مرتضی کاردر/روزنامه‌نگار
هفته کتاب از پنجشنبه 24آبان با شعار «حال خوش خواندن» آغاز شده است. در سال‌های اخیر هفته کتاب معمولا با طرح تخفیف فصلی کتاب همراه می‌شود که سبب رونق بیشتر بازار کتاب شده است. طرح پاییزه کتاب از 24آبان در شهرستان‌ها و از شنبه 26آبان در تهران با تخفیف 15درصد برای کتاب‌های ترجمه و 25درصد برای کتاب‌های تألیفی آغاز شده است. در روزهای هفته کتاب سری به کتابفروشی‌ها تهران زده‌ایم و تلفنی از کتابفروشان شهرستانی نیز جویای «حال خوش خواندن» در هفته کتاب شده‌ایم.
تخفیف؛ هر دوره کمتر از دوره قبل
کتابگردی را از فروشگاه نشر افق در خیابان انقلاب آغاز می‌کنیم. رامین شعبان‌پور، مدیر کتابفروشی نشر افق درباره استقبال از طرح می‌گوید: «استقبال از طرح تا حالا خیلی خوب بوده اما تخفیفی که خانه کتاب برای طرح درنظر گرفته خیلی کم است. هر دوره از دوره قبل کمتر می‌شود. یارانه اختصاص یافته به کتابفروشی ما در 2 روز اول تمام شد. اما هفته کتاب و استقبال مخاطبان ایجاب می‌کند که خودمان تخفیف بدهیم. از خانه کتاب پیگیر شده‌ایم که بتوانیم اعتبار بیشتری بگیریم اما کسی در خانه کتاب پاسخگو نیست. شروع طرح با تخفیف خانه کتاب بوده اما بقیه را خود کتابفروشی‌ها ادامه می‌دهند و مجبورند که خودشان تخفیف بدهند.» محمد سهیلی، مدیر کتابفروشی هاشمی در میدان ولی‌عصر نیز از کم بودن یارانه اختصاص یافته به کتابفروشی‌ها گلایه دارد: «استقبال از طرح خوب بوده است. وقتی مخاطبان متوجه می‌شوند که کتاب‌ها تخفیف دارد یکی، دو تا بیشتر برمی‌دارند؛ به‌ویژه کتاب‌های ایرانی را که در این یکی، دو دوره تخفیف بیشتری دارد. اما مسئله اصلی اعتبار طرح است که هر دوره کمتر می‌شود. تا حالا 75درصد اعتبارمان تمام‌شده است.» می‌پرسم که با این حساب در روز کتابگردی که معمولا استقبال بیشتر می‌شود چه خواهید کرد؟ «اگر اعتبارمان تا آن روز تمام نشود برای روز کتابگردی ما برای کتاب‌های خودمان 20درصد بیشتر از تخفیف طرح پاییزه و برای کتاب‌های دیگر 10درصد علاوه بر تخفیف طرح فصلی تخفیف می‌دهیم.» پوریا گل‌شناس از کارکنان کتابفروشی نشر چشمه خیابان کریم‌خان می‌گوید: «تا حالا استقبال خوب بوده ولی کمتر از پارسال است. ما همیشه جزو نخستین کتابفروشی‌هایی بوده‌ایم که اعتبارمان تمام می‌شده اما خوشبختانه امسال هنوز تمام نشده است. به‌نظرم در روزهای آینده استقبال بیشتر می‌شود.»
هر چه بیشترمی‌گذرد استقبال بهتر می‌شود
کتابفروشان شهرستانی طرح پاییزه کتاب را 2 روز زودتر از تهران آغاز کردند. سراغ آنها می‌رویم تا ببینیم اوضاع فروش کتاب‌ها در روزهای آغازین هفته کتاب در شهرستان‌ها چگونه است. ابراهیم سپاهانی، مدیر کتابفروشی فرهنگسرا در خیابان چهارباغ اصفهان می‌گوید: «با اینکه تبلیغ زیادی برای طرح انجام نشده اما فروش کتاب در این چند روز نزدیک به 50 درصد بیشتر از روزهای گذشته بوده است. البته فکر می‌کنم هر چه بیشتر بگذرد استقبال از طرح بیشتر می‌شود و فروش کتاب افزایش پیدا خواهد کرد.»
