سلامت روان
اثرات سوء روحی و جسمی جراحی های نامتعارف
از چشم گربه‌ای تا گوش الاغی در فضای مجازی
زهرا رفیعی/خبر‌نگار
تغییر شکل ظاهر، انتخابی است فردی که می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیر یا نتیجه‌ای کاملا دلخواه داشته باشد. تأثیر این تغییرات کوتاه‌مدت است و پس از چند سال شمایل که ناگزیر از پیری است به کهولت و افتادگی تن خواهد داد. کسانی در این بین هستند که با تب جامعه پیش می‌روند و برای بیشتر دیده شدن حاضرند هر جراحی نامتعارفی روی صورت و یا اندام‌های دیگر خود انجام دهند. به اعتقاد متخصصان این جراحیهای نامتعارف لزوم که ندارد هیچ، نشان از اختلالات روانی بنیادین و ریشه‌ای دارد.
با نگاهی به صفحات اجتماعی پرمخاطب مانند اینستاگرام، کاربرانی را خواهید دید که برای اینکه طرفداران بی‌شماری را جذب کنند، حاضرند هر کاری انجام دهند. بخشی از آن افراد جراحیهای نامتعارف را انتخاب میکنند. قلاب نمونه‌های موفق جراحیهای چشم مصری، چشم گربه‌ای، گوش الاغی، کوتاهی پیشانی، ترمیم پیشانی نئاندرتال، زاویه‌سازی فک با تخلیه چربی دهانی، ترمیم لبخند اسبی، برداشتن پرده گوشه چشم و لیفت مستقیم ابرو، لیفت سانترال لب و... کسانی که از چهره خود تصور بدی دارند را در دام خود می‌گیرد اما همه از این جراحیها راضی بیرون نمی‌آیند.
بخشی از آنها آنطور که می‌خواهند تغییر نمی‌کنند و بخشی دیگر اگر جراحی موفق هم باشد باز برایشان فرقی نمی‌کند و باز هم ناراضی هستند. آنها به اختلال بدشکلی ذهنی مبتلا هستند.
این جراحیها بدون عارضه نیست. به‌طور مثال در بلفاروپلاستی مصری که شکل خاصی از عمل زیبایی پلک فوقانی است، پشت پلک مشابه آرایش فراعنه مصر قدیم و گوشه‌های چشم با تراشیدن استخوان حفره چشم بازتر ازحدمعمول می‌شود. این جراحی بدون عارضه نیست. کم یا زیاد برداشتن پوست، گودی چشم (در صورت زیاد برداشتن چربی)، عدم‌تقارن چشم‌ها، افتادگی پلک، به‌جا ماندن جای برش جراحی و عفونت، از عوارض احتمالی این جراحی است. سایر جراحیها هم خالی از عارضه نیستند. علی صادقی طاری، چشم‌پزشک و عضو هیأت‌مدیره انجمن چشم‌پزشکی ایران در گفت‌وگو با همشهری گفت: جراحیهای زیبایی به خواسته بیمار انجام می‌شوند و بسیاری از آنها لزوم پزشکی ندارند. این جراحیها هم مثل جراحی بینی (رینوپلاستی) لزوم ندارند ولی طرفداران و خواستاران خاص خود را دارند. تفاوت این‌دو در این است که جراحی چشم در منطقه پرخطرتری انجام می‌شود. به‌عنوان مثال اگر صدمات در پلک مریض انجام شود و پوشش پلکی بیمار تامین نشود، یا کشش غیرلازم در چشم ایجاد شود، خطر خشک شدن قرنیه و ضعف بینایی، بیمار را تهدید می‌کند. ممکن است عمل فی‌نفسه پرمخاطره‌ای به‌حساب بیاید. در رینوپلاستی عصب بویایی دور از منطقه مورد جراحی است؛ بنابراین آسیبی به کارکرد اصلی بینی نمی‌زند ولی در عین حال می‌تواند باعث عوارضی مانند تغییر مسیر هوایی شود. در عمل چشم، تخریب پلک می‌تواند آسیب جدی به عملکرد بینایی وارد کند و کار غیرضروری نیاز به جراحی و فرایند درمان ضروری پیدا کند.
او افزود: اصولا این جراحیها در نواحی‌ای صورت می‌گیرد که با کشش پوست تغییر انجام می‌شود و پس از مدتی به‌دلیل افزایش سن دوباره به شکل سابق بازمی‌گردد. امکان دارد شما فردی را ۱۰سال پس از جراحی ببینید و بگویید چرا جراحی انجام داده است. ترویج جراحیهای غیررایج در جامعه‌ای که بسیاری از مشکلات سلامت بی‌سرانجام مانده‌است و محتاج سرمایه‌گذاری جدی هستیم، کار پسندیده‌ای نیست. جهت‌دهی به مردم برای جراحی بیشتر امری غیراخلاقی است.
