملی تأثیر خوبی داشت. وزیر ورزش هم در اینستاگرام برایم پیام تبریک فرستاد.
از شکست دادن دوستانم ناراحت می‌شوم
سارا خادم‌الشریعه به‌واسطه رعایت بازی جوانمردانه در مسابقات بین‌المللی مورد احترام رقباست و یک‌بار هم نامزد انتخاب با اخلاق‌ترین بازیکن مسابقات جهانی 2016 شد. او معتقد است بیش از برنده‌شدن در برابر حریفانش به دوستی با آنها توجه می‌کند.
در مسابقات جایزه بزرگ ۲۰۱۶ با حرکتی جوانمردانه، پس از آنکه دیدی وضع روحی حریف اوکراینی مناسب نیست، با تساوی موافقت کردی و نامزد دریافت جایزه اخلاق سال ۲۰۱۶ شدی. حریف دقیقا در چه شرایطی بود؟
یکی از بازیکنان فرانسوی که مشکل قلبی داشت، قبل از شروع مسابقات دچار مشکل شد اما دوست صمیمی خودش مسابقه داشت و نتوانست همراه او به بیمارستان برود. در نهایت حریف اوکراینی همراه بازیکن فرانسوی به بیمارستان رفت و به همین دلیل دیرتر به محل مسابقه رسید. اگر موافقت می‌کردم، نتیجه مسابقه را به نفعم اعلام می‌کردند اما حاضر به انجام این کار نشدم.
اگر نتیجه مسابقه به نفعت اعلام می‌شد شانس قهرمانی جهان را داشتی؟
تا قبل از مسابقه با حریف اوکراینی نفر اول مسابقات بودم اما وقتی دیدم حریف حال روحی مساعدی ندارد و باید به بیمارستان برگردد، توافق کردیم که بازی با نتیجه مساوی تمام شود. نتایجی که در مسابقات جایزه بزرگ گرفتم در تاریخ شطرنج ایران بی‌سابقه بود اما همین تساوی با حریف اوکراینی بیش از نتایجی که گرفتم مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت.
همین تساوی باعث شد مسابقات را با مقام سومی به پایان برسانی. تفاوت جایزه نفر اول و سوم مسابقات چقدر بود؟
از نظر مادی مابه‌التفاوت بین نفر اول تا سوم، حدود 7هزار دلار بود.
بهتر نیست به‌عنوان ورزشکار ملی در مواقع حساس حرفه‌ای‌تر عمل کنی؟
خادم‌الشریعه: ما یکسری شطرنج‌باز هستیم که از سن نوجوانی در مسابقات مختلف با هم روبه‌رو شده‌ایم و حالا برای یکدیگر دوستان صمیمی هستیم. شکست دادن دوستان صمیمی در میادین ورزشی برایم دشوار است.
احمدی: سارا در همین مسابقات جهانی شطرنج سریع و بلیتس همه قهرمانان جهان را برده بود و آخرین بازی را باید با حریف روسی که با هم دوستی دارند برگزار می‌کرد. قبل از مسابقه حریف به سارا کادوی ازدواج داد و همان لحظه حدس زدم که او این حریف را شکست نخواهد داد. در نهایت، بازی خیلی زود با نتیجه مساوی به پایان رسید درحالی‌که همین حریف را در مسابقات جایزه بزرگ شکست داده بود.
با قهرمانی در مسابقات شطرنج سریع، یک میلیارد دلار جایزه نقدی بردی و با ورود به جمع 10شطرنج باز اول دنیا، درآمد بیشتری کسب می‌کنی. برای آینده چه برنامه‌ای داری؟
خادم‌الشریعه: یکی از برنامه‌هایم این است که در ایران مدرسه شطرنج تاسیس کنم؛ چون جای خالی‌اش در کشورمان احساس می‌شود. شاید ایده‌ام ظرف 2 سال آینده به مرحله اجرا برسد.
احمدی: سارا تا 13فروردین سال آینده 2 مسابقه مهم در پیش دارد و با موفقیت در 2 تورنمنت پیش رو به‌راحتی می‌تواند عنوان استاد بزرگی را تصاحب کند و بین 10 نفر اول ریتینگ جهانی قرار بگیرد. اگر به این ریتینگ برسد بابت حضور در مسابقات مختلف جوایز بیشتری دریافت خواهد کرد.
