افسانه آب

رضا کربلائی/ روزنامه‌نگار
انتشار یک شایعه در یکی از شبکه‌های اجتماعی کافی بود تا در روزی تعطیل برخی را به فکر رویاپردازی درباره افسانه آب بکشاند. شایعه خیلی سریع در کمتر از چند دقیقه تکذیب شد، اما گمانه‌زنی‌هایی درباره کشف یک چاه آب در منطقه سیستان‌و‌بلوچستان که می‌تواند نیاز 173سال مصرف آب شرب ایران را تأمین کند همچنان ادامه دارد.

شایعه این بود که یک سفره آب زیرزمینی، از رشته‌کوه‌های هندوکش و از طریق منطقه سیستان وارد ایران می‌شود و پس از سپری کردن منطقه کویری ایران، به خلیج‌فارس و دریای عمان می‌ریزد. شایعه‌سازان مدعی شده بودند این سفره آبی به شکل یک رود عظیم در عمق 1000متری زمین در جریان است. خبرنگاری که این شایعه را منتشر کرده، مدعی شده بود مجموع مصرف آب شرب کشور طبق آمار سال96 حدود 7میلیارد مترمکعب است و این سفره زیرزمینی به‌تنهایی بیشتر از 1000میلیارد مترمکعب آب سالم و شیرین (معادل 173سال مصرف آب شرب کل ایران) در خود جای داده است.


شایعه افسانه آبی از کجا آمد؟
هدایت فهمی، معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو در گفت‌وگوی اختصاصی به همشهری با تکذیب این ادعا، می‌گوید: واقعیت این است که انتشار چنین خبرهای غیرعلمی، آدرس غلط دادن به مردم و مسئولان است و نباید اخلاق حرفه‌ای رسانه‌ها قربانی این شایعات شود. او می‌افزاید: وزارت نیرو با محوریت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری از چندی قبل پس از مطالعاتی اقدام به حفر چاه اکتشافی به عمق بیش از 2000متر در منطقه سیستان و بلوچستان کرد، مطالعات اولیه نشان می‌دهد متأسفانه آب کشف‌شده کیفیت مناسب را ندارد و میزان شوری آن بالاست.

او در عین حال تأکید می‌کند: معلوم نیست حجم آبی که ادعاشده، براساس کدام رمل و استطرلابی به‌دست آمده؛ درحالی‌که مطالعات علمی چنین حجمی از آب را اثبات نمی‌کند و انتشار این شایعه یک اقدام خطرناک به‌شمار می‌رود.


دسته‌بندی آب‌ها
او با بیان اینکه بهتر است اطلاعات لازم از مراجع رسمی در وزارت نیرو اخذ و منتشر شود، توضیح می‌دهد: آب‌های ژرف و عمیق به‌عنوان منابع آبی استراتژیک در 2دسته آب‌های فسیلی و گسلی تقسیم‌بندی می‌شوند که کیفیت این آب‌ها، هم می‌تواند شور، هم شیرین، هم تجدید‌پذیر و هم غیرقابل تجدیدپذیر باشد و معمولا مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد آب‌های ژرف و عمیق از نوع گسلی، منابع آبی زودتر و قابل شرب یا با شوری کم هستند؛ درحالی‌که آب‌های فسیلی فاقد کیفیت شرب و از نوع آب‌های شور به‌حساب می‌آیند.
فهمی، با بیان اینکه چاه اکتشافی در منطقه سیستان و بلوچستان، بیشتر جنبه مطالعاتی دارد و اطلاعات اولیه هنوز متقن نبوده و جمع‌بندی لازم صورت نگرفته، تأکید کرد: اطلاعاتی که در برخی سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی درباره این چاه منتشر شده، نادرست است و نکته مهم اینکه آب‌های ژرف و عمیق جزو منابع آبی فوق‌استراتژیک هر کشور به‌شمار می‌رود که برای نسل‌های بعدی باید از آن حراست و صیانت شود و البته شناسایی این منابع آبی هیچ ایرادی ندارد. معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو، افزود: مهم این است که مصرف آب در ایران به‌صورت بهینه صورت نمی‌پذیرد و باید همچنان سیاست سازگاری با اقلیم کم‌آبی را دنبال کنیم و شناسایی آب‌های ژرف با هدف تامین نیاز نسل‌های آینده دنبال شود و نه دست کشیدن از سیاست‌های مدیریت مصرف آب و بازگشت به دوران بد‌مصرفی؛ به همین دلیل انتشار برخی شایعات می‌تواند سیاست‌های دولت برای مدیریت منابع مصرف آب را با دادن آدرس‌های غلط دچار خدشه سازد و ما حق نداریم برای تامین نیاز امروز خود به‌جای مدیریت منابع کنونی و بهبود روش‌های مصرف، به استفاده غیربهینه ادامه دهیم و در حق نسل‌های آینده دست‌اندازی کنیم.