علی صادقی طاری بیشترین مخاطبانی که درخواست جراحی تغییر فرم چشم دارند را قشر جوان عنوان کرد و گفت: من بیشتر آنها را از چنین کاری منع می‌کنم چون عوارض احتمالی بیشتر از تغییری است که موقت در آنها باقی می‌ماند. مریض هرچه جوان‌تر باشد پافشاری‌اش برای جراحی بیشتر است.
صف‌های طولانی برای زیبایی
نبود ثبات فکری و ثبات تربیتی، نداشتن الگو و عدم الگوبرداری از والدین، دیده نشدن توسط افراد مورد تأیید از ریشه‌های گرایش به جراحیهای غیرضروری است. افسانه صمدزاده روانشناس و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با همشهری گفت: دانشجویان من در دانشگاه تحقیق‌های زیادی در مورد کیس‌های جراحی زیبایی انجام داده‌اند و رابطه‌های نزدیکی بین کسانی که اختلال شخصیت یا بدشکلی ذهنی دارند با جراحیهای نامتعارف وجود دارد. در درمانگاه‌های زیبایی، بیماران تا راهرو صف می‌بندند که ژل تزریق کنند بنابراین تعداد کسانی که به‌دنبال تغییر ظاهری خود هستند کم نیست. فردی که به دیسمورفیا مبتلاست اصلا حاضر نیست بپذیرد تمایلش به جراحی نامتعارف اختلال است. فردی که تغییر چهره می‌دهد دچار ناباوری ظاهری می‌شود. یعنی تصور نکنید کسی که با جراحی تغییر چهره می‌دهد بعد از جراحی احساس رضایتمندی بیشتری خواهد یافت. تحقیق پایان‌نامه دانشجویانم حاکی از آن است که این افراد حتی میزان نارضایتی‌شان به‌مراتب افزایش می‌یابد. فرد با چهره خود احساس غریبی می‌کند. حرف اطرافیان و نگاه خود در آینه می‌تواند در روان افراد تأثیر مخرب بگذارد و مشکلات دیگری هم ایجاد کند.او در مورد تأثیر روانی تغییر دائمی در چهره گفت: نتیجه جراحی زیبایی چه مطلوب باشد و چه نامطلوب می‌تواند در روان افراد مؤثر باشد. اگر خوب شود می‌تواند منجر به خودشیفتگی شود. این اختلالات روی عملکرد روزانه یا در روابط اجتماعی‌اش مؤثر خواهد بود. براساس کتاب راهنمای تشخیص آماری «DSM-IV»، کسانی که دچار اختلال بدشکلی (Body Dismorfia Disorder) هستند، یک نقص جسمی به‌صورت اغراق‌شده می‌بینند و معمولا آنها هر جنبه‌ای از ظاهرشان می‌تواند باعث نگرانی‌شان شود. در نتیجه اشتغال ذهنی آنها با ظاهرشان بیشتر نقش تخریبی در عملکرد اجتماعی و فردی‌شان دارد. در خیلی مواقع این افراد ارتباطشان را با محیط بیرون از دست می‌دهند.جراحی بینی به جراحی دم‌دستی و معمولی تبدیل شده و جراحان از بازاری که در کشور ایجاد شده به‌خوبی استفاده میکنند. بخشی از مشتری‌های جراحان را کسانی تشکیل می‌دهند که مقدار تغییر درخواستی‌شان چندان محسوس و اساسی نیست. کسانی که دوست دارند فقط کمی نوک بینی‌شان بالا برود یا کمی گوشه لب‌هایشان کشیده‌تر باشد. افسانه صمدزاده در مورد این افراد گفت: جراحیهای نامحسوس یا جراحیهای نامتعارف باید سبب‌شناسی شود. فرد متقاضی جراحی، دنبال دیده شدن است و تا‌کنون کسی به او توجه نکرده و حاضر است به هر قیمتی دیده شود. او الگوی ذهنی ندارد. دیده شدن البته لزوما بد نیست فقط شکل دیده شدن مهم است. فردی مثل پروفسور سمیعی آنگونه متعالی دیده می‌شود و فردی هم مثل شاخ‌های اینستاگرام خود را به شکل مرده‌های متحرک درمی‌آورد. فرد دوم حاضر است خود را برای دیده شدن در معرض انواع آسیب‌های جسمی قرار دهد و به بی‌اشتهایی عصبی دچار شود و یا مواد مغذی مورد نیاز بدنش را حذف کند.
