خانه های دولاب را خزان زده است

مژگان مهرابی|خبرنگار

منطقه 14

 دولاب این روزها حال خوبی ندارد. محله چند صد ساله دولاب با آثار تاریخی فراوان، روز به روز فرسوده‌تر شده و هر آن احتمال می‌رود قامتش ترک بردارد. از مسئولان شهرسازی و ستاد مدیریت بحران تا کارشناسان دفاتر خدمات نوسازی و حتی شهروندان، از فرسودگی و وضع نابهنجار بافت آن خبر دارند. کارشناسان می‌گویند اگر زلزله‌ای با شدت نسبتاً قوی‌تر بیاید بیش از 70‌درصد خانه‌ها روی سر سکنه‌اش آوار می‌شود. برای جلوگیری از این رخداد مسئولان مربوطه هر‌کاری که باید را انجام داده و می‌دهند، اما نگاه متعصبانه برخی از اهالی دولاب به محل زندگی‌شان باعث شده نسبت به نوسازی خانه‌ها بی‌رغبت شوند و برای‌‌ آبادانی محله‌شان قدمی برندارند. به همین دلیل بافت دولاب روزبه‌روز فرسوده‌تر می‌شود تا جایی که به گفته «منصور الهیاری» مدیر دفتر نوسازی نواحی 4 و 5 شهرداری منطقه 14، دولاب در وضعیت قهوه‌ای یا خطر قرار گرفته است. از این‌رو همراه با الهیاری گشتی در محله دولاب زده و گزارشی از بافت فرسوده آن تهیه می‌کنیم. 

دولاب بزرگ است به بزرگی یک روستا که حالا شکل محله به خود گرفته است. قدم زدن در آن حال و هوای خودش را دارد. به‌ویژه در هوای بارانی. دیدن بناهای قدیمی‌اش حسی را مانند ورق زدن یک کتاب تاریخ به بیننده القا می‌کند. خانه‌هایش اغلب کلنگی و کوچک هستند و در کوچه‌هایی جا خوش کرده‌اند که به زحمت 2 نفر در کنار هم می‌توانند راه بروند. هرکدام از خشت خشت دیوارهای محله، دنیایی حرف برای گفتن دارند البته اگر گوش شنوایی برای شنیدن گفته‌هایشان وجود داشته باشد. دولاب با همه بزرگی‌اش به تعداد انگشتان دست، معبر اصلی دارد و باقی معابرش کوچه‌پسکوچه‌های فرعی است که مثل دالان هزار تو به هم راه دارند. هرچه هست جذابیت زیادی دارد. به‌ویژه پنجره چوبی، نمای دودگرفته و ترک خورده دیوار بعضی خانه‌ها که خبر از کهنگی و قدمت خانه می‌دهد. به گفته الهیاری، اغلب خانه‌ها عمر بالای 60 سال دارند و بافت دولاب به غیر از فرسوده بودن، نفوذ‌ناپذیر هم هست. کوچه‌پسکوچه‌های باریکش گواه این ادعاست. الهیاری می‌گوید: «در صورت وقوع زلزله حدود 70درصد محله آسیب می‌بیند.» آمار نگران‌کننده‌ای است اما متأسفانه حقیقت دارد. این کارشناس در ادامه می‌افزاید دولاب در وضعیت قهوه‌ای قرار دارد و در صورت بروز هر حادثه غیر‌مترقبه‌ای می‌تواند خسارت سنگینی از خود به جای بگذارد. او می‌گوید همه تلاشش را می‌کند تا اهالی برای نوسازی و تجمیع دست به کار شوند اما تعصبات قومی مردم این محله مانع این کار است. به گفته او، قیمت ملک در 2 کوچه همجوار با هم فرق می‌کند. الهیاری خاطره‌ای در این مورد تعریف می‌کند: «یکی از اهالی خانه‌اش را برای فروش گذاشته بود. به همسایه کوچه کناری گفت قیمت خانه من بیشتر است. دلیلش هم این بود که در کوچه‌ای که او زندگی می‌کرد موتور می‌توانست به راحتی دور بزند.» 



