ساختمان دفینه؛ از موزه پول تا مخروبه متروک
پیشانی زخمی بلوارمیرداماد
پارسا پیرمحمدی|خبرنگار
منطقه3
میان ساختمان‌های قدبرافراشته و برج‌های نام‌آشنای بلوار میرداماد، ساختمان موزه دفینه با معماری منحصربه‌فرد، توجه رهگذران هر روزه این خیابان را به خود جلب می‌کند؛ ساختمانی که شیشه‌های شکسته و دیوارهای فروریخته‌اش نشان می‌دهد سال‌هاست از جریان زندگی دور مانده. این ساختمان در دهه40 با نیت راه‌اندازی یک سوپرمارکت ساخته شد اما معماری منحصربه‌فرد، آن را تبدیل به بزرگ‌ترین گنجینه پول و اسکناس کشور کرد و سرانجام پس از سپری کردن مسیری پرفراز و نشیب، این ساختمان به متروکه‌ای پر از زباله تبدیل شد. این روزها ساختمانی که اهالی تهران آن را به‌عنوان موزه پول می‌شناسند در کنار ظاهر خسته و از رمق افتاده‌اش، تابلو یکی از بانک‌های خصوصی را بر پیشانی خود دارد؛ بانکی که چند سال پیش سر و کله آن در ساختمان تازه تعطیل شده موزه دفینه پیدا شد و ساختمان بتنی این بنا را دستخوش تغییرات زیادی کرد.
ساختمان دفینه در بلوار میرداماد، درست نبش کوچه‌ای به همین نام واقع شده است. ساختمان دفینه نخستین سازه پیش‌ساخته ایران است و نام معماران برجسته‌ای مثل نظام عامری و کمال کمونه را روی پیشانی خود دارد؛ شاگردان «فرانک لوید رایت»؛ معماری که آوازه جهانی دارد و طراحی‌ها و معماری‌‌هایش هر سال گردشگران زیادی را به آمریکا و آریزونا می‌کشاند. ساختمان دفینه هم یکی دیگر از یادگاری‌های بنیاد رایت در تهران به شمار می‌رود که با همکاری نظام عامری ساخته شده است. «سجاد عسگری» پژوهشگر و دبیر کمیته پیگیری حفاظت از خانه‌های تاریخی می‌گوید: «ساختمان دفینه از نظر معماری و امضای استاد نظام عامری و کمونه ارزشمند شناخته شده است. وقتی حدود 3سال پیش خبر تخریب این خانه توسط بنیاد مستضعفان به گوش رسید، سازمان میراث فرهنگی وعده داد که این خانه را به ثبت ملی می‌رساند اما این کار انجام نشد. مدتی بعد از جابه‌جایی موزه پول به پارک ارم، از این ساختمان به‌عنوان مخزن گنجینه آثار ارزشمند متعلق به بنیاد مستضعفان استفاده می‌شد. اما بنیاد موضع چندان شفافی در مورد این ساختمان ندارد و تصمیمش در مورد کاربری این ساختمان و ساخت‌وسازهایی که در آن انجام می‌شود را علنی نمی‌کند.»
تنها پوسته دفینه باقی مانده
«از ساختمان دفینه تنها پوسته بیرونی‌اش باقی مانده است و فضای داخلی ساختمان بارها دستخوش تغییرات شده. ساختمان دفینه می‌توانست به‌عنوان یکی از المان‌های معماری معاصر در تهران در خدمت صنعت گردشگری باشد اما این اتفاق رخ نداد.» درهای موزه دفینه همچنان بسته است و تنها گاهی برای بیرون بردن نخاله‌های ساختمانی یا بردن وسایل و مصالح برای ساخت‌وساز درون ساختمان باز می‌شود. نگهبان‌ها پاسخ روشنی نمی‌دهند و دفتر املاک بنیاد مستضعفان پاسخی برای انتخاب نوع کاربری این موزه ندارد. عسگری می‌گوید: «این ساختمان در هر کشور دیگری بود نه تنها گردشگران داخلی بلکه گردشگران خارجی را هم جذب خود می‌کرد. اما به دلیل بی‌توجهی‌های بنیاد مستضعفان و ضعف اداره میراث فرهنگی استان تهران در ثبت و نگهداری از این عمارت، در حال نابودی است؛ ساختمانی که با وجود متروکه بودن هنوز یکی از نمادها و نشانه‌های بلوار میرداماد به شمار می‌رود.» این ساختمان به مدت 9 سال محلی برای نمایش بیش از هزار و 400 سکه تاریخی از کشورهای مختلف، 750 قطعه اسکناس و 200 قطعه شیء موزه‌ای ارزشمند بود که همه به موزه پول در پارک ارم منتقل شد و همچنان از آینده ساختمان دفینه اطلاعی در دست نیست.
از روزگار رفته حکایت
ساختمان دفینه در طول عمر 40 ساله خود شاهد افت و خیزهای زیادی بوده است.
1357:ساخت بنا به پایان رسید.
1368:بنای دفینه توسط بنیاد مستضعفان مصادره شد.
1376:افتتاح نخستین موزه تخصصی پول و اسکناس در ساختمان دفینه.
1378:افتتاح سالن نمایش پول و پرچم‌های کشورهای مختلف
1385:انتقال اشیای موزه به مجموعه‌ای در پارک ارم و تغییر مکان موزه پول
1393:اجاره ساختمان دفینه به یک بانک خصوصی و آغاز تغییرات ظاهری بنا
1395:آغاز تخریب‌های پنهانی در داخل ساختمان دفینه
1396:جلوگیری از تخریب بنا با مداخله سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران
1397:بازسازی و مرمت ساختمان دفینه و برنامه‌ریزی برای بازگشت موزه پول به ساختمان دفینه
در همینه زمینه :