وی تأکید کرد: دیده شدن‌های مکرر در کودکی نیز می‌تواند آسیب مضاعف در نوجوانی و جوانی ایجاد کند. والدینی که عکس کودکشان را از کودکی در صفحات مجازی منتشر میکنند و آنها را برای مدل شدن آماده میکنند، او را در معرض آسیب خودشیفتگی قرار می‌دهند. عکس‌های تبلیغاتی از کودکان می‌تواند در بروز نارضایتی از چهره مؤثر باشد. دیده و ندیده شدن در کودکی هردو مؤثر است. باید حد تعادل را برای تربیت کودکان درنظر گرفت. سبب‌شناسی در روانشناسی کمک می‌کند که از دیدگاه‌های مختلف خانوادگی، شناختی و رفتاری به پیشینه فرد و عقده‌های شکل‌گیری اختلال رفتار پی ببریم.
بدشکلی بدن در اثر عیوب ادراک‌شده توسط خود فرد ایجاد می‌شود. این روانشناس در این‌باره گفت: اکثر این افراد در حوزه‌های مختلف زندگی‌شان دچار پریشانی می‌شوند. اغلب آنها تصاویر و افکار مزاحم و ناخوانده در مورد ظاهر جسمانی‌شان دارد. این افکار آنقدر زیاد است که کیفیت زندگی و کارکرد روزانه فرد را کاهش می‌دهد. در راهنمای تشخیصی این اختلال به‌عنوان بدشکلی ذهنی معرفی شده است. در نتیجه فرد اگر ناهنجاری جسمی حتی مختصر داشته باشد، نگرانی افراطی نسبت به شکل خود پیدا می‌کند. فرد در این مسیر دچار بیماری‌های روان‌تنی نیز می‌شود.
نوجوانی شروع بدشکلی ذهنی است
براساس تحقیق پژوهشگران نارضایتی از ظاهر معمولا در ۲ تا ۴ناحیه از صورت و بدن خود را نشان می‌دهد. افسانه صمدزاده در این‌باره گفت: لاغری و چاقی از شایعترین اعتراضات به شکل ظاهری است. افراد حاضرند مواد مغذی مورد نیاز بدنشان را هم حذف کنند تا لاغر بمانند. اگر ویتامین‌های لازم به سلول‌های بدن نرسد چطور مغز می‌تواند کارکرد اصلی و سالم خود را داشته باشد؟ چنین روشی عملکرد مغز را با اختلال روبه‌رو می‌کند.وی افزود: کسانی که اختلال بدشکلی ذهنی دارند، هذیان‌های انتصابی نیز دارند یعنی فکر میکنند دیگران فقط به نقص ظاهری آنها توجه میکنند؛ خودشان نیز از مواجهه با خود، روبه‌روی آینه اجتناب میکنند. اختلال بدشکلی ذهنی همچنین باعث می‌شود که فرد به‌صورت مکرر جلوی آینه دماغ یا گونه‌اش را بالا بگیرد و همین امر باعث می‌شود که چهره اصلی خود را بپذیرد.شیوع این اختلال معمولا بین ۱۶ تا ۳۰ سال است و معمولا بین زنان بیشتر از مردان شایع است اما این روزها در فضاهای مجازی مردان گوی سبقت را از زنان در جراحی‌ّهای غیرمتعارف ربوده‌اند.افسانه صمدزاده روانشناس و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد درباره شیوع این اختلال گفت: شروع این اختلال عموما از دوران نوجوانی است؛ زمانی که افراد روی ظاهرشان حساسیت‌های ظاهری شدیدی پیدا میکنند و بدنشان ناگریز از فرایند رشد است. آنها دوست ندارند بینی‌شان بزرگ شود، جوش بزنند یا قدشان بلند و یا چاق شوند. عدم‌رضایت ظاهری اگر از حد میانگین بگذرد می‌تواند زمینه افسردگی و اضطراب را ایجاد کند. معمولا در دوره نوجوانی افسردگی و اضطراب به‌دلیل تغییر نشانه‌های جسمی بروز پیدا می‌کند. خانواده‌هایی که شناختی در مورد تغییرات این دوره ندارند و نمی‌دانند با افسردگی و اضطراب فرزندشان چه کنند و این اختلالات را سرکوب میکنند و نادیده می‌انگارند، زمینه بروز دیسمورفیا را بیشتر میکنند. جراحی پلاستیک جای خود، این روزها اقدامات دندانپزشکی برای لمینیت و طرح لبخند، دندان خرگوشی و سنجابی و... تبلیغ و انجام می‌شود که باعث شده فرد دچار اختلال در تکلم شود و برای درمان به روانشناس مراجعه کند. جالب است بدانید کسی که چنین کارهایی می‌کند اصلا حاضر نیست عیوب خود را با مسائل روانشناسی در ارتباط ببیند. درحالی‌که نگاه بیمار نسبت به ظاهرش است که منجر به تغییر و جراحی غیرضروری می‌شود. متأسفانه برخی پزشکان از پول بدشان نمی‌آید و مواردی را که اصرار به جراحی غیرضروری می‌کند را هم قبول میکنند.