 ترافیک بلای جان دولابی‌ها

الهیاری ما را به خیابان امیرسلیمانی می‌برد. یکی از پرحاشیه‌ترین معابر محله دولاب که این روزها معضل ترافیکش اهالی را کلافه کرده است. خیابان امیرسلیمانی یکی از پر رفت و آمدترین معابر دولاب است که در واقع مرز بین گذرپایین و گذر بالا به حساب می‌آید. سر راهش حمام چند صدساله دولاب قرار دارد و همین باعث باریک‌تر شدن عرض کم خیابان شده است. با اینکه خیابان امیرسلیمانی یکطرفه (شمال به جنوب) است، اما راننده‌ها بی‌توجه به این موضوع خلاف جهت می‌آیند و بار ترافیکی محله را دوچندان می‌کنند. الهیاری می‌گوید: «حمام دولاب به یکی از معضلات محله تبدیل شده است. چراکه معبر امیرسلیمانی را تنگ کرده است. اهالی خواهان خراب شدن هستند ولی سازمان میراث فرهنگی اجازه این کار را نمی‌دهد.» از دیگر مشکلات محله دولاب که به فرسودگی بافت آن برمی‌گردد، نبود جای پارک است. بیشتر خانه‌های قدیمی پارکینگ ندارند و مردم ناگزیرند خودرو خود را کنار خیابان پارک کنند. همین موضوع عرض کم خیابان را کمتر می‌کند و ماحصلش می‌شود ترافیک که این روزها بلای جان دولابی‌ها شده است. 

 اجرای طرح 60 پلاک در دولاب

به خیابان شهید«اسماعیل سعیدی» یکی از معابر فرعی محله می‌رویم. انتهای آن، 2 کوچه باریک و طویل است که عرضشان به یک‌متر هم نمی‌رسد. کوچه علیمردانی و وکیل پور. کوچه علیمردانی، همسطح خیابان نیست و با چند پله پایین می‌رود. آب باران داخل کوچه جمع شده و حوضچه کوچکی را درست کرده است. بانوی سالمندی مشغول جارو کردن آب جمع شده داخل کوچه است. به زحمت آب را به داخل چاهکی که میان کوچه است هدایت می‌کند. الهیاری می‌گوید: «قرار است کوچه‌های علیمردانی و وکیل‌پور که جمعاً 60 پلاک است تخریب و به یک مجتمع مسکونی بزرگ تبدیل شود. از بین این 60 مالک فقط چند نفر راضی به انجام این کار نیستند.» بانوی سالمند خودش را «بهجت کاویانی» معرفی می‌کند. می‌گوید: «بعد از هر بارندگی اینجا آب جمع می‌شود. برف بیاید وضع بدتر می‌شود. خسته شدم از بس که گل و لای جارو کردم.» او دلخور از وضع موجود است و بدش نمی‌آید به جای خانه کلنگی 32 متری‌اش آپارتمان نوسازی داشته باشد. اما به گفته الهیاری همکاری لازم برای تجمیع خانه‌ها و نوساز کردن بافت محله انجام نمی‌گیرد. الهیاری از او می‌خواهد برای اعلام موافقت خود به دفتر نوسازی بیایند. به جز یکی 2 پلاک، قواره همه خانه‌های این کوچه 32 متری است. البته ملک 22 متری هم دارد.» جالب اینکه مالک خانه 22 متری، ملکش را بازسازی و 80 میلیون تومان هم قیمت‌گذاری کرده است. الهیاری ادامه می‌دهد: «اهالی این محله از قشر متوسط جامعه هستند و برای ساخت‌وساز بودجه کافی ندارند. یکی از دلایلی که برای این موضوع پیشقدم نمی‌شوند همین است. بعضی‌شان سالخورده هستند و ضرورتی نمی‌بینند در سال‌های پایانی عمرشان خود را به دردسربیندازند.» 


