گزارش
بازهم بازداشت
خبر بازداشت کوتاه محمد رحمانیان، پرونده سختی‌های کار در حوزه تئاتر را دوباره باز کرد
فهیمه پناه‌آذر/ روزنامه‌نگار
روز گذشته با انتشار خبر بازداشت محمد رحمانیان، نویسنده و کارگردان تئاتر، بار دیگر پرونده برخورد‌های قضایی با اهالی تئاتر را باز کرد. این روزها مدیران تئاتری بیش از مدیران فرهنگی و هنری عرصه‌های دیگر، در راهروی دادگاه‌ها و دادسراها به‌سر می‌برند، تا برای هنرمندی وثیقه بگذارند و آزادش کنند و یا در حال چانه‌زنی و پا‌در‌میانی هستند تا هنرمندی شبی را در بازداشتگاه سپری نکند. انتشار تیزر، استفاده از کلاه‌گیس و تک‌خوانی بانوان که عموما با همخوان روی صحنه است، برای هنرمندان تئاتر زمینه برخورد قضایی ایجاد کرده؛ هنرمندانی که با سختگیری‌های مرکز هنرهای نمایشی و بازبینی شورای نظارت و ارزشیابی در تماشاخانه‌ها به اجرای نمایش می‌پردازند، از سوی نهادهای دیگر مصونیتی ندارند و نمایش‌شان توقیف و یا به دادسرا احضار می‌شوند.
هنرمندان قوانین و آیین‌نامه صنفی خود را می‌شناسند
مریم کاظمی، کارگردان تئاتر که تجربه بازداشت برای نمایش «رویای شب تابستان» داشت، از مصونیتی می‌گوید که هیچ‌گاه رعایت نشده است. کاظمی درباره اتفاقات اخیر به همشهری می‌گوید: «هنرمندان تئاتر هنجارهای جامعه را می‌شناسند، همیشه کار روی صحنه برده‌اند و با قوانین صنفی و آیین‌نامه کاری آشنایی دارند. اما اگر هر کسی با نظرات متفاوت روی قوانین تأثیر بگذارد و نظر بدهد که در یک کار تخلفی صورت گرفته یا خیر؟ دیگر انگیزه‌ای برای تئاتری‌ها باقی نمی‌ماند.» وی ادامه میدهد: «هنرمندان دنباله‌رو سلیقه و میزان خواست افراد نیستند، چراکه اگر اینطور باشد، هنری شکل نمی‌گیرد. از روی دیکته نوشته‌شده، کار‌کردن هنر نیست و هیچ هنرمندی این موضوع را برنمی‌تابد. من در کل با اینگونه اعمال قانون‌ها و اعمال نظرها توسط نهادی که با هنر ارتباطی ندارد، مشکل دارم. هیچ هنرمندی از قانون صنفی خود تخطی نمی‌کند اما نمی‌توان برای هنرمند هم تعیین تکلیف کرد. نمی‌دانم چرا اینگونه مسائل برای تئاتری‌ها باید ایجاد شود و این روزها اتفافاتی چون توقیف نمایش‌ها، تذکر‌دادن‌ها و حتی احضار به دادگاه صورت می‌گیرد که بسیار ناراحت‌کننده است. هنرمندان تئاتر برای اجرا از مرکز هنرهای نمایشی مجوز می‌گیرند و بارها کارشان دیده می‌شود و نمی‌دانم چرا بقیه ارگان‌ها به این موضوع ورود می‌کنند. کار هنرمندان تئاتر عینی است و به‌طور حتم همه تئاتری‌ها قوانین را می‌شناسند و این اتفاقات باعث استرس و اضطراب تئاتری‌ها می‌شود.»
3 دلیل برای ورود غیرخودی‌ها
اما مصطفی کوشکی که مدیریت تئاتر مستقل را برعهده دارد، نگاه دیگری به این اتفاقات دارد. وی به همشهری می‌گوید: «نگاه شفاف به موضوع این است که نهادهای خارج از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نباید ورود مستقیم داشته باشند، وقتی خود تئاتری‌ها شورای‌عالی نظارت دارند، وقتی مجوز اجرا می‌دهند، این ورود معنایی ندارد و اگر هم مورد پیش آید، باید نهادهای بالادستی از طریق مرکز هنرهای نمایشی موضوع را بررسی کنند و نهادهای مرتبط با مرکز پاسخگو باشند.» وی می‌افزاید: «از ابتدای سال این ماجرا متفاوت‌تر شده. ابتدا اماکن و پلیس امنیت ورود پیدا کردند، با این حال، این دو نهاد درک بیشتری نسبت به قضیه داشتند اما از اواخر نیمه اول سال قوه قضاییه شخصا ورود کرده و این درست نیست. حال در این میان قاضی که مسئول رسیدگی به پرونده هنرمندان تئاتر هم بوده، تغییر کرده و شاید این یکی دیگر از دلایل این اتفاقات باشد.» کوشکی به مدیریت فرهنگی و هنری و نفوذی که مدیران می‌توانند داشته باشند هم اشاره می‌کند و معتقد است که در گذشته نیز اتفاقات صورت می‌گرفته اما مدیران شاید نفوذ بیشتری داشتند و می‌توانستند جلوی اتفاقات را بگیرند اما امروز محافظه‌کاری‌ها این اجازه را نمی‌دهد و ضربه آن به مدیریت مرکز و هنرمندان می‌خورد.»
