دلار 4برابر شد

مائده امینی

 جهش‌های کم‌سابقه دلار از سال 73آغاز شد و در  سا74به اوج رسید. درحالی‌که بالاترین نرخ دلار در سال 72، 180تومان ثبت شده بود این نرخ یک سال بعد به 263و 2سال بعد یعنی در سال74 ،به 403تومان در بازار آزاد رسید.

اگرچه روند افزایش قیمت دلار در واقع از سال‌های ابتدایی دهه 70و با آغاز تورم‌ پس از جنگ رقم خورده بود اما سیاستگذاران پولی با تزریق ارز به بازار به هر روشی آن‌را مهار کرده بودند، به‌طوری که در2سال 70و 71، اقتصاد کشور شاهد وقوع کاهش ۲۰درصدی در نرخ ارز برای این 2 سال متوالی بود؛ روشی که هنوز که هنوز است توسط بانک مرکزی در دوره‌های مختلف به‌کار گرفته می‌شود و در نهایت همان نتیجه همیشگی را در بردارد؛ انفجار ناگهانی نرخ ارز.

جهش بزرگ تورم 

اساسا دهه70 دوره اوج‌گیری تورم در اقتصاد ایران بود؛ کشوری انقلابی که پس از جنگ‌ با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کرد و اقتصاد نحیفش از هزار و یک کمبود رنج می‌برد. نرخ تورم 9درصدی سال 68، 6 سال بعد، یعنی در سال 74، به ۴۹ درصد رسید و یکی از جهش‌های بزرگ خود را در طول تاریخ بعد از انقلاب تجربه کرد.

قیمت‌های داخلی روزبه‌روز افزایش پیدا می‌کردند و هیچ ثباتی در اقتصاد کشور وجود نداشت و با تورم اقتصادی، نرخ ارز نیز به ناگهان در سال‌های ۷۳ و ۷۴ جهش بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد. به این ترتیب نخستین شوک عمده افزایشی در نرخ ارز، پس از شوک اولیه در سال ۵۷، در این دوره پدید آمد. نرخ ارز در سال ۷۳ حدود ۴۶ درصد افزایش یافت و به ۲۶۳ تومان رسید و در سال ۷۴ نیز حدود ۵۳ درصد افزایش یافت و به ۴۰۳ تومان رسید؛ جهشی که نه در سال‌های پیش از آن سابقه داشت و نه در سال‌های بعد حتی نمونه مشابهی پیدا کرد. تا اینکه در سال 89 و بعد از جدی‌شدن تحریم‌های خارجی علیه ایران، دومین جهش و در سال 96سومین جهش رقم خورد.

داستان تکراری ارز دونرخی و شکاف بین ارز آزاد و رسمی

شوک تورمی اتفاق افتاده بود و دولت در سال 74، مجددا اقدام به «تثبیت نرخ ارز مرجع» کرد. در این سال شکاف ایجادشده در سیستم ارزی چند نرخی، سیاستگذاران پولی را به تعدیل نرخ ارز غیررسمی واداشت. نرخ رسمی دلار در سال 74هم مانند 73، 175تومان بود و این در حالی بود که دلار در بازار آزاد به 403تومان هم رسیده بود.

بحران ارز و اطلاعیه بانک مرکزی

بازار ارز به‌هم ریخته بود و در آن زمان هم به شیوه آشنایی بنا بود بازار تحدید شود. خرید و فروش ارز خارج از شبکه بانکی ممنوع اعلام شده بود؛ در‌واقع دولت در آن زمان تلاش می‌کرد باهر اقدامی نرخ ارز را در بازار آزاد کنترل کند که این اقدامات چندان جواب نداد.‌ هاشمی در سال76، دولت را در شرایطی به خاتمی تحویل داد که نرخ ارز با یک رشد 4برابری به حدود 478تومان رسیده بود.

در آن زمان سیاست‌های ارزی تغییر کرده بود و بانک مرکزی در یکی از اطلاعیه‌های خود مورخ 22خرداد 74اعلام کرد: مسافران ورودی به کشور می‌توانند ارز خود را به‌صورت اسکناس نگه دارند یا درصورت تمایل با نرخ رسمی به بانک‌ها بفروشند.

مسافران خروجی هم طبق این اطلاعیه می‌توانستند ارز ورودی به همراه خود را (به میزان محدود و قیدشده در گذرنامه) از کشور خارج کنند.

درخواست‌های بی‌جواب روزنامه‌نگاران و اقتصاددانان 

انگار که سیکل افزایش قیمت ارز و اقدامات اشتباه را پایانی نیست. در سال‌های ابتدایی دهه 70که دولت سعی می‌کرد با هر نوع دخالتی در بازار از روند افزایش قیمت دلار به هر شکلی جلوگیری کند، روزنامه‌نگاران و اقتصاددان‌ها در آن دوره از تریبون‌های مختلف اعلام می‌کردند که براساس نظریه شناوری ارز، بانک مرکزی باید از مداخله مستقیم در تعیین نرخ ارز تا حد امکان جلوگیری کند و در برخی از جراید آمده مشکل ارز در ایران به هیچ‌عنوان کمبود ارز نبوده و توان تولید کم است.رها‌سازی‌ بازار ارز سال‌ها بعد و در سال‌های76 تا 84 اتفاق افتاد؛ تصمیمات درستی که نتایج آن مشهود و غیرقابل بحث است. حالا سال‌ها گذشته است اما همچنان ما دوباره چرخ را اختراع می‌‌کنیم و رفتار درست با بازار ارز را یاد نمی‌گیریم.