 خانه 25 متری

طبق آمار دفتر تسهیلگری محله دولاب، 61‌درصد از معابر این محله بن‌بست است و عرض کمتر از 6‌ متر دارد. بد نیست بدانید قریب به 8‌ درصد خانه‌های این محله مساحتشان کمتر از 50‌مترمربع است. به گفته الهیاری، در همین محله خانه‌ای است 25‌مترمربعی که در 3طبقه ساخته شده و 3خانوار در آن ساکنند. او می‌گوید: «با توجه به ارزش افزوده، به ازای یک خانه 25 مترمربعی، به مالک، آپارتمانی 50 مترمربعی تعلق می‌گیرد. حالا تصور کنید 3 خانوار چطور در آپارتمانی 50 متری ساکن شوند.» 50‌ درصد از خانه‌های محله دولاب استحکام ندارند. خانه‌هایی که اصولی ساخته نشده و با هر تکانی امکان آوار شدن دارند. طبق آمار به دست آمده از سوی دفتر خدمات نوسازی، دولاب 3هزار و 383 پلاک دارد که از این تعداد هزار و 617 پلاک فرسوده‌اند. این‌طور که الهیاری می‌گوید 41‌درصدخانه‌های فرسوده نوسازی شده‌اند. این کارشناس می‌گوید: «سرمایه‌گذار تمایلی به ساختمان‌سازی در کوچه‌های نفوذناپذیر ندارد. گودبرداری و تخریب خیلی سخت است و گذشته از آن مصالح را نمی‌شود با ماشین آورد. از سوی دیگر وقتی ساختمان ساخته شد کسی آپارتمانی را که در کوچه باریک قرار دارد نمی‌خرد. نه می‌تواند از پارکینگ آن استفاده کند و نه امکانات دیگر. بنابراین تجمیع و نوسازی در معابر باریک صرفه اقتصادی ندارد.» «اکرم تاج مرادی» یکی از اهالی است که متوجه صحبت‌های ما درباره بهینه‌سازی فضای محله می‌شود. از ناامنی در کوچه‌پسکوچه‌های دولاب گلایه می‌کند و می‌گوید: «کوچه‌های تودرتو و باریک امکان حضور سارقان در محله را فراهم کرده است.» 

گنجینه‌های دولاب

قدم به قدم دولاب بناهایی است که قدمت چند صدساله‌شان اصالت این محله را به رخ می‌کشد. مسجد 800 ساله بقیه‌الله(عج) یکی از آنهاست. برخلاف مساجد دیگر که رنگ و لعاب فیروزه‌ای‌شان چشمنوازی می‌کند، این مسجد عاری از هر‌گونه تزییناتی است. نه گنبدی دارد و نه مناره‌ای. صحن و حیاط هم ندارد. هرچه هست در شبستان 60 ـ 50 متری‌اش خلاصه می‌شود. سقف کوتاهش معماری منحصربه‌فردی دارد. طاق ضربی‌های به یادگار مانده از عهد ایلخانیان. تا چند سال پیش مردمی اداره می‌شد و بعد از حضور «احمد مسجدجامعی» در شورای شهری در فهرست میراث فرهنگی قرار گرفت. از دیگر بناهای این محله تکیه چال است که قدمت بالای 400 سال دارد. این بنا وسعتی در حدود 600‌ مترمربع دارد و به گونه‌ای ساخته شده که سقف بلندش روی هیچ ستونی تکیه ندارد. این‌طور که اهالی می‌گویند، «حسن قلیونی» معمار تالار این حسینیه است. اما حمام دولاب که این روزها اهالی بر سر خراب کردنش دعوای زیادی با سازمان میراث فرهنگی دارند، بنایی است که عمری کهن دارد و هنوز شکل قدیمی خود را حفظ کرده است. 

