کارگردان «ممنوعه» از جنجال‌های این سریال پرحاشیه می‌گوید
خلاف جریان آب شنا کردیم
نیلوفر ذوالفقاری
تابستان امسال، همان وقت که نخستین قسمت از سریال ممنوعه در شبکه نمایش خانگی توزیع شد، جنجالها هم بالا گرفت. تماشای همان یک قسمت کافی بود تا موج انتقادها شروع شود؛ انتقادهایی که می‌گفتند این سریال بدآموزی دارد و ابتذال را ترویج می‌دهد. سر و صداها آن‌قدر بالا گرفت که بالاخره پخش سریال در همان نخستین قسمتها متوقف شد و خبرها از توقیف این سریال پرستاره گفتند. امیر پورکیان در دومین تجربه کارگردانی خود برای نخستین‌بار سراغ ساخت سریال رفته و می‌گوید دغدغه‌های شخصی‌اش، او را برای ساختن سریالی با موضوع مشکلات اجتماعی تشویق کرده است. حالا که توقیف تمام‌شده و قسمت جدید ممنوعه به‌دست مخاطبان رسیده، با کارگردان آن درباره همه حواشی سریال و دغدغه‌هایش در فیلمسازی گفت‌وگو کرده‌ایم.
چرا شبکه نمایشی خانگی را برای ساخت نخستین سریال خود انتخاب کردید؟
من قبل از ورود به سینما هم با شبکه نمایش خانگی آشنایی داشتم. وقتی تصمیم گرفتم سریال ممنوعه را بسازم، به‌نظرم رسید این شبکه مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته و وضعیت خوبی دارد، اما برای جلب رضایت این مخاطبان، باید حرفهای تازهای در این شبکه مطرح شود. همان زمان خیلی افراد سعی کردند مرا از این کار منصرف کنند، چون معتقد بودند ساخت سریالی با این ویژگی‌ها در شبکه نمایش خانگی، ریسک بزرگی است. خوشبختانه سرمایه‌گذاران با وجود اینکه احتمال شکست مالی وجود داشت، ریسک را پذیرفتند و برای ساخت ممنوعه قدم جلو گذاشتند.
چرا این کار ریسک محسوب می‌شد؟
ممنوعه سریال تازهای در شبکه نمایش خانگی است. از این نظر که سریال‌های موفق شبکه نمایش خانگی پیش از آن، در زمانی غیراز زمان حال سپری می‌شوند، دستشان برای پرداختن به موضوعات حساس بازتر است، اما وقتی می‌خواهیم مشکلی اجتماعی را که مربوط به همین روزهاست نشان دهیم کار به این راحتی نیست.
دلیل اصلی شما برای رفتن سراغ این موضوع و ساخت ممنوعه چه بود؟
دلیل اصلی من برای ساخت ممنوعه این بود؛ دغدغه، دغدغه و دغدغه. به‌عنوان کسی که در همین اجتماع زندگی می‌کند و با موضوعات مختلف از نزدیک مواجه می‌شود، سال‌هاست دغدغه پرداختن به مشکلات اجتماعی را دارم. دردهایی در جامعه و روابط میان آدم‌ها وجود دارد که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت و نسبت به آنها بی‌تفاوت بود. ممنوعه حاصل دغدغه شخصی من است و درنهایت در فیلم سینمایی بعدی من هم، ردپای این دغدغه‌مندی قابل مشاهده است.
قصد داشتید با ساخت ممنوعه سراغ کدام دغدغه اجتماعی خود بروید؟
مهم‌ترین چیزی که اصرار داشتم در این کار به آن پرداخته شود، نوع روابط میان آدم‌هایی بود که در سال1397 در این جامعه زندگی می‌کنند. دوست داشتم به این موضوع بپردازم که این روابط جدا از درست یا نادرست بودن، به کدام سمت می‌روند؛ البته در این راه روابط نادرست هم به تصویر کشیده می‌شود. ما در سینما باید نادرست‌ها را هم بررسی کنیم. عده‌ای می‌گویند مگر سینما جای موعظه است؟ در پاسخ به آنها، باید رسالت سینما را برای زدن حرفهای مهم یادآوری کنم. پس این حرف‌ها کی و کجا باید زده شود؟ مگر هدف سینما جسارت و نواندیشی نیست؟ به‌نظر می‌رسد این ویژگی سینما فراموش شده است.