عابس قدسی، مدیر انتشارات سپیده باوران و کافه کتاب آفتاب مشهد از کمی یارانه اختصاص‌یافته گلایه می‌کند و می‌گوید: «پارسال شروع طرح پاییزه با روز کتابگردی بود و استقبال بسیار زیادی در روز کتابگردی صورت گرفت و شروع خوب روز اول تا چند روز ادامه داشت اما امسال استقبال از طرح به نسبت پارسال کمتر است. با این حال، یارانه تخصیص‌یافته از خانه کتاب تمام‌شده است. در سال‌های گذشته امکان درخواست دوباره وجود داشت، ولی الان چنین امکانی وجود ندارد. طرح دیگری هست که درصورت تمام شدن اعتبار از تخفیف مشارکتی استفاده کنیم که بخشی از آن را خانه کتاب و بخش دیگر را خود کتابفروشی پرداخت می‌کند. با وجود اینکه 2بار است که در این طرح ثبت‌نام کرده‌ایم نتوانسته‌ایم از آن استفاده کنیم. بعد از پیگیری‌های مکرر خانه کتاب مبلغ مختصری
را برای تخفیف مشارکتی به ما اختصاص داد که آن مبلغ هم امروز تمام شد. من نمی‌دانم تخصیص اعتبار بر چه مبنایی صورت می‌گیرد ولی به‌نظرم وقتی یک کتابفروشی اعتبارش تمام می‌شود باید بتواند آن را تمدید کند.» از مدیر انتشارات سپیده‌باوران می‌پرسم که تخفیف بیشتر به کتاب‌های ایرانی چقدر بر فروش این کتاب‌ها تأثیر داشته است؟ «من تا حالا ندیدم که تأثیری داشته باشد و کسی کتابی را به‌دلیل تخفیف بیشتر خریداری کند. به‌نظرم چنین تخفیفی مبنای منطقی و عقلانی ندارد. بهتر است حمایت از کتاب خوب مبنا قرار بگیرد که ممکن است ایرانی باشد و ممکن است از کتاب‌های ترجمه باشد.»
نمایشگاه‌های استانی خالی از کیفیت و محتوا
نکته دیگری که مدیر انتشارات سپیده‌باوران مطرح می‌کند همزمانی نمایشگاه استانی کتاب در مشهد با هفته کتاب و طرح تخفیف است. «نمایشگاه‌های استانی از کیفیت و محتوا خالی شده است. طرح تخفیف فصلی با وجود ایرادهایی که دارد عادلانه‌ترین رفتار حمایتی در حوزه کتاب است. اما مثلا نمایشگاه‌های استانی اغلب به کتاب‌های درجه 2 و 3 اختصاص دارد و بودجه‌ای چندصد میلیون تومانی دست‌کم برای سخت‌افزار نمایشگاه خرج می‌شود. آن‌وقت کتابفروشی برای تخفیف و تمدید تخفیف ناچیز طرح با مشکل مواجه می‌شود.» مسئله نمایشگاه‌های استانی هم یکی از مسائلی است که حالا به مسئله تبدیل شده است. بسیاری از ناشران از وجود کتاب‌های قاچاق در نمایشگاه‌های استانی گلایه می‌کنند و در عین حال پس از گذشت چند سال کتاب‌های درجه یک بازار کتاب نیز در نمایشگاه عرضه نمی‌شود. با وجود گلایه بسیار ناشران از نمایشگاه‌های استانی تلاشی برای ساماندهی این نمایشگاه‌ها نیز انجام نشده است.فرزانه مرادی از کتابفروشان شهر کتاب مشهد می‌گوید: «فروش کتاب در این چند روز خیلی خوب بوده و می‌توانم بگویم تقریبا سه‌برابر روزهای گذشته است.» ظاهرا کتاب‌بازها و مخاطبان حرفه‌ای کتاب به تخفیف‌های فصلی عادت کرده‌اند و با شروع فصل تخفیف سراغ کتابفروشی‌ها می‌روند تا بتوانند کتاب‌هایشان را ارزان‌تر خریداری کنند.