   نیم نگاه    
محله قدیمی مهجور


محمدعلی متبحری|دبیر شورایاری

 محله دولابدولاب محله‌ای است که مهجور مانده است. متأسفانه با اینکه یکی از محله‌های سنتی و قدیمی تهران است و پیشینه کهنی دارد توسعه شهرسازی ندارد و آن‌طور که باید عمران و‌‌ آبادانی در آن صورت نگرفته است. کوچه‌های آن تنگ و باریک و امکان‌‌ تردد خودروهای خدمات شهری در آن وجود ندارد و بنابراین اهالی ناگزیر زباله‌های خود را سر گذر یا کنار درخت می‌گذارند. در محله دولاب فضای سبز نیست و در واقع امکانات تفریحی ندارد. تنها مکانی که برای اهالی در نظر گرفته شده یک سرای محله است که در خیابان خاوران و بین کارگاه‌های تراشکاری واقع شده است. 
از این‌رو خانواده‌ها رغبتی به حضور در این مکان فرهنگی ندارند. دولابی‌ها علاقه زیادی به ایجاد تحول در محله‌شان دارند و خواستار نوسازی خانه‌هایشان هستند که مسئولان حمایتی نمی‌کند و بافت محله ما به وضعیت خود مانده است. متأسفانه فرسودگی بافت دولاب در اصالت آن تأثیر گذاشته است. این روزها اهالی شاهد رخداد آسیب‌های اجتماعی زیادی هستند که پیش از این در محله‌شان دیده نمی‌شد. متبحری می‌گوید: «بعد از اجرایی شدن طرح بزرگراه امام علی(ع) افراد غیر‌بومی زیادی در محله دولاب ساکن شدند و همین نظم این محله اصیل‌نشین را برهم زده است.» 


  رو در رو   
نوسازی کنیدبسته تشویقی بگیرید


حجت محمد‌زاده|معاون شهرسازی منطقه 14

تشویق شهروندان برای نوسازی و تجمیع ریزدانه‌ها با بسته‌های تشویقی از اقداماتی است که معاونت معماری و شهرسازی انجام می‌دهد. البته این بسته در اوایل اجرایی شدن طرح خیلی پروپیمانه‌تری بود و به مرور زمان بعد از اینکه طالبان خود را پیدا کرد از گزینه‌هایش کم شد. البته کم لطفی از جانب مدیریت شهری و سازمان نوسازی نبود. اداره آب و برق که قرار بود در این امر یاری‌گر شهرداری باشند و تسهیلات رایگان به سازنده بدهند بعد از چند ماه سرناسازگاری گذاشته و همکاری‌شان را قطع کردند. محمد‌زاده می‌گوید: «بافت فرسوده 3 ویژگی دارد. ریزدانه، نفوذناپذیر و نامستحکم است. دولاب هر 3 ویژگی را با هم دارد و می‌توان گفت از محله‌های پرخطر تهران است. از این‌رو برای‌‌ آبادانی آن و حفظ سلامت شهروندان همه تلاش خود را به کار گرفته‌ایم. برای رونق گرفتن ساخت‌وساز به شهروندان بسته‌های تشویقی می‌دهیم. این بسته شامل وام نوسازی بانک مسکن و صدور جواز و پروانه رایگان است. البته برای رفاه سازندگان تسریع در امور را پیش گرفته‌ایم که کسی برای کسب جواز و ساخت‌وساز به زحمت نیفتد و آن را در کمترین زمان ممکن دریافت کند. امتیاز دیگری که برای سازندگان ملک در نظر گرفته‌ایم، مازاد تراکم و سطح اشغال است. به‌طور مثال اگر ملکی 200‌مترمربع مساحت داشته باشد در طرح تفصیلی 4 طبقه مجوز ساخت می‌دهیم. اما اگر چند مالک خانه‌های خود را با مساحت‌های 100‌متر یا کمتر تجمیع کنند، به جای 4 طبقه 5 طبقه مجوز ساخت دریافت می‌کنند. آنچه مسلم است با تجمیع شدن، عرض معابر پهن‌تر شده و محله زیباتر می‌شود.» محمد‌زاده درباره سازنده‌هایی که رغبتی به ساختمان‌سازی در معابر باریک نشان نمی‌دهد می‌گوید: «به ملک‌هایی که در معابر باریک تجمیع می‌شوند به غیر از تسهیلات مالی و ارائه جواز، پهنه تشویقی هم می‌دهیم.» کوچه‌پسکوچه‌های این محله جولانگاه خوبی برای افراد لاابالی شده است. ناهمگون بودن ساخت‌وساز در کوچه‌های باریک فرم دندانه‌ای به معابر داده و همین امکان مخفی شدن برای افراد ناباب را فراهم می‌کند. واضح‌تر بگوییم، دولاب نقاط ناامن زیاد دارد. 

