جمعه خونین مکه

اصغر صوفی| خبرنگار

   فروردین:  در جبهه جنگ تعداد قابل‌توجهی عملیات صورت‌گرفت که پیروزی‌های چشمگیری برای ایران در پی داشت؛ عملیات کربلای 8 ، کربلای9، عملیات نامنظم  فتح5 در شمال سلیمانیه عراق،  عملیات نصر یک در جبهه‌ شمالی‌ و غرب‌ شهر بانه  کردستان‌ ایران و عملیات کربلای 10معادلات جنگ را به نفع ایران تغییر داد. در 22فروردین، با صدور رأی دیوان داوری لاهه مبنی بر محکومیت شرکت‌های آمریکایی فورموست، دادخواست 20میلیون دلاری این شرکت از ایران رد شد.

  اردیبهشت: در 15اردیبهشت، دیوان داوری لاهه پس از بررسی پرونده تخلفات آمریکا، رأی خود را به نفع ایران صادر کرد. براساس این رأی ایالات‌متحده موظف به استرداد 500میلیون دلار از وجوه و دارایی‌های ایران شد. در 25اردیبهشت، شورای امنیت سازمان ملل با انتشار بیانیه‌ای درباره استفاده ارتش عراق از سلا‌ح‌های شیمیایی علیه ‌نظامیان و غیرنظامیان ایرانی ابراز نگرانی کرد. در 27اردیبهشت، حمله اشتباهی جنگنده‌ای عراقی به ناو آمریکایی استارک، در خلیج‌فارس هلاکت 37 آمریکایی و پوزش رسمی عراق را به‌دنبال داشت.

  خرداد: عملیات‌های   نصر2 ، فتح 6 ،  نصر3   و نصر4  در این ماه انجام شد. انحلال حزب جمهوری اسلامی از رویدادهای خرداد 1366 بود. این حزب با درخواست اکبر هاشمی رفسنجانی و آیت‌الله خامنه‌ای به طرفیت از شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی و تأیید امام خمینی (ره) تعطیل شد. در حوزه دیپلماسی، در خردادماه 66 در پی افشای کمک‌های تسلیحاتی انگلیس به عراق که به تیرگی روابط ایران و انگلیس انجامید، سفارت انگلستان در تهران تعطیل شد.

  تیر: عملیات نصر5 در 3تیر و عملیات‌های نامنظم فتح7 در 7تیر و فتح 8 در 28تیر آغاز شد. در 7تیر، نیروی‌هوایی عراق شهر سردشت را با استفاده از سلاح‌های شیمیایی تاول‌زا و ضداعصاب خردل بمباران کرد که ده‌ها شهید و هزاران مسموم بر جای گذاشت. در 29تیر، شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامه ۵۹۸ را تصویب کرد. درخواست آتش‌بس فوری، عقب‌نشینی طرفین، آزادی اسرای طرفین، همکاری طرفین با دبیر کل سازمان ملل متحد و بررسی درباره آغازگر جنگ و میزان خسارت آن، ازجمله مفاد این قطعنامه بود. تنها 2روز پس از تصویب، عراق این قطعنامه را پذیرفت اما حملات خود علیه ایران را حتی پس از پذیرش قطعنامه توسط ایران ادامه داد. روابط سیاسی ایران و فرانسه در 26تیرماه در پی سال‌ها حمایت مالی و نظامی فرانسه از عراق قطع شد. دولت فرانسه روابط خود با ایران را در پی احضار کنسول فرانسه توسط دادسرای انقلاب اسلامی ایران به اتهام فعالیت‌های جاسوسی و ارتباط با ضدانقلاب قطع کرد.

  مرداد: کشتار حجاج ایرانی در مراسم برائت از مشرکین در مکه به‌دست پلیس عربستان سعودی مهم‌ترین رویداد مردادماه 1366 بود. در این حادثه که جمعه خونین مکه نام گرفت 329نفر شهید و بیش از 5هزار نفر مجروح شدند.  عملیات‌های نصر6 و نصر7 و عملیات نامنظم  فتح9  در 18مردادماه در خرمال عراق آغاز شدند. در 15مردادماه سرلشکر خلبان عباس بابایی- معاون عملیات نیروی هوایی ارتش در منطقه عملیاتی سردشت- پس از 60‌ماه مأموریت جنگی به شهادت رسید. در 21مردادماه، علی‌اکبر ولایتی- وزیرامورخارجه وقت ایران- در نامه‌ای اعتراض جمهوری اسلامی به مفاد قطعنامه 598 را اعلام کرد.