و شما قصد داشتید این ویژگی را زنده کنید؟
شاید باید ممنوعه و امثال آن ساخته شوند تا به‌خودمان بیاییم و اعتراف کنیم که بعضی مشکلات وجود دارند؛ روابط نادرست میان آدم‌های این زمانه وجود دارند. از طرف دیگر عده‌ای می‌گویند اجتماع ما دچار فروپاشی شده که البته من این موضوع را قبول ندارم. اما در این صورت آیا نباید به‌دنبال نشان‌دادن این مشکلات باشیم؟ پیدا‌کردن راه‌حل برای مشکلات اجتماعی کار صاحب‌نظران و اندیشمندان است اما نشان دادن این موضوعات رسالت سینماست.
انتظار مواجه‌شدن با این واکنش‌های تند را داشتید؟
هرکس بخواهد حرف تازهای بزند و اندیشه نو ثبت کند حتما می‌داند که ممکن است تنها شود، مورد اتهام قرار بگیرد یا دلسرد شود. اما برای من چنین هجمه‌ای دور از انتظار بود. با خودم می‌گفتم مگر چه حرفی زده‌ایم؟ ما که می‌دانیم واقعیت چیست، پس چرا نمایش‌دادن قسمتی از آن این‌قدر حساسیت ایجاد می‌کند؟ هنوز هم این همه حمله به سریال برایم جای سؤال دارد، اما در نهایت فکر می‌کنم اگر تا پخش قسمتهای بعدی صبر می‌کردند این اتفاق نمی‌افتاد.
روزهای اول منتقدان را به گفت‌وگو دعوت می‌کردید.
روزهای اول اصرار داشتم منتقدان بحث منطقی داشته باشند تا من پاسخ آنها را رو در رو بدهم. همان روزها گفتم جواب بعضی از انتقادها را می‌توانم براساس دلایل قرآنی مطرح کنم. توقع داشتم کار مورد قضاوت زودهنگام قرار نگیرد.
فکر می‌کنید توقیف تأثیری در میزان فروش ممنوعه و دیده‌شدن آن داشت؟
خوشبختانه ممنوعه در همان نخستین قسمتها با وجود پخش سریال‌های رقیب از شبکه نمایش خانگی، توانست در صدر فروش قرار گیرد. نمی‌توانم بگویم ماجرای توقیف در فروش کار اثر داشته، اما به هر حال باعث شد کنجکاوی‌‌هایی درباره آن شکل بگیرد. شنیده‌شدن اسم سریال باعث شد تا مخاطبان جدیدی به ما بپیوندند و سریال را تماشا کنند.
ممنوعه چند قسمت است؟
هنوز تعداد نهایی قسمتها مشخص نشده اما احتمالا سریال در 20قسمت به پایان می‌رسد.
به‌نظر خودتان در ممنوعه از خط قرمزها عبور کرده‌اید؟
تعریف ما از خط قرمز مشخص نیست. اگر بدانیم منظور کسانی که به‌کار حمله می‌کنند از خط قرمز چیست بهتر می‌توانیم پاسخگو باشیم. من در ساخت ممنوعه دنبال کشف یا رد‌کردن خط قرمزها نبودم، مگر اینکه پرداختن به واقعیت‌ها را نزدیک‌شدن به خط قرمزها بدانیم. ما در جمهوری اسلامی زندگی می‌کنیم، در کشوری که مدعی آزادی اندیشه و بیان است، بنابراین نباید نگران گفتن واقعیت‌ها باشیم.