ماجرای رودخانه‌های زیرزمینی چیست؟
این مقام مسئول در وزارت نیرو در واکنش به شایعه وجود رودخانه‌های زیرزمینی که به‌طور مثال باعث انتقال آب از سیبری در روسیه به طرف شاخ آفریقا از زیر زمین سرزمین ایران می‌شود، می‌گوید: اینها بیشتر به افسانه شبیه است تا واقعیت. انتشار این افسانه‌ها کمکی به مدیریت منابع آبی ایران نمی‌کند و هرگونه دخل و تصرف در منابع آبی کشور پیامدهای زیست‌محیطی خواهد داشت و وجود رودخانه‌های زیرزمینی تاکنون سابقه نداشته و باید به‌جای حدس و گمان مطالعات دقیق علمی صورت پذیرد و از منابع رسمی وزارت نیرو اطلاعات گرفته شود. فهمی درباره امکان بهره‌برداری از آب‌های عمیق شناسایی‌نشده و تجربه دیگر کشورها افزود: در سال‌های گذشته در برخی کشورهای شمال آفریقا نظیر لیبی و همچنین عربستان با هدف خودکفایی در تولید گندم، اقداماتی صورت گرفت و بعدا متوجه اشتباه خود شدند زیرا از منظر علمی، منابع آب‌های عمیق و استراتژیک درصورتی قابل استحصال و بهره‌برداری هستند که قابل تجدیدپذیر برای سال‌های طولانی باشند و از آنها به‌عنوان منابع آبی نسل‌های آینده و استراتژیک یاد می‌شود.


آب‌های گسلی یا آب‌های فسیلی؟
این مقام مسئول در وزارت نیرو با اشاره به منابع آبی کشورها ازجمله آب‌های سطحی، سفره‌های معمولی آب‌های زیرزمینی و آب‌های عمیق و استراتژیک تأکید کرد: آب‌های عمیق و استرات‍ژیک به آب‌هایی گفته می‌شود که در عمق بال‌های 2000متر وجود دارد و آب‌های فسیلی بیشتر در لایه‌های عمیق زمین محصور شده‌اند که کیفیت لازم را ندارند و قابل تجدید‌پذیر نیستند اما آب‌های گسلی، آب‌هایی هستند که مسافتی را طی می‌کنند و باید آنها را براساس آخرین یافته‌های علمی و مطالعات کارشناسی شناسایی کرد و قطعا اگر در وزارت نیرو به این آب‌ها دست پیدا کنیم، برای تامین نیاز مناطق محروم نظیر سیستان و بلوچستان به‌گونه‌ای استفاده می‌شود که قابل تجدید‌پذیر باشند. این پژوهشگر منابع آبی کشورمان در عین حال تأکید کرد: بهتر است به‌جای اینکه دنبال منابع آب در اعماق زمین و مصرف آب‌های استراتژیک باشیم، همچنان باید مدیریت تقاضا، کاهش مصارف غیرضرور، آب‌چرخانی و استفاده از پسا‌ب‌های فاضلاب و نظایر آن را دنبال کنیم و بی‌جهت با تکیه بر افسانه‌های آبی دنبال مصرف بیشتر نباشیم.

   فریب بارندگی‌ها را نخوریم
معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو هشدار داد: هرچند تاکنون در سال جدید آبی، بارندگی‌های خوبی به‌جز در جنوب شرق ایران داشته‌ایم اما نباید فریب این بارندگی‌ها را بخوریم، چراکه در سال‌های گذشته بارها تجربه شده که در یک سال بارش‌ها خوب بوده اما در سال‌های بعد با پدیده خشکسالی مواجه شده‌ایم. فهمی سازگاری با اقلیم کم‌آبی را یک ضرورت و نه انتخاب برای امروز و فردای کشور دانست و هشدار داد: 85درصد از سرزمین ایران در مناطق خشک و نیمه‌خشک‌ قرار دارد و افزایش بارندگی در فصل پاییز به‌معنای تداوم آن در فصل زمستان و بهار آینده نیست و همچنان باید دنبال مصرف بهینه آب باشیم تا یافتن منابع آبی جدید یا اینکه چشم به آسمان بدوزیم.