  شهریور: در 17شهریور، نیروی‌هوایی عراق، شهرها و تأسیسات نفتی ایران و نفتکش‌های خلیج‌فارس را به بهانه واهی دفاع از کویت در برابر جمهوری اسلامی ایران، بمباران کرد. در 30شهریور، 6فروند بالگرد آمریکایی به کشتی کوچک تجاری «ایران اجر» به بهانه مین‌گذاری ایران در خلیج‌فارس حمله کرد که در اثر آن 5نفر از کارکنان کشتی شهید و 25نفر دیگر زخمی شدند. در 31شهریور، آیت‌الله خامنه‌ای- رئیس‌جمهور وقت- در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، درباره نگرش اسلام به انسان و جامعه، سخنرانی و حقانیت جمهوری اسلامی ایران در جنگ تحمیلی و ضرورت تنبیه متجاوز را تشریح کرد.

  مهر: در مهرماه 66 عملیات نامنظم ظفر2در منطقه کفری عراق انجام شد که به انهدام ده‌ها نفربر و چند خودروی نظامی و کشته شدن بیش از 500عراقی انجامید. در 6مهر، بالگردهای آمریکا با این ادعا که به بالگردها تیراندازی کرده‌اند، به3 قایق بزرگ ایران در آب‌های خلیج‌فارس حمله و یکی از آنها را غرق و 2 فروند دیگر را تصرف کردند. در 16مهرماه، یک فروند بالگرد مهاجم آمریکایی توسط قایق‌های مرزبان ایران سرنگون شد. در همین روز، عراق سومار را بمباران شیمیایی کرد. در 24مهر، یک نفتکش آمریکایی در خلیج‌فارس هدف یک موشک کرم ابریشم ایران قرار گرفت. در 27مهر، ناوشکن آمریکایی به جزیره رستم و میدان نفتی رسالت حمله و تاسیسات نفتی آن را به کلی نابود کردند. در 30مهر، ایران در اقدامی تلافی‌جویانه، یک موشک به اسکله الاحمدی کویت شلیک کرد. رئیس‌جمهور آمریکا که تأمین امنیت ناوگان دریایی کویت را بر عهده داشت، با عقب‌نشینی از مواضع قبلی این کشور گفت: «ما در آنجا برای آغاز جنگ حضور نداریم. ما گفته‌ایم درصورتی که مورد تهاجم واقع شویم از خودمان دفاع می‌کنیم. به‌عهده کویت است که به سومین موشک شلیک شده پاسخ بدهد». گفتنی است که در 15مهر، کویت حمایت خود از عراق را در جنگ با ایران اعلام کرده بود.

  آبان: در این‌ماه عملیات‌های نامنظم ظفر3 و ظفر4 در جبهه‌های شمالی و نیز عملیات نصر8 در ماووت آغاز شد. در 17آبان اجلاس چهار روزه سران عرب در امان -پایتخت‌اردن- برگزار شد که جمهوری اسلامی ایران را به‌علت اشغال عراق محکوم کرد! با افزایش حضور نظامی آمریکا در خلیج‌فارس و روند رو‌به‌افزایش تنش‌ها، شورای‌عالی دفاع، مردم ایران را به آمادگی برای رویارویی با تجاوزات احتمالی آمریکا فراخواند.

  آذر: هاشمی‌رفسنجانی در سخنانی در «کنگره جهانی بررسی قداست و امنیت حرم» که در تهران برگزار شده بود می‌گوید: «برای تبدیل کعبه به مرکزی برای بررسی امور مسلمین حاضریم بجنگیم». رئیس وقت مجلس شورای اسلامی این سؤال را مطرح کرد که چرا حکام سعودی باید اداره حرم را بر عهده بگیرند؟ 