به تبعات این انتخاب هم فکر کردید؟
من تصمیمم را گرفته و تبعات آن را هم پذیرفته بودم. با خودم گفتم حرکت کردن موافق جریان آب، از ماهی مرده هم برمی‌آید. ما رقبایی در سریال‌های خارجی داریم که با هدف حمله به موازین خانواده ساخته می‌شوند. این سریال‌ها قصد دارند بهشتی از روابط نادرست ترسیم کنند که بیننده را درنهایت برای رفتن سراغ چنین روابطی تشویق کند، اما ممنوعه با نمایش روابط نادرست، در انتها جهنم حاصل از این نوع روابط را نشان می‌دهد، به‌طوری که تماشاگر مطمئن می‌شود حتی از نزدیک شدن به این رابطه‌ها متنفر است. به‌عنوان فیلمساز برای اینکه این پیام را به مخاطب برسانم ابزاری جز حرف زدن به زبان جامعه و نشان دادن واقعیت‌ها ندارم.
واکنش عوامل و بازیگران به توقیف سریال چه بود؟
عوامل پشت صحنه و بازیگران در مدت ساخت سریال بسیار همراه و هم‌پا بودند و تمام تلاش خود را انجام دادند تا حاصل کار خوب از آب درآید؛ مخصوصا بازیگران اصلی سریال که با عشق و انرژی تمام جلوی دوربین رفتند. اما در زمان توقیف طبیعی است که مسئولیت اصلی بر دوش من کارگردان و سرمایه‌گذاران کار بود. راکد ماندن سرمایه میلیاردی برای مدتی نامشخص، آن هم در این وضعیت اقتصادی، اصلا شوخی نیست. اما سرمایه‌گذاران آن‌قدر با اطمینان پشت من ایستادند و قوت قلب دادند که توانستم بایستم تا بالاخره به شبکه توزیع بازگردیم.
بعد از ممنوعه سراغ چه کاری خواهید رفت؟
دغدغه‌ها هیچ‌وقت تمام نمی‌شوند. من هم با پیگیری دغدغه‌های شخصی سراغ پروژه بعدی رفته‌ام که ترجیح می‌دهم فعلا خبری درباره آن منتشر نشود.
در مصاحبه‌ها گفته‌اید فعالیت اجتماعی را از معلمی شروع کرده‌اید.
در کارنامه من افتخار معلمی در دبیرستان وجود دارد. خیلی چیزها از آن روزها و همراهی با نوجوانان آموختم و فکر می‌کنم دغدغه‌های امروزم ریشه در همان زمان دارند.
با توجه به اینکه موضوعات حساسی در ممنوعه مطرح شده، آیا مشاوران روانشناس و کارشناسان مذهبی شما را همراهی کردند؟
مشاور به آن معنا که نامی از شخص خاصی در سریال برده شود نداشتیم اما برای کسب آگاهی نسبت به جزئیات مختلف با روانشناسان زیادی مشورت کردم.
مهم‌ترین تجربه‌ای که ممنوعه و حاشیه‌هایش برای شما داشته چیست؟
مهم‌ترین تجربه‌ای که ساخت ممنوعه برای من به همراه داشت این بود که وقتی قرار است در یک اثر تصویری، دست روی موضوع حساسی بگذارم بهتر است با آینده‌نگری بیشتری عمل کنم؛ مثلا در کار بعدی حتما سراغ مشاور مذهبی و روانشناس شناخته‌شده‌ای می‌روم که نام او به موضوعات مطرح‌شده اعتبار بیشتری بدهد. حتما در این صورت بسیاری از انتقادها خودبه‌خود حذف خواهند شد. تجربه دیگری که این کار برایم داشت این بود که فهمیدم فیلمساز باید صبورباشد. اگر زمان توقیف، صبوری نمی‌کردم و با چند مصاحبه جنجالی به حاشیه‌ها دامن می‌زدم، شاید اوضاع رو به بهبود نمی‌رفت. قطعا 10سال پیش من چنین تجربه‌ای نداشتم.
