درس عبرت زلزله

 شهره امیری |  کرمانشاه- خبرنگار:


احداث ساختمان‌های مسکونی و صنعتی یکی از مسائل مهمی است که در امر توسعه و توسعه پایدار مدنظر جامعه قرار گرفته است. هر ساخت‌و‌سازی را توسعه می‌نامند، اما با پیشرفت دانش و پی بردن به این نکته که منابع کره زمین محدود است، موضوع توسعه پایدار در 3 بخش اقتصادی، اجتماعی و محیط ‌زیست تقسیم‌بندی شده است. مساله مهم کرمانشاه قرار داشتن این استان روی گسل‌های زلزله‌خیز زاگرس و همچنین شکل‌گیری بافت شهر کرمانشاه و شهرستان‌های مختلف آن کنار کوهستان‌ها و دامنه کوه است؛ چراکه با هر حادثه طبیعی احتمال ریزش کوه و سقوط صخره‌ها ضریب بالایی دارد. 


 شهروندان بافت مسکونی را مقاوم نمی‌دانند 

یکی از شهروندان کرمانشاهی که ساکن شمال شهر است، به همشهری می‌گوید: ساختمان‌های مسکونی و حتی اداری و تجاری استان ما آن‌قدرها که تصور می‌شود در برابر حوادث طبیعی همچون زلزله و سیل مقاومت ندارند. یک سال از زلزله تلخ 3/7 ریشتری سرپل ذهاب می‌گذرد و ما هنوز شاهد لرزه و پس‌لرزه‌های متعددی هستیم. این لرزه‌ها طوری است که منازل شهر کرمانشاه هم ترک‌ خورده‌اند. چندی پیش با وقوع زلزله 4/4ریشتری، کوه ظفر کرمانشاه ریزش کرد و سقوط صخره باعث تخریب 3 واحد مسکونی در کنار هم شد. یکی دیگر از مردم زلزله‌زده سرپل ذهاب با توجه به آمار تخریب مناطق زلزله‌زده می‌گوید: میزان بالای خسارت را نمی‌توان تنها به علت شدت زلزله دانست، چراکه کشور زلزله‌خیز ژاپن و حتی کشورهای دیگر هم به‌مراتب شاهد زلزله‌های شدیدی هستند، اما مقاومت ساختمان‌های مسکونی و صنعتی آنها بسیار بیشتر از ساختمان‌های ماست. 


‌وضعیت صنعت ساختمان در ایران

یکی از مهندسان عمران، صنعت ساختمان را به 4 بخش اصلی تقسیم می‌کند و می‌گوید: بخش اول طراحی است که خود شامل 2 بخش آیین‌نامه‌ها و روش طراحی (نرم‌افزارهای مورد استفاده) می‌شود. 
«رضا مهرپرست» در ادامه می‌افزاید: آیین‌نامه‌های طراحی در ایران به طور کلی برگرفته از آیین‌نامه‌های کشورهای صنعتی مانند امریکا، کانادا، نیوزیلند و... است که این مساله خود به تامل نیاز دارد؛ نخست این‌که بیشتر این کشورها ثروتمند هستند، به نحوی که متوسط درآمد سرانه هر یک از آنها به بیش از 10 هزار دلار می‌رسد و به طور حتم با کشوری که درآمد سرانه آن حدود 2 هزار دلار است،
 متفاوت خواهند بود. 

مهرپرست معتقد است: شاید در وهله اول گفته شود مسائل علمی ربطی به ثروت و امور مالی ندارد، ولی باید این را در نظر داشت که آیین‌نامه تعیین‌کننده نوع و مقدار مصالح مصرفی در ساختمان و در نهایت قیمت تمام شده ساختمان است و آیین‌نامه‌ای که شرایط کامل جامعه را در نظر نداشته باشد و فقط بخش علمی قضیه را در نظر بگیرد، خواه‌ناخواه به ساخت‌وسازهای گران‌تر و با کیفیت پایین‌تر از مدنظر آیین‌نامه منجر می‌شود. 

وی درباره روش طراحی هم توضیح می‌دهد: بیشتر مهندسان طراح از نرم‌افزارهایی که ‌قفلشان شکسته شده (کِرَک شده) استفاده می‌کنند. این کار مشکل جدیدی به طراحی اضافه کرده است، چون اکثر این نرم‌افزارها هنگام طراحی خروجی خوبی ندارند و امکان خطای مهندسان کم‌تجربه را افزایش می‌دهند، به نحوی که اگر زمان کافی و مهندس مجربی در اختیار نباشد، نتیجه طراحی نیز مطلوب نخواهد شد. 
 به گفته مهرپرست، در مجموع در بخش طراحی کشورمان 2 مشکل اساسی وجود دارد؛ اول این‌که آیین‌نامه‌های طراحی با شرایط جامعه ایران هم از دید فنی و هم اجرایی منطبق نیستند و انطباق آنها از ضرورت‌های اساسی صنعت ساختمان کشور محسوب می‌شود و دوم این‌که باید توجه شود طراحی‌ها به وسیله مهندسان مجرب و با در اختیار داشتن زمان کافی انجام شود.


