تیشه به ریشه فلج‌اطفال

مریم سمائی



هیچ راه درمانی ندارد. هر کودکی که مبتلا شود یک عمر آرزوی حرکت بر دلش می‌ماند. فلج اطفال بیماری مرموزی است که به سیستم اعصاب بدن حمله‌ور می‌شود و پس از چند ساعت، فرد را فلج می‌کند. هنوز برای این بیماری راه درمان مشخصی پیدا نشده است اما می‌شود با واکسیناسیون بموقع از ابتلا به آن جلوگیری کرد.

در دهه50 سالانه حدود 500 تا هزار نفر در ایران به بیماری فلج‌اطفال مبتلا می‌شدند. با وجود آنکه وزارت بهداری از سال46 اقدام به خرید واکسن فلج‌اطفال از خارج از کشور کرده بود اما به‌دلیل نبود پوشش همگانی واکسیناسیون، این بیماری ریشه‌کن نمی‌شد و همچنان شاهد موارد ابتلا به این بیماری در کشور بودیم.

پس از انقلاب به‌دنبال ایجاد شبکه بهداشتی و برنامه ایمن‌سازی همگانی کودکان که در کمیته کشوری ایمن‌سازی وزارت بهداشت و درمان مصوب شده بود، طرح ملی واکسیناسیون در کل کشور اجرایی شد. این طرح که از سال73 پایه‌ریزی شده بود، توسط نیروهای بسیج همگانی از اوایل سال74 طی 2مرحله در فروردین و اردیبهشت‌ماه، برای 9میلیون کودک زیر 5سال در سراسر کشور به اجرا درآمد و پوشش واکسیناسیون از 20درصد در سال63 به بیش از 95درصد در سال80 رسید.

اجرا شدن این طرح به قدری موفقیت‌آمیز بود که کارول بلامی، مدیر اجرایی یونیسف در همان سال 74 با ارسال نامه‌ای به هاشمی‌رفسنجانی-رئیس‌جمهور- از این اقدام تشکر کرد و گفت که تلاش‌های یک روزه واکسن ضد‌فلج‌کودکان که در ایران صورت گرفته و بیش از 5/8 میلیون کودک زیر 5 سال را تحت پوشش خود قرار داده، در نوع خود بی‌نظیر است.

هم‌اکنون بیش از 18سال است که در ایران، هیچ موردی از فلج اطفال مشاهده نشده و کشور در برابر این بیماری ایمن شده است.

یکی از نکات حائز اهمیت در اجرای طرح واکسیناسیون فلج‌اطفال، پای کار آمدن نیروهای بسیجی در این طرح بود. در سال 74طی 2روزی که این طرح در سراسر کشور به اجرا درآمد حدود 500هزار نیروی بسیجی با تشکیل 175هزار تیم امدادی، نزدیک به 16هزار پایگاه امدادی، 32ستاد منطقه‌ای و 500ستاد اجرایی با نظارت و پیگیری 100 هزار کارشناس بهداشتی، عملیات بسیج ملی ریشه‌کنی فلج‌اطفال را انجام دادند. علاوه بر واکسن، نمک یددار هم توزیع شد تا از عوارض کمبود ید در مواد غذایی و احتمال عقب‌ماندگی ذهنی در کودکان جلوگیری شود.

اکبر ترکی- عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس- که یکی از مدیران اجرایی طرح همگانی واکسیناسیون فلج اطفال در دهه 70 بود، در این‌باره به همشهری می‌گوید: «طرح بسیج همگانی برای واکسیناسیون کودکان زیر 5سال با هدف ریشه‌کنی فلج‌اطفال در کشور به اجرا درآمد. عنوان طرح هم بسیج ملی ریشه‌کنی فلج‌اطفال بود که توسط نیروهای جوان بسیجی و همکاری خوب نیروهای سپاه به اجرا درآمد. با نگاهی به گذشته درمی‌یابیم که هرساله تعداد زیادی از کودکان به‌دلیل ابتلا به بیماری فلج‌اطفال دچار معلولیت می‌شدند و یک عمر باید با این معلولیت کنار می‌آمدند. این امر جدای از آسیب‌های جسمی، آسیب‌های روحی هم برای فرد به‌دنبال داشت و هزینه‌های زیادی به زندگی او، خانواده و جامعه تحمیل می‌کرد».

او با تأکید بر اینکه بدون شک ریشه‌کنی فلج‌اطفال یکی از موفقیت‌های بزرگ کشور به شمار می‌رود می‌گوید: «در آن زمان من معاون بهداشتی شبکه بهداشت و درمان بودم. اجرای این طرح به قدری برای ما و نیروهای بسیجی مهم بود که با وجود تمام سختی‌ها به نقاط دور کشور و روستاهای دورافتاده سرکشی می‌کردیم تا کسی از این طرح جا نماند. طرح واکسیناسیون فلج‌اطفال یک عزم ملی بود که به ریشه‌کنی آن انجامید».

ترکی با اشاره به مشکلات حوزه سلامت در دهه اخیر می‌گوید: «در آن زمان ریشه‌کنی فلج‌اطفال مهم بود و خوشبختانه به خوبی به سرانجام رسید. هم‌اکنون با پیشرفت تکنولوژی بسیاری از بیماری‌ها قابل‌تشخیص و درمان است اما آلودگی هوا، نوع مصرف مواد غذایی، عوارض بسیاری از داروها و... موجب شده که سلامت مادران و کودکان به خطر بیفتد. اگرچه الان وضعیت بهداشت و درمان نسبت به سال‌های گذشته بسیار بهتر شده است اما اینکه بگوییم همه‌‌چیز بهتر شده، نه اینطور نیست».

 او اشاره‌ای هم به بسیج همگانی و پای کار آمدن مردم می‌کند: «تجربه نشان داده است که هر جایی که مردم پای کار آمده‌اند موفقیت حاصل شده است. سال گذشته، قبل از تحریم‌ها در پروژه‌های عمرانی بیش از 500هزار میلیارد تومان پروژه نیمه‌تمام در کشور وجود داشته. اگر سالی 30هزار میلیارد تومان برای اجرای این طرح‌ها کنار گذاشته شود بیش از 30سال طول خواهد کشید که پروژه‌ها نهایی شود اما اگر مردم و ان‌جی‌او‌ها پای کار باشند در مدت کوتاه‌تری پروژه‌ها به‌سرانجام خواهد رسید».