درنهایت ممنوعه چقدر اصلاحیه خورد و مورد ممیزی قرار گرفت؟
برای همه سریال‌ها، چه آنها که طعم توقیف را می‌چشند و چه بقیه، ممیزی‌هایی وجود دارد. کارگردان دایره‌المعارف اصلاحات لازم نیست و شورای مخصوصی برای این کار وجود دارد. شاید دیالوگی به‌نظر من بی‌ایراد باشد اما مورد اصلاح این شورا قرار بگیرد. اما به جرأت می‌گویم اصلاحات صورت‌گرفته کوچک‌ترین تغییری در محتوای ممنوعه ایجاد نکرده‌اند. من نمی‌خواستم به جنجالها دامن بزنم و به همین دلیل بعضی موضوعات را مطرح نکردم، اما اگر قرار بود کار از ممیزی‌ها ضربه بخورد آن‌قدر شرافت داشتم که آن را صادقانه با مخاطبانم در میان بگذارم.
اما شایعات هنوز هم درباره سریال دست‌به‌دست می‌شوند.
شایعات همیشه وجود دارند. خیلی‌ها گفتند ما ناچار شده‌ایم پایان‌بندی سریال را تغییر دهیم. دیگرانی هم معتقدند کار دوباره توقیف خواهد شد. ما به شایعات توجهی نداریم چون بی‌اساس هستند.
واکنش‌ها به جنجال ممنوعه
پس از انتقادها به این سریال، خبری از طرف حسین پارسایی -مدیرکل دفتر نمایش خانگی- در تاریخ ۲۶شهریور‌ماه منتشر شد که در آن آمده بود: «تا اعمال اصلاحات لازم برای پیشگیری از سوءتعبیر در مخاطبان و اقشار مختلف جامعه، به این سریال اجازه نشر داده نخواهد شد». بنابراین قرار شد توزیع سریال مدتی متوقف بماند و پس از جرح و تعدیل برخی از صحنه‌ها و مواردی که برخلاف هنجارهاست دوباره توزیع شود.
بعد از گذشت مدتی از این خبر، ابراهیم داروغه‌زاده -مدیرکل نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی- پنجم مهر‌ماه در شبکه خبر از توزیع مجدد «ممنوعه» سخن گفت. داروغه‌زاده گفت که «مراحل تولید این سریال متوقف نشده است و از هفته آینده پخش آن آغاز می‌شود. به خاطر ماه محرم و اینکه تمام قسمتهای ساخته‌شده باید مورد بازبینی قرار می‌گرفت، در توزیع آن وقفه افتاد؛ ضمن اینکه یکی دو سکانس در قسمت اول سریال وجود داشت که بهتر بود حذف می‌شد. صبر کنید، آنچه امروز می‌بینید مصداق اشاعه ابتذال نیست».
خبرگزاری تسنیم در انتقاد به این سریال نوشت: «سریال ممنوعه که اخیرا از رسانه‌های تعاملی پخش شده است، مثل سایر سریال‌های عرضه شده در این حوزه، طول و عرض فرهنگ عامه را به‌صورت حباب‌گونه افزایش می‌دهد؛ آن‌هم فرهنگی که هیچ ارتباطی با فرهنگ عامه حاکم در یک قرن اخیر ندارد. این سریال‌ها قصد ندارند هیچ گره اجتماعی یا تاریخی را باز کنند بلکه با یک قصد مشخص، با قرار دادن یک زن در میان 2مرد، یا یک مرد در میان 2زن، فرهنگ دلخواه خودشان را می‌سازند و ضمیمه فرهنگ عامه می‌کنند».
کارگردان بعد از رفع توقیف سریال گفت: «من به مردم و مخاطبان عزیز که نگران سانسور این کار هستند می‌گویم مطمئن باشید اگر قصه بخواهد رسالتش را از دست بدهد یا محتوای آن تغییری کند خود من نخستین نفری هستم که صدای اعتراضم بلند می‌شود. من سعی می‌کنم هر قدر که زنده هستم را با شرافت زندگی کنم. مخاطب هم برایم ارزشمند است».
در همینه زمینه :