    گپ      
آموزش، بهترین راه مدیریت بحران



حسین گودرزی|شهردار و رئیس ستاد مدیریت بحران ناحیه 4 منطقه 14

حادثه هیچ‌گاه خبر نمی‌کند. وقتی هم از راه برسد ‌تر و خشک را با هم می‌سوزاند. اینکه تصور کنیم شتری است که در خانه همسایه می‌خوابد و امکان ندارد برای ما اتفاق بیفتد فکری است بیهوده. تعارف نداریم اغلب خانه‌های دولاب قدمت بالایی دارند و فرسوده‌اند. چون بافت محله فرسوده است. «حسین گودرزی» دبیر ستاد مدیریت بحران ناحیه 4 در این‌باره می‌گوید: «تاب‌آوری بافت محله دولاب ضعیف است و در هنگام حادثه خیلی جدی آسیب می‌بیند. اغلب کوچه‌های آن باریک است و خودرو به سختی در معابر‌‌ش تردد می‌کند. از آن بدتر ماشین‌هایی است که به سبب نبود پارکینگ کنار خیابان پارک می‌شوند. همه اینها دست به دست هم داده و عرض خیابان را باریک‌تر می‌کند. حال تصور کنید خودرو امدادی بخواهد در این کوچه و خیابان‌ها رفت‌وآمد کرده و خود را سریع به محل حادثه برساند. به نظر شما می‌تواند؟ برای جلوگیری از بروز حوادث احتمالی با اداره آب و فاضلاب افسریه تعامل برقرار کرده و قرار شده 6 شیر آب در محله جانمایی شود تا در صورت نیاز از آنها استفاده شود.» از دیگر مشکلات فرسودگی بافت دولاب، ترافیک خیابان امیرسلیمانی است که به سبب وجود حمام دولاب است. گودرزی برای رفع این مشکل اقدام ارزنده‌ای انجام داده و آن سرپوشیده کردن نهر این خیابان است. از قرار معلوم از طول 350 متری نهر این معبر، 200‌متر آن سرپوشیده شده و باقی تا آغاز فصل تابستان انجام می‌شود. به باور گودرزی آگاه کردن اهالی بهترین راه برای کاهش خطرهای احتمالی است. به گفته این مسئول، مسئولیت این کار را گروه دوام برعهده دارد. او می‌گوید: «دولاب، گروه دوام فعال و پرکاری دارد که کارشان آموزش شهروندان و کمک کردن به نیروی‌های امدادی در حین بروز حادثه است. همچنین برای آگاهی شهروندان نقشه نقاط بحران زا و بحران‌زدا را تهیه کرده و در اختیارشان قرار داده‌ایم.» این مسئول معتقد است همه شهروندان باید از نقاط امن خانه‌شان باخبر باشند. یعنی بدانند کنتوربرق یا شیرگاز کجاست؟ که در زمان بروز حادثه آنها را قطع کنند. او می‌گوید: «همه باید کیف امدادی و کپسول آتش‌نشانی در خانه داشته و کار با وسایل اطفای حریق را بلد باشند.»