رخت چهل تکه شمیران!

مهدی علیپور/ دبیرتحریریه

معماری محصول تفکر و فرزند زمانه خودش است. به قول یکی از نویسندگان شهیر فرانسوی «‌معماری ایده‌های بزرگ انسانیت را در بر گرفته است. نه فقط نماد هر دینی، بلکه تفکر هر انسانی یک برگ از این کتاب وسیع را شامل می‌شود.» ایرانی جماعت در طول تاریخ خشت به خشت خانه‌اش را بر اساس فرهنگ و عقاید دینی‌اش روی هم گذاشته است. معماران هم از این قاعده مستثنا نبوده‌اند و همواره تفکر و عقاید آنها در ساخته‌هایشان تجلی پیدا کرده است؛ از تخت‌جمشید بگیرید تا مسجد شیخ لطف الله، هر گوشه‌ای که سر بگردانی ردپای این تأثیر‌پذیری را به وضوح مشاهده می‌کنی. اما برای اینکه بیشتر متوجه تغییرات معماری ایرانی شویم باید کمی جلوتر بیاییم و به دوران معاصر برسیم. درست همین‌جاست که با پیدا شدن سر و کله مدرنیته سر و شکل خانه‌های ما هم تغییرات اساسی می‌کند و از هویت ایرانی‌اش فاصله می‌گیرد. زمانی نه چندان دور ما در خانه‌های حیاط‌دار با حوضی فیروزه‌ای در میان و اتاق‌های تو در تو زندگی می‌کردیم. اندرونی و بیرونی داشتیم و هشتی و دالان. خانه‌ها آنقدر بزرگ بود که 2‌ـ3خانواده در کنار هم زندگی می‌کردند و باز هم جا اضافی می‌آمد. اما حالا چه؟ آیا زمانه‌ای که ما در آن به سر می‌بریم مذاقش با این جور کاشانه‌ها جور در می‌آید؟ اصلاً از بحث مذاق که بگذریم با جیبمان چه کنیم؟ این روزها خریدن خانه‌های فسقلی 40‌ـ50متری هم کمر آدم را زیر بار قرض و قوله و وام می‌شکند چه برسد به خانه‌های حیاط‌داری که وصفش رفت. این روزها معماری خانه‌ها سخت تحت تأثیر محدودیت فضاست. به مرور زمان و با رواج ساخت‌وساز در تهران، خانه‌های زیبای قدیمی جای خود را به آپارتمان‌های کوچک و برج‌های سر به فلک کشیده داده‌اند. شمیران هم از گزند این ساخت‌وسازها در امان نمانده است. اما یکی از نکته‌های مهمی که در‌گذار از معماری سنتی به مدرن از آن غفلت شده است، توجه به نمای ساختمان‌هاست. سال‌هاست هر کسی با تکیه بر سلیقه و ذوق و قریحه‌اش نمایی برای خانه‌اش می‌سازد و حال به عیان پیداست که نداشتن قاعده و قانون برای نمای ساختمان‌ها چه بلایی سر تهران و به‌ویژه شمیران آورده است. این شهر به آدمی می‌ماند که رخت چهل تکه‌ای دارد که بر تنش ‌زار می‌زند! واقعیت این است؛ تا مدیران شهری فکری اساسی برای ساماندهی سیمای ساختمان‌ها از نما، مصالح، ورودی‌ها و پیش آمدگی‌ها گرفته تا بام نما، خط آسمان و... نیندیشند و ضمانت اجرای قرص و محکمی هم برای آن وضع نکنند، در بر همان پاشنه می‌چرخد که می‌چرخیده. تخلف در نمای ساختمان باید خط قرمز مدیریت شهری باشد؛ خط قرمزی که گذر کردن از آن تبعات سنگینی داشته باشد. تنها در این صورت است که می‌توان امیدوار بود لااقل سیمای تهران از این چیزی که هست آشفته‌تر نشود.