خط فقر در مرز خطر

احمد میرخدائی/روزنامه‌نگار

خط فقر مطلق در پایتخت به 2میلیون و 550هزار تومان رسیده است؛ این رقم از تازه‌ترین تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس استخراج شده و حداقل مبلغی است که یک خانوار 4نفره تهرانی در سال‌جاری باید برای تأمین حداقل‌های معیشت اعم از خوراک، پوشاک، مسکن و... در یک‌‌ماه هزینه کنند. به‌گزارش همشهری، مرکز پژوهش‌های مجلس سلسله مطالعاتی در حوزه فقر در دستور کار قرار داده که هدف آن برآورد خط فقر مطلق است و با پایش 2دهک پایین جامعه، درنظر دارد خط فقر را به‌صورت کارشناسی و علمی استخراج کند. فقر مطلق را می‌توان ناتوانی در کسب حداقل استاندارد زندگی تعریف کرد که عدم‌دسترسی به حداقل‌های معیشت و نیازهای اساسی در جامعه را بررسی می‌کند. در روش مورد استفاده در مطالعه مرکز پژوهش‌ها، یک سبد خوراکی به‌عنوان مرجع انتخاب شده که تأمین‌کننده 2100کیلوکالری است و پس‌ازآن، هزینه دستیابی به این سبد برای فقرا براساس داده‌های موجود استخراج شده است. البته با مشخص شدن هزینه تأمین این سبد، فقط خط فقر خوراکی به‌دست می‌آید و سپس با استخراج سهم هزینه خوراکی از کل هزینه خانوار، رقم فقر کل تخمین زده می‌شود. در این محاسبات، برای لحاظ کردن تفاوت‌های اقلیمی و جغرافیایی کشور، فقط به استخراج خط فقر کشوری (شهری و روستایی) اکتفا نشده و ازآنجایی‌که استاندارد و هزینه‌های زندگی در شهرها و روستاهای مختلف تفاوت زیادی دارد، با استفاده از خوشه‌بندی شهرها و روستاها، 9خط فقر شامل 4خط فقر شهری و 5خط فقر روستایی محاسبه شده است. در این کار از روش هزینه نیازهای اساسی تکراری استفاده شده و شهرها یا روستاهای استان‌های دارای بردار قیمتی مشابه در مواد غذایی و مسکن در خوشه مشخصی قرار گرفته‌اند. از سوی دیگر، پس از استخراج خط فقر سرانه، یعنی هزینه ماهانه یک نفر، برای محاسبه هزینه خانوار 4نفره از ضریب یک برای نفر اول، ضریب 0.7برای نفر دوم و ضریب 0.5برای بچه‌ها استفاده شده است؛ یعنی اگر خط فقر سرانه در یک منطقه 100هزار تومان برآورد شده باشد، این خط فقر برای یک خانواده دونفره 170هزار تومان محاسبه می‌شود، چراکه افراد خانواده در بخشی از نیازهای تأمین‌شده برای یک نفر، مانند مسکن یا هزینه انرژی و... اشتراک دارند.

خط فقر در 4خوشه شهری
نتایج حاصل از محاسبه خط فقر در مناطق شهری در سال1395 نشان می‌دهد در خوشه چهارم که فقط شهرستان تهران را دربرمی‌گیرد، خط فقر مطلق سرانه معادل ماهانه حدود 769هزار تومان و خط فقر مطلق یک‌خانوار 4نفره با درنظر گرفتن ضرایب 2میلیون و 79هزار تومان است. براساس این مطالعات 11.9درصد از خانوارهای تهرانی در فقر مطلق به‌سر می‌برند. در خوشه سوم، شامل اغلب شهرهای پرجمعیت کشور، خط فقر سرانه معادل ماهانه 505هزار تومان است. در این خوشه خط فقر مطلق خانوار 4نفره یک‌میلیون و 365هزار تومان در ‌ماه است و 14.6درصد خانوارهای این خوشه زیر خط فقر مطلق هستند. در خوشه دوم و اول که سایر مناطق شهری را براساس بردار قیمت شامل می‌شود، خط فقر سرانه به‌ترتیب معادل ماهانه 364 و 410هزار تومان است و حدود 15.5درصد از خانوارهای آنها زیر خط فقر هستند. با درنظر گرفتن نرخ تورم 9.6درصدی برای سال96 و همچنین نرخ تورم 12.1درصدی برای 8ماهه امسال، خط فقر این مناطق به‌مراتب افزایش می‌یابد و به‌عنوان‌مثال رقم خط فقر برای یک خانوار تهرانی از 2میلیون و 79هزار تومان در سال95 به 2میلیون و 550هزار تومان در سال97 افزایش پیدا می‌کند.
خط فقر در 5خوشه روستایی
در محاسبات خط فقر مناطق روستایی در سال1395، روستاهای کشور به 5خوشه مجزای دارای مشابهت‌هایی در سبد مصرفی تقسیم شده‌اند و محاسبات نشان می‌دهد که خوشه پنجم شامل استان‌های سیستان و بلوچستان، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد با خط فقر سرانه ماهانه 201هزار تومان، کمترین مقدار خط فقر در خوشه‌های روستایی را داشته‌اند. 
در این خوشه خط فقر خانوار 4نفره 667هزار تومان محاسبه شده و 13.5درصد از خانوارهای آن زیر خط فقر بوده‌اند. در مقابل در خوشه اول، شامل مناطق روستایی استان‌های تهران و البرز خط فقر سرانه 432هزار تومان و خط فقر خانوار یک‌میلیون و 434هزار تومان برآورد شده که 14.5درصد از خانوارهای روستایی تهران و البرز قادر به تأمین آن نیستند و زیر خط فقر قرار می‌گیرند. 3خوشه دیگر در این محاسبات مابین 2خوشه مذکور قرار می‌گیرند و درمجموع نرخ فقر مطلق در کل در مناطق روستایی کشور 11.6درصد برآورد شده است.