هنوز یارانه طرح تابستانه پرداخت نشده
اما جواد شکارچی از مدیران «کلبه کتاب قم» نظر دیگری دارد: «در این چند روز خبر خاصی نبوده و فروش چندان تغییر نکرده است. فکر می‌کنم دلیل اصلی عدم‌استقبال افزایش قیمت کتاب است. کتابی که تا 2، 3ماه پیش 40هزار تومان بود، الان 55هزار تومان شده است. طبیعی است که قدرت خرید مخاطب کمتر می‌شود. با این حال من فکر می‌کنم هر چه به آخر هفته نزدیک می‌شویم استقبال بیشتر می‌شود؛ به‌ویژه در روز کتابگردی که پارسال نهم آذر بود و امسال در اول آذر برگزار می‌شود.» شکارچی در ادامه صحبت‌‌هایش درباره طرح‌های تخفیف فصلی می‌گوید: «طرح‌های حمایتی تأثیرگذار است. پیگیری مخاطبان بیشتر می‌شود. زنگ می‌زنند یا در صفحه کتابفروشی در اینستاگرام می‌پرسند که آیا این کتاب موجود است و شامل طرح می‌شود یا نه؟ اما بعضی از کتابفروشی‌ها از طرح راضی نیستند. هنوز ارشاد یارانه کتابفروشان را برای طرح تابستانه پرداخت نکرده است؛ یعنی کتابفروشی درصد یارانه‌اش را با تأخیر چندماهه دریافت می‌کند. اما به‌نظرم همین که کتاب‌ها شخم می‌خورد و خیلی از کتاب‌ها می‌رود و کتابفروش باید کتاب‌های تازه را جایگزینشان کند، اتفاق خوبی است و سبب رونق کتابفروشی می‌شود». حمید اکبری که مدیر فروشگاه خانه کتاب قم، یکی از کتابفروشی‌های پرمخاطب در مرکز شهر قم است، می‌گوید: «خیلی از کتابفروشی‌ها در شهر قم ناشر هم هستند و وقتی در طرح عضو می‌شوند معمولا چون هزینه تمام‌شده کتاب برایشان کمتر است تخفیف بیشتری می‌دهند؛ یعنی گاهی تا 50درصد تخفیف می‌دهند، ولی کتابفروشی‌هایی که فقط کتابفروشی هستند شاید خیلی با استقبال مواجه نشوند.»به شمال ایران می‌رویم تا ببینیم آنجا چه خبر است. از ماهرخ باقری یکی از فروشندگان قدیمی شهر کتاب آمل می‌پرسیم استقبال از طرح تخفیف فصلی تا‌کنون چطور بوده است. «ما عضو طرح پاییزه نیستیم ولی در روزهای هفته کتاب به مشتری‌ها 15درصد تخفیف می‌دهیم. طرح کتاب محدودیت خرید دارد و تا سقف 100 هزارتومان بیشتر نمی‌توان کتاب خرید در عین حال سامانه ثبت کتاب‌ها در سیستم جداگانه زمان زیادی می‌برد. اما ما در طرح تخفیفمان سقف نداریم و مشتریان می‌توانند هرقدر که می‌خواهند کتاب بخرند.»
استقبال بیشتر از طرح‌های فصلی سبب شده است که یارانه اختصاص یافته به کتابفروشان خیلی زود تمام شود و کتابفروشان تا میانه طرح خودشان را بکشانند.
با این همه به‌نظر می‌رسد هرچه بیشتر می‌گذرد طرح پاییزه رونق بیشتری می‌گیرد و کتاب‌بازها منتظر روز کتابگردی هستند تا به کتابفروشی‌های مورد علاقه‌شان سربزنند و کتاب‌هایشان را خریداری کنند. با توجه به اینکه از تخفیف 35درصدی روز کتابگردی در سال‌های گذشته خبری نیست باید منتظر بمانیم و ببینیم که آیا روز کتابگردی امسال به شلوغی سال‌های گذشته خواهد بود یا نه؟
کاری برای کتابفروش‌ها نمی‌توانیم بکنیم
یکی از مشکلاتی که کتابفروشان مطرح کرده‌اند تمام شدن یارانه اختصاص یافته به کتابفروشی‌هاست. نیکنام حسینی‌پور، مدیر خانه کتاب در پاسخ به پرسش ما درباره یارانه می‌گوید: «ما تابعی از وزارت ارشاد هستیم و بودجه چنین طرحی را وزارت ارشاد مشخص می‌کند. وزارت ارشاد برای طرح پاییزه 2میلیارد درنظر گرفته است. می‌دانم که خیلی از کتابفروشی‌ها یارانه‌شان تمام شده اما چاره‌ای نداریم. امیدوارم مسئولان ارشاد یارانه طرح را در دوره‌های بعد بیشتر کنند.» از مدیر خانه کتاب درباره تسویه نشدن طرح تابستانه می‌پرسیم. «این اتفاق هم متأسفانه هنوز نیفتاده است. باید از مدیران معاونت فرهنگی و مالی ارشاد پیگیر شوید که طرح تابستانه را کی تسویه حساب می‌کنند.» اما تلاش ما برای گفت‌و‌گو با مسئولان معاونت فرهنگی مثل همیشه بی‌نتیجه می‌ماند و کسی در معاونت فرهنگی پاسخگو نیست.
پاییز در پشت پیشخوان‌ها
روزهای نخست طرح پاییزه کتاب در تهران و شهرستان‌ها چگونه می‌گذرد
در همینه زمینه :