جنگ با دولت
کوشکی اما نگاه دیگری دارد و آن مسئله حاکمیت و دولت است. وی توضیح میدهد: «تئاتر در دولت دوازدهم رشد بیشتری داشته و شاید نقدی که حاکمیت به دولت دارد، باعث شده از هر مسئله‌ای ایراد بگیرد و برخورد کند که نتیجه به‌دست بیاید، کار دولت درست نبوده و یا خوب عمل نکرده است. یکی از این موارد خصوصی‌سازی تئاتر است که در این سال‌ها رشد خوبی داشته اما از بیرون مخالفانی در حوزه هنر دارد.» کوشکی با توجه به شرایط موجود عنوان می‌کند که هنرمندان هم باید حواسشان بیشتر از این جمع باشد و با توجه به شرایط موجود کار کنند که فشار بر بدنه تئاتر مضاعف نشود. وی می‌گوید: «درست است که هنرمند باید آزادی کامل داشته باشد اما وقتی شرایط به این‌شکل است باید موارد سختگیرانه‌تر رعایت شود.»
قضاوت‌هایی که از راه دور می‌شود
یکی از معضلات تئاتری‌ها، استفاده از کـــلاه‌گیس است. آبان‌ماه نمایش «فاندو و لیز» به کارگردانی هوشمند هنرکار هم به‌خاطر استفاده از کلاه‌گیس در خانه مهرگان توسط مدیر سالن توقیف شد. نمایش‌هایی چون «محبوبه‌ها»، «شیروانی داغ»، «آمادئوس» و «بینوایان» تذکر گرفتند و مشکل تا اندازه‌ای حاد شد که دادستانی نیز به این موضوع پرداخت و حتی عنوان کرد که اگر مشکل را حل نکند، در این حوزه ورود پیدا می‌کند!
هوشمند هنرکار، کارگردان تئاتر درباره اتفاقات اخیر و حواشی ایجادشده برای هنرمندان به همشهری می‌گوید: «هم‌اکنون هرج و مرجی در مدیریت شده که هر کسی براساس اختیاراتی که دارد، بر حوزه‌های دیگر ورود پیدا می‌کند و می‌خواهند، قانونی را وضع کرده و اعمال کند.
مشخص نیست با این وضعیت به کجا می‌خواهیم برسیم. در حوزه تئاتر همه افراد غیرفرهنگی و هنری ورود می‌کنند و تصمیم می‌گیرند، دلیل این موضوع چیست؟ به‌نظر می‌رسد نیازمند برخورد قاطع از طرف هنرمندان تئاتر باید باشیم و خانه تئاتر به‌عنوان یک صنف باید واکنش نشان بدهد.» وی در ادامه اضافه می‌کند: «مسئولی پشت میز نشسته و می‌گوید شنیده‌ایم که در یک نمایش کلاه‌گیس استفاده می‌شود بنابراین جلوی اجرای کار را بگیرید. این فقط نشان میدهد که برخوردها براساس قانون نیست و کاملا شخصی است؛ چراکه استفاده از کلاه‌گیس در هنر حل شده است اما آنقدر بلبشو دیده می‌شود که هر کسی اجازه ورود، قضاوت و برخورد با یک تئاتر را به‌خود میدهد.
هنرمندان تئاتر آیین‌نامه صنفی خود را می‌دانند. شاید خلأهایی در آن باشد اما با یک بازنگری که نیاز به عوامل خارجی نیست، می‌توان به قوانین به خوبی عمل کرد و نیازی به احضاریه، بازداشت و وثیقه نباشد.» هنرکار در ادامه با بیان این پرسش که چرا سر تئاتر را می‌برند و این اتفاق به نفع چه‌کسی است؟ ادامه میدهد: «آیا مشکل فرهنگی کشور تئاتر است، تئاتری که جای خیلی از کاستی‌ها و خلأها را پر می‌کند؟»
ماجرای بازداشت کارگردان نمایش ترانه‌های قدیمی: پیکان جوانان
بازداشت محمد رحمانیان در دادسرای شعبه 21رسانه. پیامی که روز گذشته دست به دست چرخید، یکی از نمونه‌های اخیری است که در تئاتر اتفاق می‌افتد. علیرضا فولادشکن، دستیار محمد رحمانیان درباره علت بازداشت رحمانیان به همشهری گفت: «سال گذشته کنسرت-نمایش ترانه‌های قدیمی: پیکان جوانان را در پردیس تئاتر شهرزاد اجرا کردیم که گفتند نمایش تک‌خوان زن داشته درصورتی که 2نفر همصدایی می‌کردند. با این حال، همان زمان بود که با کفالت رحمانیان آزاد شد. امسال 18آذر‌ماه قرار بود «آواز قو» را در تئاتر شهرزاد اجرا کنیم اما وقتی مراجعه کردیم گفتند که رحمانیان ممنوع‌الکار است و به سامانه سنا مراجعه کردیم، دیدیم احضاریه آمده و وقتی روز گذشته به دادسرا رفتیم، دستور بازداشت را دادند و خواستار سند شدند. با این شرایط به وزارت فرهنگ و معاونت هنری و مرکز هنرهای نمایشی پیام دادیم و در نهایت با حضور مدیران تئاتری و پیگیری از سوی دفتر وزیر فرهنگ، آقای رحمانیان با ضمانت آزاد شدند.»