کیفیت پایین ساختمان و هدررفت سرمایه

یک اقتصاددان با توجه به مستحکم نبودن بسیاری از ساختمان‌ها و همچنین میزان بالای خسارت وارد شده زلزله سال گذشته می‌گوید: هر بنایی که ساخته شود یک سرمایه است و هرچه از استانداردهای بالاتری در مصالح ساختمانی و نحوه طراحی ساختمان استفاده شود، ماندگاری این ساختمان بر ارزش ساختمان و میزان سرمایه فردی می‌افزاید.  «مهرداد صادقی» ادامه می‌دهد: هر فردی مالک یک ساختمان با طول عمر بالاست و این ساختمان از نظر میزان مقاومت در برابر حوادث طبیعی و غیرطبیعی قدرت بیشتری داشته باشد، به همان نسبت هم سرمایه مالک در طول سالیان متمادی محفوظ می‌ماند. از طرفی، حفظ سرمایه سبب به‌کارگیری سایر درآمدهای مالک در بخش‌های دیگر جامعه خواهد شد.  صادقی معتقد است اگر بناهای اداری و مسکونی مناطق زلزله‌زده مقاوم و ضد زلزله بودند، هزینه هنگفت برای جبران خسارت، جذب مسائل اشتغال‌زایی و رشد و توسعه منطقه می‌شد‌. 


مقاومت پایین ساختمان‌ها

«مهدی زارع» استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندس زلزله هم دراین‌باره می‌گوید: عوامل متعددی در آسیب‌دیدگی منطقه زلزله‌زده موثر بود، ولی یکی از دلایل آن می‌تواند این باشد که پهنه آسیب‌دیده نزدیک گسل زلزله‌ای با بزرگی 3/7 قرار داشت و علاوه بر آن، کیفیت ساخت بناها بسیار پایین بود. مسکن مهر و سایر ساختمان‌ها که در دهه گذشته ساخته شده بودند و حتی سازندگان برخی از آنها دولت هم نبود
عملا بیشترین تلفات (حدود 70 درصد) را داشتند.


خطر زلزله و ریزش کوه برای بافت شهری کرمانشاه 

یک کارشناس عمران هم با اشاره به شکل‌گیری بافت شهری کرمانشاه و همجواری ساختمان‌های واقع شده در دامنه کوه ظفر می‌گوید: کوه ظفر در شمال شرقی شهر کرمانشاه قرار دارد و بخشی از کوهستان پراو و ادامه دیواره‌های سنگی بیستون است. خلوص آهکی زیاد و در نتیجه شکنندگی آن در مقابل حرکات گسله‌ای منجر به ایجاد شکل توده‌ای و بدون لایه‌بندی مشخص با درزه‌ها و شکاف‌های زیادی شده است. 

«علی فرهادی» با توجه به زلزله‌های سال گذشته استان و ریزش کوه‌ها از جمله کوه ظفر می‌افزاید: به خاطر وجود گسل‌های فعال در دامنه‌های جنوبی و شرقی، مرز بین دشت‌ها و توده کوهستانی پراو در این دامنه‌ها به‌صورت دیواره‌های بلند و مرتفع با شیب قائم و به شکل پرتگاه است. دیواره کوه ظفر و بیستون بزرگ‌ترین دیواره گسلی در رورانده زاگرس در دامنه جنوبی این ناهمواری‌ها قرار گرفته است و درزه و شکاف‌های بسیاری پیدا کرده است. 

فرهادی ادامه می‌دهد: این درزه و شکاف‌ها و خاصیت انحلالی آهک، زمینه مساعدی را برای نفوذ آب به داخل توده فراهم کرده و بر اثر یخ‌زدگی در سال‌های متمادی، لاشه سنگ‌ها و قلوه‌سنگ‌ها را از سنگ مادر جدا کرده و با تحریکات حتی ضعیف مانند انفجار زمین‌لرزه و... احتمال لغزش آنها زیاد است.


گسل‌های کرمانشاه 

رئیس مرکز لرزه‌نگاری استان کرمانشاه نیز پس از زلزله و پس‌لرزه‌های بسیار سال گذشته در کرمانشاه می‌گوید: گسل صحنه (دینور)، گسل مروارید در قسمت شمالی استان، گسل حوالی کنگاور و گسل‌های مناطق مرزی قصر شیرین و سرپل ذهاب از مهم‌ترین گسل‌ها و نقاط حادثه‌خیز استان هستند.  «فرهاد فزونی» می‌افزاید: چین زاگرس که کرمانشاه بر آن واقع شده دارای گسل‌های متعددی است که در سالیان گذشته فعال بوده و بعضا به وقوع زلزله‌های بزرگ منجر شده است.