گپ
باید گام‌به‌گام، شانس نویسنده‌ها را بیشتر کنیم
انتخاب دوباره فرهاد حسن‌زاده برای 2جایزه جهانی ادبیات کودکان سبب واکنش‌هایی در میان نویسندگان شد. بعضی از نویسندگان زبان به انتقاد گشودند و گفتند که نهادهای معرفی‌کننده نامزدهای این 2جایزه باید این فرصت را در اختیار همه نویسندگان قرار دهند. آیا معرفی یک نفر برای جایزه هانس کریستین اندرسن فقط در ایران اتفاق افتاده و سابقه نداشته است که کشورهای دیگر دنیا نویسنده‌ای را چندبار به‌عنوان نامزد جایزه معرفی کنند؟ زهره قایینی و ثریا قزل‌ایاغ که هر دو سابقه عضویت در هیأت داوران جایزه جهانی هانس کریستین اندرسن را داشته‌اند به پرسش‌های ما در این‌باره پاسخ داده‌اند.
انتخاب دوباره فرهاد حسن‌زاده به‌عنوان نامزد جایزه هانس کریستین اندرسن و آسترید لیندگرن این پرسش را پیش کشیده که آیا چنین چیزی در کشورهای دیگر نیز سابقه داشته است؟
من به‌عنوان فردی که 2 دوره داور (۲۰۰۲ و ۲۰۰۴) و 2 دوره رئیس هیأت‌داوران (۲۰۰۸ و ۲۰۱۰) جایزه اندرسن بوده‌ام، با اطمینان به شما می‌گویم که آنچه معمول نیست و سابقه ندارد، نامزد کردن یک نویسنده یا تصویرگر تنها برای یک‌بار برای این جوایز است. در سال‌هایی که کار داوری جایزه اندرسن را به‌عهده داشتم نویسنده و تصویرگرانی داشته‌ایم که بارها و بارها نامزد آن جایزه شده‌اند و این نشان می‌داده است که تا چه حد نهادهای نامزدکنندگان در انتخاب خود ثابت‌قدم بودند و با برنامه حرکت می‌کردند. فرض بر این است که برای جایزه اندرسن و آسترید لیندگرن، نویسندگان و تصویرگرانی معرفی شوند که مجموعه آثارشان سهم پایداری در ارتقای ادبیات کودکان جهان داشته باشد. این، نقش بسیار مهمی است و تنها هنرمندانی می‌توانند به چنین جایگاهی دست یابند که یک‌عمر کار کرده و آثار برجسته‌ای منتشر کرده باشند که نه‌تنها این آثار در بین کودکان و نوجوانان آن کشور محبوب باشند بلکه در جهان نیز بتوانند مخاطبان بسیاری را تحت‌تأثیرقرار دهند. با درنظر گرفتن چنین ویژگی‌هایی دست‌کم در کشور ما فهرست بلند‌بالایی از نویسندگان و تصویرگران در صف انتظار باقی نمی‌مانند تا حقوقی از آنها ضایع شود. در همه جهان برای نامزد کردن یک نویسنده یا تصویرگر سال‌ها برنامه‌ریزی می‌کنند، کتاب‌های او را به زبان‌های دیگر ترجمه می‌کنند، بارها او را نامزد می‌کنند و گام‌به‌گام شانس او را در رسیدن به آن جایزه بالاتر می‌برند. اتفاقاً در ایران این نگاه هیچ‌گاه وجود نداشته است. البته وقتی صحبت از برنامه‌ریزی می‌شود، منظور این نیست که از حالا برای ۱۰ دوره بعدی یک فهرست ده نفره تشکیل دهیم و برای حفظ عدالت و برابری همه افراد را در آن بگنجانیم. منظور از برنامه‌ریزی، سرمایه‌گذاری روی افرادی است که چنین ظرفیتی را دارند و شایسته است که سال‌ها برای آنها کار شود و پشت آنها بایستیم. ما در طول این سال‌ها نویسنده‌ای همچون مرادی‌کرمانی را داشته‌ایم که هم از جنبه کارنامه آثارش در ایران که بسیار شناخته‌شده و محبوب است و هم از جنبه شناخته شدن آثارش در جهان که به بیش از ۳۰ زبان تاکنون منتشرشده است، نویسنده‌ای در جایگاه جایزه اندرسن بوده ؛ اما برای معرفی او هیچ‌گاه یک برنامه‌ریزی درازمدت وجود نداشته است.
چه معیارهایی برای داوران از اهمیت بیشتری برخوردار است؟
همانطور که اشاره کردم، مهم‌ترین معیار داوران، تداوم در آفرینش آثار باکیفیت بالای ادبی و هنری در طول زندگی هنرمند است. یک رشد مداوم معنادار که هم کودکان و نوجوانان سرزمین خود را تحت‌تأثیر قرار دهد و هم در ادبیات جهان سهم پایداری را از آن خود کند.
