خشکسالی
کاش باران آرام‌تر ببارد
استاد دانشگاه خوارزمی: بارش‌های رگباری خسارت به‌بار می‌آورد و سودی هم ندارد. بارانی خوب است که ملایم ببارد و آرام آرام به خاک نفوذ کند
الهام مصدقی/خبر‌نگار
کشور دریک‌ماه اخیر با بارش‌های قابل توجهی مواجه شده است. شهرها و استان‌هایی که سال گذشته با کم بارشی مواجه بودند درسال‌جاری به‌ویژه آبان‌ماه شاهد افزایش بارندگی بوده‌اند و حتی در بعضی مناطق شدت این بارش‌ها، خسارت‌هایی را در شهرها به بار آورده است. نوع و شدت بارش‌ها در برخی نقاط به اندازه‌ای است که بعضی آن را بارش غیرعادی و بیش از حد معمول می‌دانند اما کارشناس‌ها معتقدند با وجود بارش‌های قابل توجه، این بارندگی‌ها هنوز در زمره پدیده‌های فرین (رویدادهای آب وهوایی که از نظر فراوانی کمیاب هستند و از شدت بالایی برخوردارند و در زمان وقوع، روال معمول اکوسیستم و ساکنان منطقه را با تغییرات جدی روبه‌رو می‌کنند)و نادر محسوب نمی‌شوند در عین حال آنها می‌گویند این بارش‌ها، بارش‌های قابل توجهی است که خسارت دارد اما آنچنان سودمند نیست.
باران‌های ایران شدید و با خطر همراه است
میانگین بارندگی کل کشور از ابتدای سال زراعی یعنی از ابتدای مهر‌ماه تا هفته گذشته 43.7میلی‌متر اعلام شد. براساس اطلاعات ارائه شده از سازمان هواشناسی میزان بارش‌ها در سال گذشته در همین بازه زمانی 11.3میلی‌متر بوده است. به‌عبارت دیگر بارش سال‌جاری 285.7درصد بیشتر از سال گذشته برآورد شده است. میانگین بلندمدت کشور هم در همین بازه زمانی 24.4بوده که بارش سال‌جاری 79.5درصد بیشتر از سال بلندمدت است. با وجود این اما بهلول علی‌جانی، متخصص آب و هواشناسی و استاد دانشگاه خوارزمی می‌گوید که این بارش‌ها عادی است و در این موقع سال وجود دارد. او درگفت‌وگو با همشهری با تأکید بر اینکه بارندگی‌های اخیر رخ داده در کشور، به‌عنوان پدیده فرین و نادر محسوب نمی‌شود، می‌افزاید: «اگر چنین بارندگی‌هایی را هر سال نداشته باشیم، هر چند سال یک‌بار شاهدشان هستیم. در رژیم بارندگی ایران، یا در یک سال باران نمی‌بارد و خشکسالی داریم و خسارت می‌بینیم یا یک‌سال باران زیاد می‌بارد و باز هم خسارت می‌بینیم اما این بار از وقوع سیلاب. ماهیت بارش‌های ما شدید است نه معمولی و ما همیشه مخاطره‌ای از باران داشته‌ایم.»
به گفته این استاد دانشگاه در بعضی نقاط، توزیع یکنواخت شدت بارش وجود دارد؛ به‌عنوان مثال می‌توان گفت 10درصد بارش‌های روزانه 2میلی‌متر و 10درصد بارش‌ها 10میلی‌متری است؛ اما در ایران اینگونه نیست و بیشتر بارش‌ها شدید است؛ استاندارد معمول بارش‌های شدید نیز 30میلی‌متر است که از نقطه‌ای به نقطه دیگر می‌تواند متفاوت باشد. علی جانی می‌گوید: «در بیشتر نقاط ایران، 40درصد بارش سالانه، شدید است و در بعضی مناطق این مقدار به 60درصد هم می‌رسد.»