  دی: امام خمینی(ره) در نامه‌ای به تاریخ 21دی‌ماه، به نامه آیت‌الله خامنه‌ای درباره حیطه اختیارات ولی فقیه پاسخ داد و ضمن تأیید سخنان آیت‌الله خامنه‌ای در خطبه‌های نمازجمعه پیرامون این موضوع نوشت: «جنابعالی را یکی از بازوهای توانای جمهوری اسلامی می‌دانم و شما را چون برادری که آشنا به مسائل فقهی و متعهد به آن هستید و از مبانی فقهی مربوط به ولایت مطلقه فقیه جداً جانبداری می‌کنید، می‌دانم و بین دوستان و متعهدان به اسلام و مبانی اسلامی ازجمله افراد نادری هستید که چون خورشید، روشنی می‌دهید». در 22دی‌ماه عملیات نامنظم ظفر 5، به همت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (قرارگاه رمضان)، در 200کیلومتری داخل خاک عراق، در استان‌های کرکوک و دهوک و دیاله و منطقه عماریه آغاز شد که به انهدام 4گردان ، یک ‌هواپیما ، 53خودروی نظامی و کشته و زخمی شدن حدود یک‌هزار و 500عراقی انجامید. در 25دی‌ماه، عملیات بیت‌المقدس‌2، در شمال سلیمانیه، منطقه عمومی ماووت، با تلاش سپاه پاسداران آغاز شد که به آزاد‌سازی‌ ارتفاعات مهم ماووت عراق و انهدام و غنیمت گرفتن ده‌ها خودروی نظامی و ادوات جنگی و کشته و زخمی شدن بیش از 4هزار و 500نفر و به اسیری گرفتن 900 عراقی انجامید.

  بهمن: در 17بهمن ماه، امام خمینی (ره) دستور تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام را برای حل اختلاف مجلس و شورای نگهبان صادر کرد. در 30بهمن، حجت‌الاسلام سیدعلی‌اکبر محتشمی- وزیر کشور وقت- در آستانه انتخابات مجلس سوم در نامه‌ای به امام نظر ایشان را درباره صلاحیت نهضت آزادی برای شرکت در انتخابات مجلس جویا شد. امام در پاسخ نوشت: «نهضت به‌اصطلاح آزادی صلاحیت برای هیچ امری از امور دولتی یا قانونگذاری یا قضایی را ندارند؛ و ضرر آنها، به اعتبار آنکه متظاهر به اسلام هستند و با این حربه جوانان عزیز ما را منحرف خواهند کرد...».

  اسفند: اسفند 66تحولات عمده‌ای در جبهه‌های جنگ روی داد؛ عملیات‌های نامنظم ظفر6 و ظفر7 و عملیات بیت‌المقدس 3 در جبهه‌های شمالی توسط رزمندگان سپاه پاسداران انجام شد که به آزادسازی برخی از مناطق استراتژیک، انهدام تجهیزات و ادوات نظامی دشمن انجامید. در 8دی‌ماه، هواپیماهای عراقی، پالایشگاه شهرری را بمباران کردند. اسفندماه 66، عراق چهارمین مرحله از حملات خود را علیه مردم بی‌دفـاع و اماکن غـیرنظامـی ایران آغاز کرد. استفاده از موشک، وجه تمایز این مرحله از جنگ شهرها به شمار می‌رفت. تا پیش از این توان موشکی عراق قادر به هدف قرار‌دادن تهران نبود و نیروی هوایی این کشور با هواپیما آسمان تهران را مورد تجاوز قرار می‌داد. شوروی بود که توانمندی موشکی را در اختیار رژیم صدام قرار داد؛ موضوعی که راهپیمایی سراسری مردم ایران علیه سیاست شوروی مبنی بر حمایت تسلیحاتی از عراق را به دنبال داشت. حمـلـه مـوشکی به تهران و شایعه استفاده مستقیم از سلاح‌های شیمیایی در جنگ شهرها در تضعیف افکار عمومی در اسفند 66نقش به‌سزایی داشت، بالاخص اینکه همـزمان جنایت رژیم بعثی در بمباران مردم بی‌گناه حلبچه با استفاده از بمب‌های شیمیـایـی در 25اسفنـد 66 بر شدت این جو روانی افزود. ایران نیز در اقداماتی تلافی‌جویانه و در سطح محدودتر، بغداد و برخی شهرهای عراق را مورد حمله قرار‌داد. در 27اسفند، دبیرکل سازمان ملل با انتشار بیانیه‌ای شدیداللحن استفاده عراق از سلاح‌های شیمیایی را محکوم کرد. عملیات والفجر10با حملات شیمیایی و موشکی عراق به شهرها همزمان شد. این عملیات که از 23اسفند آغاز شد شهرهای نوسود، خرمال، حلبچه، دوجیله و بیاره، 100روستا و ارتفاعات مهم منطقه انجامید.