جایزه هانس کریستین اندرسن و آسترید لیندگرن به‌عنوان2 جایزه جهانی ادبیات کودک و نوجوان چه تفاوت‌هایی باهم دارند؟
جایزه هانس کریستین اندرسن از سوی دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان به‌منظور بالا بردن سطح ادبی و هنری کتاب‌های کودکان هر 2سال یک‌بار، به مجموعه آثار یک نویسنده و یک تصویرگر داده می‌شود. داوران این جایزه بین‌المللی هستند. معرفی نامزدهای این جایزه تنها به‌عهده شاخه‌های ملی دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان است. شاخه ملی این دفتر در ایران، شورای کتاب کودک است و تنها این نهاد می‌تواند برای این جایزه نامزد معرفی کند. جایزه یادبود آسترید لیندگرن، نه‌تنها به نویسندگان و تصویرگران داده می‌شود، بلکه قصه‌گویان، مروجان و نهادهای حوزه ادبیات کودکان و ترویج کتابخوانی نیز می‌توانند به آن دست یابند. این جایزه، سالانه به یک یا بیش از یک هنرمند صرف‌نظر از زبان و ملیت آنها اعطا می‌شود. آثار این هنرمندان باید دارای کیفیت بالای هنری و ارزش‌های انسانی‌ای باشند که آسترید لیندگرن به آنها باور داشت. جایزه آسترید لیندگرن می‌تواند توجه قصه‌گویان، نویسندگان و تصویرگران خلاق را به آفرینش ادبیات ناب برانگیزد. هیأت داوران این جایزه از میان کارشناسان برجسته ادبیات کودکان سوئد برگزیده می‌شوند. اعضای هیأت داوران برای یک دوره چهارساله از سوی شورای ملی سوئد در امور فرهنگی گزینش می‌شوند. آنها هرساله از سراسر دنیا سازمان‌هایی را که دارای گسترده‌ترین و بیشترین اطلاعات درباره نویسندگان، تصویرگران، قصه‌گویان و فعالان ادبیات کودک هستند، به‌عنوان سازمان‌های نامزدکننده منصوب می‌کنند تا نامزدهای خود را از سراسر دنیا به هیأت داوران معرفی کنند. هم‌اکنون در ایران شورای کتاب کودک، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، مؤسسه پژوهشی ادبیات کودکان و انجمن نویسندگان کودک و نوجوان به‌عنوان سازمان‌های نامزدکننده از این امتیاز برخوردارند.
ثریا قزل‌ایاغ: تا زمانی که آثار یک نویسنده خوانده می‌شود می‌تواند نامزد جایزه‌های جهانی باشد
یک کشور می‌تواند چندبار یک نویسنده را به‌عنوان نماینده معرفی کند. اتحاد جماهیر شوروی 6دوره آدرینا بارتو را به‌عنوان نامزد جایزه معرفی کرد. اگر هدف این است که فقط جایزه ببریم می‌توان رگ‌خواب داوران را شناخت و با رایزنی‌هایی شانس بردن جایزه را بیشتر کرد. اما به‌نظرم هدف از معرفی نویسنده‌ها بیشتر معرفی ادبیات کودک ایران به عرصه بین‌المللی است. نویسنده‌ای که معرفی می‌شود باید در حوزه ادبیات کودک یک کشور تأثیرگذار باشد. شاید از جهت میزان تأثیرگذاری کشوری به این نتیجه برسد که چند دوره یک نفر را به‌عنوان نماینده خود معرفی کند. تا زمانی که آثار یک نویسنده پرنفوذ و تأثیرگذار است و در میان کودکان مخاطب دارد آن نویسنده می‌تواند به‌عنوان نامزد جایزه هانس کریستین اندرسن معرفی شود. بحث من شخص آقای فرهاد حسن‌زاده نیست و این نکته درباره هر نویسنده دیگری صادق است. در سالی که من در هیأت داوران بودم هوشنگ مرادی‌کرمانی به‌عنوان نماینده ایران معرفی شد و مورد تقدیر هیأت داوران قرار گرفت یا احمدرضا احمدی جایزه هانس کریستین اندرسن را نبرد اما به‌نظرم هر دو می‌توانستند در دوره‌های بعد هم به‌عنوان نامزد ایران به جایزه معرفی شوند. تا زمانی که آثار احمدرضا احمدی و هوشنگ مرادی‌کرمانی خوانده می‌شود این دو می‌توانند به‌عنوان نامزد به جایزه هانس کریستین اندرسن و آسترید لیندگرن معرفی شوند.
