حقایق درباره حقیقت دوازدهم

مرتضی کاردر/روزنامه‌نگار

دوازدهمین ضیافت سالانه مستندها به پایان رسید و برگزیدگان معرفی شدند. جشنواره سینماحقیقت در میان جشنواره‌های سینمای ایران بعد از یک دهه مخاطبان ویژه خود را یافته و هر سال تعداد مخاطبانش بیشتر می‌شود؛ مخاطبانی که مستند را می‌شناسند و ساعت‌ها برای تماشای آن در صف می‌ایستند.

استقبال یا ازدحام؟ 
مستندهای برگزیده جشنواره زودتر جایزه‌هایشان را از مخاطبان گرفتند؛ مستندهایی که نامشان دهان به دهان می‌گشت و مخاطبان بسیار در سالن‌های آکنده از جمعیت، خیلی‌هایشان بدون صندلی و نشسته بر کف سالن‌ها، به تماشای مستندها نشستند.

این همه فیلم برای یک هفته 
فارغ از مسئله تماشاگر به‌نظرم مسئله انتخاب فیلم‌ها نیز نیازمند تأمل دوباره است. شمار فیلم‌هایی که در جشنواره به نمایش درمی‌آید زیاد است، بخش‌های جنبی و خارج از مسابقه نیز زیادند. چنین ماجرایی در سال‌های گذشته بارها برای جشنواره فجر نیز اتفاق افتاده است. تلاش برای راضی کردن همه فیلمسازان و تهیه‌کنندگان اغلب سبب چنین اتفاقی می‌شود. 

غلبه تکنیک، غیبت صمیمیت
هنوز بخش قابل توجهی از مستندهای جشنواره سینماحقیقت مستندهای روستایی است؛ مستندهایی که کارگردان سوژه‌ای را در روستایی دور یا یکی از نقاط فراموش‌شده و کمترشناخته‌شده ایران انتخاب می‌کند و به روایت زندگی شخص یا آیین و یا اقلیمی می‌پردازد. آنچه در سال‌های اخیر در این مستندها جلب توجه می‌کند افزایش کیفیت فنی و جذابیت‌های بصری این مستندهاست. مستندهای روستایی سال‌هاست که با شرایط بسیار حرفه‌ای ساخته می‌شوند اما چیزی که به‌نظرم در این میان کم‌کم رنگ می‌بازد و فراموش می‌شود وجه تجربه‌گرایانه مستندهاست؛ وجهی که سال‌هاست مستندهای ایرانی با آن شناخته می‌شوند.

ترافیک پرتره‌ها
مستندپرتره‌ها درصد قابل توجهی از مستندهای ایرانی را تشکیل می‌دهند؛ مستندهایی که به زندگی یکی از شخصیت‌های سیاسی یا علمی و یا هنری می‌پردازند. امسال مستندپرتره‌های زیادی در بخش‌های مختلف سینماحقیقت به نمایش درآمد که بسیاری از آنها به بخش مسابقه راه نیافته بودند و در بخش‌های جنبی نشان داده شدند.

جای خالی مسئله در مستند ایرانی
در ازدحام پرتره‌ها و مستندهای روستایی آنچه مشهود است جای خالی مستندهای مسئله‌محور است؛ مستندهایی که به بحران‌ها و مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی بپردازند، آسیبی را به تصویر بکشند و مسئله‌ای را بررسی کنند. 

مجال اندک برای تماشای مستندهای قدیمی
همزمان با 40 سالگی انقلاب، مستندهایی برای نمایش دوباره انتخاب شدند؛ مثل «برای آزادی» از حسین ترابی که از فعالیت‌های او در عرصه مستند نیز تجلیل به‌عمل آمد و «تازه‌نفس‌ها» از کیانوش عیاری، «جست‌وجو» از امیر نادری و... فیلم‌هایی که پس از گذشت 40 سال هنوز تماشایی‌اند.