نگاه
غش در رسانه
سیدجمال هادیان‌طبائی‌زواره؛ کارشناس رسانه
در دوره‌ای که توسعه فضای مجازی و رسانه‌های مبتنی بر آن انسان جست‌وجوگر را در وانفسای تمیز اخبار درست از نادرست حیران می‌کند و آشنا نبودن با این فضای رسانه‌ای حتی خواص را به اشتباه می‌اندازد چگونه باید مسیر خویش را از میان شلوغی اخبار سره و ناسره پیدا کنیم؟ چه‌کسی راست می‌گوید و چه‌کسی دروغ؟ جایگاه صداقت کجاست؟ آیا هر کسی با هر نیتی سایتی راه انداخت و اخبار راست و دروغ را در هم آمیخت و منتشر کرد در جرگه رسانه قرار می‌گیرد؟ چه بسا دیده‌ایم کاسبان رسانه که دوره می‌افتند و مستقیم و غیرمستقیم به مدیران و مسئولان کشور پیشنهادهای نامتعارفی می‌دهند که مثلا «ما فضای مجلس را به نفع شما تغییر می‌دهیم. ما با اخبار جعلی طرف مقابل یا رقیب کاری شما یا منتقدانتان را تخریب و تضعیف می‌کنیم. خلاصه آنکه ما کاری به حقوق و اخلاق رسانه نداریم، ما پول می‌گیریم که تخریب کنیم یا عده‌ای را له یا علیه هرکس که شما بخواهید تهییج و تحریک کنیم.» این واقعیتی تلخ است که چه بخواهیم و چه نخواهیم در فضای رسانه‌ای حال حاضر جامعه ما وجود دارد و متأسفانه از آن به‌نفع منافع حزبی یا شخصی استفاده می‌شود.
در این میان، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به این وضعیت اسفناک در جامعه اسلامی که غیبت و بهتان و قلب واقعیت، قبیح و دروغ گناه کبیره است دامن زده و مخاطبی که از سواد رسانه‌ای بی‌بهره است گاهی اسیر اخبار جعلی می‌شود.
آنچه مسلم است از برخی ضعف‌های تاریخی فرهنگ رایج که بگذریم، ضعف سواد رسانه‌ای، ارتباطات اجتماعی و تفکر نقاد عوامل گرفتاری جامعه در حصار اخبار و رسانه‌های جعلی شده‌اند.
اینکه براساس گزارشی مستند که در «نخستین جلسه نقد و اندیشه با موضوع فیک نیوز» ارائه شد، ۴۲درصد از اخبار آمدنیوز فیک هستند جای تعجب نیست اما اینکه بیش از ۱۰درصد اخبار چند خبرگزاری رسمی کشور و بسیاری از کانال‌های تلگرامی پرمخاطب فیک هستند جای شگفتی و تأسف دارد.
سال‌هاست که خلأ گفت‌وگوهای ثمربخش و اندیشه‌پرور در همه حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی احساس می‌شود. بسیاری از فرایندهای اجرایی در کشور مبنای نظری قابل اتکایی ندارد و راه رسیدن به هدف را دشوار می‌کند. برپایی جلسات گفت‌وگو با عنوان «نقد و اندیشه» با اهتمام وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با هدف تبیین شیوه‌های مواجهه با فضای مجازی، تقویت سواد رسانه‌ای و تفکر نقاد تجربه جدیدی در گفتمان‌سازی است که نشان می‌دهد همیشه برای تحقق ایده‌های بزرگ پیش از آنکه به پول و امکانات و نیروی انسانی نیاز باشد به خلاقیت و طرح‌های بدیع نیاز است. برگزاری دو جلسه از سلسله نشست‌های «نقد و اندیشه» با موضوع «فیک نیوز» یا اخبار جعلی نشان داد که اینگونه مذموم خبری همچنان رو به گسترش است و در آینده نیز بیشتر گسترش خواهد یافت و افکارعمومی را تحث تأثیر قرار خواهد داد. جمع‌بندی این دو جلسه و تأکید صاحب‌نظران شرکت‌کننده نشان داد که تا زمانی که:
هزینه دروغ‌پردازی در کشور افزایش نیابد.
حجت شرعی مستمسکی برای ساخت و انتشار خبر دروغ به بهانه دفاع از نظام قرار گیرد.
آزادی حقیقی برای رسانه‌های رسمی فراهم نشود.
اعتماد عمومی افزایش نیابد.
قواعد و قوانین حقوق مطبوعات بازخواست‌کننده جاعلان خبر نباشد.
سواد رسانه‌ای و تفکر نقاد عموم جامعه تقویت نشود.
همچنان با گسترش فیک‌ها روبه‌رو هستیم و از اینکه اخبار جعلی یا اخبار آمیخته به دروغ یا خلاف واقعیت تولید و منتشر می‌شود رنج خواهیم برد.
گفت‌وگوهای کارشناسی نخستین گام در نظریه‌پردازی و کشف راهکارهای متین و واقع‌گرایانه برای حل گره‌های فضای رسانه‌ای امروز است و از همه صاحب‌نظران و نمایندگان رسانه‌ها دعوت می‌کنم در این گفت‌وگو‌ها حضوری فعال داشته باشند.