ایران نیز به‌دنبال وقوع گرمایش جهانی در دوره خشکسالی قرار دارد اما وقوع چنین بارندگی‌هایی حتی در همین دوره‌های خشکی و بحران‌هایی که گریبان سفره‌های آب زیرزمینی را گرفته، نمی‌تواند بحران‌های پیش آمده را کاهش دهد. آنگونه که علی جانی می‌گوید این بارندگی‌ها آنقدر زیاد نیست که خشکسالی را تغییر دهد. از طرفی میزان بارندگی‌های ثبت شده در بعضی ایستگاه‌های جنوبی نشان می‌دهد که کل بارشی که در یک‌سال در آن ایستگاه ثبت شده، با بارندگی ثبت شده در یک روز آن ایستگاه برابری می‌کند. این کارشناس می‌گوید: «چنین بارش‌هایی رگباری است، خسارت به بار آورده و سودی هم ندارد. بارانی بهتر است که ملایم ببارد و آرام آرام به خاک نفوذ کند.»
بارندگی‌های اخیر، انحراف از معیار محسوب می‌شوند
احد وظیفه، مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی معتقد است: بارش‌های یک‌ماه گذشته کشور بارندگی‌های قابل‌توجهی بوده‌اند اما از آنجا که در میانگین 30تا 40ساله اخیر کشور وجود داشته‌اند، جزو پدیده‌های فرین قرار نمی‌گیرند.
او به همشهری می‌گوید: «شاید بتوان با بررسی‌ها در مورد یک ایستگاه به این نتیجه رسید که بارش فرین بوده اما در کل منطقه، فرین و نادر نخواهد بود. چراکه میزان بارندگی‌های رخ داده در سابقه آن منطقه بیش از این میزان نیز در گذشته ثبت شده است. اما بارندگی‌های رخ داده در سال‌جاری، نوعی انحراف از معیار محسوب می‌شوند.»
این کارشناس به سابقه بارندگی‌های گذشته در بعضی مناطق کشور اشاره کرده و می‌افزاید: «به‌عنوان مثال با وجود بارش‌های خوبی که در منطقه غرب و جنوب غرب شاهدش هستیم، ایلام در سال‌جاری تاکنون 128میلی‌متر بارش را ثبت کرده اما در اکتبر سال2015 در همین ایلام بارش 330میلی‌متری نیز ثبت شده است. پس این میزان بارندگی در این منطقه اتفاق نادری به شمار نمی‌رود.»
او البته بر این موضوع نیز تأکید می‌کند که گاهی اوقات میزان بارش‌های ثبت شده در یک ایستگاه، عدد قابل‌توجهی را نشان می‌دهد که پیش از این در سابقه بارندگی‌های ایستگاه مذکور وجود نداشته است، به همین دلیل در مورد یک ایستگاه می‌توان به پدیده فرین اشاره کرد اما در مجموع کل منطقه نمی‌توان عنوان فرین را به بارندگی رخ داده نسبت داد. او حتی به بارش‌ها در استان‌های جنوبی و استان خوزستان اشاره کرده و می‌افزاید: «آنچه در این استان نیز رخ داده در گذشته هم به وقوع پیوسته و همین میزان بارش‌ها ثبت شده است. مسئله‌ای که هم‌اکنون استان‌های جنوبی هم با آن مواجهند، سیلاب نیست، بلکه رواناب‌هایی است که به دلایل مختلف ایجاد شده و از شهر خارج نشده‌اند.»
علی جانی نیز وقوع سیلاب‌ها به جز آنچه در بعضی نقاط شمالی کشور ایجاد شده را مربوط به عواملی غیراز شدت بارش می‌داند و معتقد است نبود پوشش گیاهی و تخریب خاک، دلیل بروز این سیلاب‌ها به شمار می‌روند و نه شدت بارندگی. توپوگرافی محل، نوع شهرسازی، مدیریت آب‌های سطحی و همچنین اقدامات آبخیزداری نقش بسیار مؤثری در کنترل سیلاب یا وقوع آن ایفا می‌کند.
