در جست‌و‌جوی آن لغت تنها*

مرتضی کاردر/روزنامه‌نگار

خانواده‌ای دختر نوزاد شش‌ماهه‌شان را در حرم امام رضا(ع) رها می‌کنند. خادمان حرم او را به شیرخوارگاه مشهد می‌برند. دختر پس از چندی به شیرخوارگاه بین‌المللی تهران (آمنه) منتقل می‌شود و زن و شوهری هلندی او را به فرزندی می‌پذیرند. حالا دختر در آستانه 4سالگی، در جست‌وجوی هویت واقعی‌اش برمی‌آید. در روزنامه خراسان، آگهی می‌دهد و3 خانواده مدعی می‌شوند که فریده ممکن است فرزند آنها باشد. «در جست‌و‌جوی فریده» ماجرای سفر فریده به ایران است.
هویت، پرسش اصلی در جست‌و‌جوی فریده است. فیلم با نماهایی چشم‌نواز از هلند آغاز می‌شود تا مخاطب با زندگی آرام فریده در آمستردام آشنا ‌شود. ریتم آرام و جذابیت‌های بصری فیلم در سکانس‌های آغازین بستری را فراهم می‌آورد که آرام‌آرام پرسش اصلی فیلم درباره هویت فریده مطرح ‌شود. کارگردانان می‌دانند که وقتی فیلم به ایران برسد شتاب اتفاقات آن‌قدر زیاد می‌شود که مجالی برای پرداختن به پرسش‌هایی مثل مسئله هویت نمی‌ماند. پس سکانس‌های آغازین را آن‌قدر بسط می‌دهند که مخاطب بتواند با مسئله فریده همراه شود.
در جست‌وجوی فریده، حاصل کوششی است که در سینمای مستند ایران کم‌سابقه است. فرایند ساخت فیلم نزدیک به 4 سال طول کشیده است. کمتر فیلمی در سینمای مستند ایران می‌توان سراغ گرفت که این‌قدر زمان برای ساختنش صرف شده باشد. فارغ از نتیجه، کوشش چندساله کارگردانان برای ساخت فیلم، درخور ستایش است.
آنچه فیلم را متمایز می‌کند تلاش کارگردانان برای روایتگری و بی‌طرفی است. حفظ بی‌طرفی در چنین قصه‌هایی قدری دشوار است. روایت چندخانواده که به هر حال خطایی نابخشودنی مرتکب شده‌ و فرزند خود را رها کرده‌اند اما فیلم تلاش می‌کند تا همه آدم‌ها را موجه نشان دهد و توجیهاتشان را برای رها‌کردن فریده باورپذیر بنماید. در عین حال در مجادله‌هایی نیز فیلم نقش بی‌طرف خود را حفظ کرده و صرفا روایتگر است.
همین تلاش برای روایتگری و حفظ بی‌طرفی سبب شده است که همه جزئیات به‌اندازه باشد. استقبال خانواده‌ها از فریده، پرسش‌هایی که او از ایران دارد، پرسش‌هایی که خانواده‌های ایرانی درباره زندگی فریده در هلند دارند، رفتن به زیارت امام رضا(ع)، مجسمه‌های بودای کوچکی که فریده هدیه می‌آورد و... همه این‌ جزئیات نه آن قدر اغراق شده است که مخاطب را پس بزند و نه آن‌قدر کم است که نادیده گرفتن بخش‌هایی از واقعیت به نفع فیلم باشد. از این جهت فریده به صمیمیتی رسیده است که فیلم را برای مخاطب باورپذیرتر می‌کند؛ صمیمیتی که محصول فیلم‌های مستندی است که از وقایع برای روایت یک احساس استفاده می‌کنند نه اثبات یک ایده.
فریده از همان نمایش نخست در جشنواره سینماحقیقت با استقبال مواجه شد. حکایت فیلم دهان به دهان گشت و مخاطبان بسیاری برای تماشا آمدند. همه نمایش‌های فیلم در جشنواره سینما حقیقت و جشنواره جهانی فجر آکنده از جمعیت بود؛ حالا که چند روز از اکران عمومی گذشته است هم همینطور. از این جهت در جست‌و‌جوی فریده فرصتی است برای سینمای مستند تا ذهنیت‌های کلیشه‌ای درباره سینمای مستند را تغییر و عموم مخاطبان را با سینمای مستند آشتی دهد؛ برای فیلم مستندی که به اندازه یک ملودرام عمیق سرشار از روابط و عواطف انسانی است.
* عنوان نوشته نام مجموعه شعری از یدالله رؤیایی است.