به‌نظر این متخصص روانشناسی، اینکه همه افراد جامعه شبیه به هم باشند ناهنجاری اجتماعی است. افسانه صمدزاده برای مثال گفت: در دانشگاه همه دانشجویان یک مدل هستند. چانه‌هایشان جلو و تزریق شده است، بینی‌های یک‌شکل جراحی شده دارند. لب‌ها با ژل برآمده و ابروها پهن و تتو شده است. آنها نسبت به ریشه مشکل آگاه نیستند.درمان بزرگسال و نوجوانی که دچار بدشکلی ذهنی است، یکسان است اما بستگی به میزان ارتباطش با زندگی واقعی دارد. دکتر صمدزاده گفت: اصلاحات باید با فرایند رشد فرد هماهنگ باشد. معمولا درمان شناختی می‌تواند بسیار مؤثر باشد. این افراد معمولا درکی از زشتی و زیبایی ندارند و همه‌‌چیز را به‌خود نسبت می‌دهند. وی از جراحان خواست که حتما در مطب‌های خود از متخصص روانشناس برای جلوگیری از جراحیهای نامتعارف و غیرضروری کمک بگیرند. در بسیاری از موارد هزینه مشاوره روانشناسی بسیار کمتر از هزینه مالی و روانی جراحیهای زیبایی است.
عمل زیبایی نامتعارف کنید، مجازات می‌شوید
سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس، از تعیین مجازات، تا 2ماه حبس و ۷۴ضربه شلاق بر اساس ماده۶۳۸ قانون مجازات اسلامی هم برای افراد متقاضی انجام عمل‌های چشم‌گربه‌ای و گوش الاغی و هم پزشکان تسهیل‌کننده این اقدام خبر داد. حسن نوروزی با تأیید صحت خبر منتشرشده از سوی رئیس انجمن علمی حقوق پزشکی ایران مبنی بر اینکه جراحیهای نوظهور زیبایی مثل تغییر رنگ چشم و شکل گوش، مشروع تلقی نمی‌شوند و براساس قانون مجازات اسلامی غیرقانونی و قابل تعقیب کیفری هستند، گفت: اگر افرادی که گرفتار وسواس شده باشند و تصمیم بگیرند با انجام عمل جراحی تغییراتی در ظاهر خود ایجاد کنند، باید به دادگاه صالحه -که دادگاه خانواده است- مراجعه کنند و دادخواست ارائه دهند و بعد با مجوز دادگاه به این امر مبادرت ورزند.وی با اشاره به انجام عمل جراحی برای قراردادن عنبیه مصنوعی و کاشت نگین در چشم، تغییر دائم رنگ چشم به رنگ‌هایی همچون قرمز و عمل‌های نامتعارف تحت عنوان «چشم‌گربه‌ای» و «گوش الاغی»، تصریح کرد: انجام این نوع عمل‌ها مصداق ماده638 قانون مجازات اسلامی و اقدامی مجرمانه است؛ چنین تغییراتی که در جسم انسان انجام شده و باعث تحریف در جامعه می‌شود، ممنوع است. قطعا، هم فردی که تقاضای انجام اینگونه عمل‌های جراحی مجرمانه را دارد و هم پزشکی که راه را برای تحقق این عمل‌ها تسهیل و اسباب ارتکاب جرم را فراهم می‌کند، مجازات خواهند شد. براساس ماده638 قانون مجازات اسلامی؛ «هرگاه کسی علنا در انظار و اماکن عمومی و معابر تظاهر به عمل حرامی نماید، علاوه بر کیفر عمل به حبس از 10روز تا 2ماه یا تا 74ضربه شلاق محکوم خواهد شد و در صورتی که مرتکب عملی شود که نفس آن عمل دارای کیفر نباشد اما عفت عمومی را جریحه‌دار نماید، تنها به حبس از 10روز تا 2ماه یا تا 74ضربه شلاق محکوم خواهد شد.»
