یادداشت
بودجه98 خطرها و حذرها
رضا کربلایی | روزنامه‌نگار اقتصادی
قرار است صبح امروز حسن روحانی، رئیس‌جمهوری لایحه بودجه سال آینده ایران را تقدیم مجلس کند؛ آن هم در شرایطی حساس که پیش‌بینی‌ها از منفی شدن رشد اقتصادی و کاهش محسوس سطح درآمدها و محدودیت شدید منابع عمومی بودجه حکایت دارد. از این جهت شاید بودجه سال1398 با مخاطرات بیرونی و درونی مواجه شود و فرض بر این است که نمایندگان مجلس به دور از رویکرد منطقه‌گرایی با نگاهی واقع‌بینانه نسبت به بررسی ارقام کلیدی منابع و مصارف سند دخل و خرج مالی دولت همت گمارند و مبادا برگزاری انتخابات سال آینده مجلس شورای اسلامی، باعث زیاده‌خواهی و سهم‌خواهی وکلای مردم در خانه ملت شود.
بودجه یک سند مالی یک‌ساله است اما نباید اثربخشی آن را در یک‌سال آینده دید و هرگونه خطا در بودجه‌ریزی دست‌کم تا چندسال بر اقتصاد ایران اثر منفی خواهد گذاشت؛ واقعیت این است که با احتمال کاهش صادرات نفت ایران و تهدید نوسان قیمت جهانی نفت در سال آینده از یک‌سو و ممکن نبودن بیش‌نمایی درآمدهای مالیاتی و گمرگی دولت به سبب رشد منفی اقتصاد و سیاست ارزی و تجاری دولت در واردات کالاها و خدمات خارجی از سوی دیگر، افزودن بر مخارج دولت، خطری جدی برای اقتصاد ایران خواهد بود.
مطالبه اصلی از نمایندگان مجلس واقعی دیدن منابع بودجه و دقت در هزینه کردن منابع محدود در برابر مطالبات نامحدود است؛ افزون بر اینکه سند بودجه همچنان از مشکلات ساختاری به ارث رسیده در نتیجه سال‌ها گشاده‌دستی در دخل و خرج سالانه رنج می‌برد. بودجه98 البته می‌تواند فرصتی برای شفافیت در دخل و خرج‌ها قلمداد شود و نمایندگان مجلس می‌توانند با کوتاه‌کردن فهرست اشخاص مشمول معافیت مالیاتی، خارج کردن بودجه‌خواران غیرپاسخگو و غیرضروری و محروم کردن آنها از بودجه به‌عنوان یک بیت‌المال، نسبت به صیانت از منابع سالانه گام‌های بلندی بردارند. تردیدی نیست که از امروز با رونمایی از لایحه بودجه سال آینده، صداهای بسیاری به نقد از لایحه پیشنهادی دولت بلند خواهد شد، اما شناسایی پشت پرده این صداها و ایستادگی مجلس دربرابر صداهای نشأت‌گرفته از زیاده‌خواهی و بودجه‌خواری آن هم در شرایط تنگدستی دولت یک مطالبه ملی است و نمی‌توان چون گذشته به هزینه کردن ثروت‌های ملی ناشی از نفت و گاز و سایر منابع خدادادی به‌عنوان ثروتی بین‌نسلی دل بست.
حقیقت تلخ این است که قطار بودجه ایران از ریل خارج شده است، مسافران بسیاری در طول سال‌های اخیر سوار آن شده‌اند و حاضر به پیاده شدن نیستند، دولت هم به‌تنهایی نمی‌تواند فرمان پیاده شدن آنها را صادر کند؛ در این میان همراهی مجلس به‌عنوان نهاد تنظیم‌گر و تصویب‌کننده بودجه شرط گذر قطار بودجه از این پیچ خطرناک خواهد بود، چه‌بسا دستگاه‌های اجرایی وابسته به دولت یا سایر نهادهایی که به‌نحوی از بودجه عمومی ارتزاق می‌کنند، بخواهند به شیشه‌های قطار بودجه سنگ بزنند.
باور کنیم بودجه به‌تنهایی معجزه نمی‌کند و قرار نیست تمام آمال و آرزوها و وعده‌ها را برآورده سازد؛ پس حالا که دولت می‌خواهد بودجه‌های اضافی را حذف و مانع رشد هزینه‌های جاری شود، چه بهتر که نمایندگان مجلس کارایی بودجه را بر نیازهای منطقه‌ای اولویت بدانند و البته بر انضباط شدید مالی دولت اصرار ورزند، به این ترتیب به‌نظر می‌رسد نوبت به هزینه دادن برای اصلاح ساختار بودجه ایران رسیده نه هزینه‌کردن از آن. البته مردم انتظار دارند بودجه سال آینده دست‌کم فشار تورمی را کاهش دهد و رونق را به چرخ‌های اقتصادی بازگرداند، اما سخن شفاف با مردم اینکه بهبود کاذب وضعیت معیشتی و یا ایجاد اشتغال تصنعی، نه‌تنها دردی را دوا نخواهد کرد که بر بیماری مزمن اقتصاد ایران می‌افزاید؛ از این جهت سخن گفتن صادقانه و شفاف با مردم به‌جای وعده‌دادن راهی است که دولتمردان می‌توانند آن را در دستور کار خویش قرار دهند و نگذارند سطح مطالبات مردم از بودجه در خطر ایران هم از کانال مسئولان دولتی و هم خارج از دولت افزایش یابد. پس بودجه را گوشت قربانی قلمداد نکنیم و دست از حاتم‌بخشی در روزگار تنگدستی برداریم.
در همینه زمینه :