وقتی اعتراض‌ها به فضای مجازی می‌رود

محمدهاشم اکبریانی |  عضو شورای سردبیری

درباره روز دانشجو، برخی گفتند که اعتراضات «کف خیابانی» دانشجویان تغییر وضع داده و وارد فضای مجازی شده است. این سخن، با آنکه در مواردی شاهد اعتراض کف خیابانی نیز هستیم اما در یک نگاه کلی، درست به‌نظر می‌رسد. شبکه‌های مجازی محل ارائه نظرات و حرف‌های دانشجویان است، به‌طوری که حتی دانشجویان محافظه‌کاری که حاضر به عمل خیابانی نیستند در فضای مجازی فعال شده‌اند؛ به‌عبارت دیگر طیف گسترده‌ای از دانشجویان، باورها، انتقادات و اعتراضاتشان را به فضای مجازی برده‌اند. گرچه مخالفان این اعتراضات و انتقادات هم در این فضا، به پاسخگویی می‌پردازند.

نکته مهم که البته از دید کسی پنهان نیست، در فراگیری استفاده از فضای مجازی است. نه تنها دانشجویان که طیف‌های گسترده‌ای از مردم با نظرات گوناگون در دنیای اینترنت فعال شده‌اند.

با این توصیفات می‌توان گفت  که به‌جای نهادهای مدنی این فضای مجازی است که مطالبات متفاوت و گاه متضاد را در خود جای داده است. گرچه اگر نهادهای مدنی هم وجود می‌داشتند، عرصه مجازی از تب و تاب نمی‌افتاد، اما آنچه نباید از آن غفلت ورزید آن است که نهادهای مدنی می‌توانند مطالبات در دنیای اینترنت را به‌صورت آشکار در اختیار دستگاه‌های مختلف قرار  دهند تا آنها راه‌حل‌هایی برای پاسخ به تقاضاها بیابند و همین نکته است که باید به آن توجه ویژه داشت. طرح باورها و انتقادات در فضای مجازی مانع بزرگی است برای سیاستگذاران و تصمیم‌‌گیرندگان که بتوانند جامعه را درست بشناسند و مطابق آن تصمیم بگیرند و اجرا کنند. طبیعی است اگر مطالبات و دیدگاه‌های مردم به‌درستی شناسایی نشود و پاسخ مناسبی پیدا نکند، دامنه آنها گسترش می‌یابد و صفحات و شبکه‌های فراوانی به انتقادات و اعتراضات خواهند پرداخت.

اما این، همه ماجرا نیست. اینگونه نیست که مخالفت‌ها در محدوده فضای مجازی بماند. البته این نکته هم بدان معنا نیست که این مخالفت‌ها لزوما تبدیل به اعتراضات خیابانی و غیرقانونی شوند. در غالب موارد مخالفت‌های مجازی در دنیای واقع، خود را به‌صورت نافرمانی اجتماعی و رفتارهایی خارج از خواست تصمیم‌گیران نشان می‌دهند. تن ندادن به قانون، کم‌کاری کارمندان، رشوه‌گیری، عدم‌تعهد به اهداف سازمانی و... از تبعات اعتراضات و انتقاداتی است که صرفا در دنیای مجازی فرصت بروز داشته‌اند و به‌دلیل فقدان نهادهای مدنی نتوانسته‌اند توجه متولیان سیاست و فرهنگ را جلب کنند. اینکه می‌گویند نهادهای مدنی واسط میان مردم و حکومت هستند، ناظر بر همین موضوع است. فقدان این واسطه، باعث می‌شود فضای مجازی محل عرضه حرف‌ها باشد که عوارض عینی آن دامن قوانین، ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی را گرفته و به آن آسیب می‌رساند.