شوربختی دریاچه ارومیه روبه پایان

الهام مصدقی‌راد _ خبر‌نگار

 جدی شدن بحران خشکیدگی در سال84، اتفاق سخت و سنگینی برای دریاچه‌ای بود که حدود 40سال قبل به‌عنوان تالاب بین‌المللی و ذخیره‌گاه زیست‌کره انتخاب شده بود. دریاچه ارومیه، دومین دریاچه شور جهان، بزرگ‌ترین پارک ملی کشور و یکی از زیستگاه‌های مهم پرندگان مهاجر آبزی ایران، از اوایل دهه70 آهسته آهسته با بحران خشکیدگی مواجه شد و طی 2دهه بخش عمده منابع آبی خود را از دست داد. 32میلیارد مترمکعب، مجموع آبی است که طی 20سال و تا سال93 در این دریاچه از دست رفت؛ عددی معادل کل آب‌هایی که در یک سال پشت سدهایمان ذخیره می‌کنیم. خشک شدن دریاچه ارومیه تهدید بزرگی است؛ تهدیدی که برابر است با شکل‌گیری کانون‌های ریزگرد نمکی به وسعت 500 هزار هکتار و به خطر افتادن زندگی 14میلیون شهروند ایرانی. همین تهدید سبب شد از سال93 ستاد احیای دریاچه ارومیه فعالیت خود را آغاز کند. حالا مسئولان این ستاد امیدوارند اگر همه دستگاه‌های ذیربط به وعده‌هایشان در قبال احیای دریاچه عمل کنند، حال وخیم دریاچه ارومیه تا سال 1405 بهبود یابد.

در ماه‌های اخیر خبرهای خوبی از دریاچه ارومیه و افزایش سطح تراز آن در مقایسه با بازه‌های زمانی گذشته منتشر شد؛ افزایش ترازی حدود 7سانتی‌متر که اگر همین روال ادامه یافته و اقدامات انجام شده به خوبی پیش رود و وعده‌های رئیس‌جمهور درخصوص تامین اعتبارات محقق شود، انتظار می‌رود که تا 3 سال آینده تراز دریاچه به یک متر هم برسد. در این صورت 95درصد کانون‌های ریزگرد زیر آب خواهند رفت. روز گذشته معاون محیط انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست از اتفاق خوبی درخصوص دریاچه ارومیه خبر داد. سال گذشته و براساس توافق انجام شده میان وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار بود 280میلیون مترمکعب آب از سد‌ها به دریاچه اختصاص یابد که متأسفانه این اتفاق نیفتاد و آبی به سوی دریاچه ارومیه رها نشد. اما از 2روز قبل وزارت نیرو رها‌سازی‌ 92میلیون مترمکعب آب از مجموع 280میلیون مترمکعب بدهی سال آبی گذشته خود را به سمت دریاچه رها کرده است.

مسعود تجریشی، معاون محیط انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست و مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه با اعلام این خبر به همشهری گفت: 24میلیون مترمکعب از سد شهرچای با دبی 15مترمکعب در ثانیه، 28میلیون مترمکعب از سد مهاباد با دبی 20مترمکعب در ثانیه و 40میلیون مترمکعب از سد زولا با دبی 15مترمکعب در ثانیه به سمت دریاچه ارومیه رها‌سازی‌ شده است. اگر یک تا 2 مرتبه دیگر تا پایان سال، این رها‌سازی‌ از سد‌ها انجام شود، بدهی 280میلیون مترمکعبی سال گذشته وزارت نیرو به دریاچه به‌صورت کامل پرداخت خواهد شد. مسئولان ستاد همچنین در انتظار بالا آمدن آب در پشت سد بوکان هم هستند تا رها‌سازی‌ از این سد نیز برای دریاچه ارومیه آغاز شود. تامین این حقابه‌ها نقش بسزایی در کاهش کانون‌های گردوغبار ایفا خواهد کرد؛ به همین دلیل قرار است در سال‌هایی که آب ‌بیشتر از تخصیص‌های وزارت نیرو در پشت سد ذخیره شود، آب مازاد به سمت دریاچه ارومیه رهاسازی شود و در سال‌هایی که آب ذخیره شده به‌دلیل کم‌بارشی کمتر از تخصیص باشد، از سهم دریاچه و همچنین از سهم دیگر مصارف به‌صورت مساوی 50درصد کاهش یابد.

انتقال آب خزر و دریاچه وان به دریاچه ارومیه منتفی شد
سطح دریاچه ارومیه در روز شنبه 26آبان97، یکهزار و 725کیلومترمربع بود که نسبت به سال گذشته تغییر چندانی نداشته است. تراز دریاچه نیز هم‌اکنون حدود 7سانتی‌متر است. تجریشی می‌گوید اگر اقدامات ستاد احیا نبود، هم‌اکنون این تراز را نداشتیم و حتی با کاهش بیش از یک متری آن هم مواجه شده بودیم. او می‌افزاید:‌ «اتفاق خوب دیگری که برای دریاچه ارومیه رخ داده این است که با آبگیری‌های انجام شده، ‌کف دریاچه عمیق و نمک‌های آن حل شده است. این نشان می‌دهد اگر آب وارد شود، ‌دریاچه عمق می‌گیرد. اکنون تراز آب در جنوب دریاچه هم به تراز سال92 برگشته است.» پیش از این 2گزینه نیز برای تامین آب مورد نیاز دریاچه ارومیه مطرح شده بود؛ انتقال آب از دریای خزر یا انتقال آب از دریاچه وان ترکیه. اما درنهایت هیچ کدام مورد تأیید قرار نگرفت. آنگونه که بررسی کارشناسان نشان داد، آب خزر به‌دلیل سولفاته بودن، ‌عمر دریاچه ارومیه را کاهش می‌داد. آب دریاچه وان نیز از نظر بیولوژیکی این امکان را نمی‌داد و اگر به ارومیه انتقال می‌یافت، آرتمیا یا همان میگوی کوچک آب‌های شور که یکی از اصلی‌ترین زیستگاه‌هایش همین دریاچه ارومیه است، از بین می‌رفت و مشکلات زیست‌محیطی در منطقه ایجاد می‌‌شد. به همین دلیل انتقال آب از تونل کانی سیب، مورد تصویب قرار گرفت؛ تونلی که پیش از این قرار بود آب را برای مصارف کشاورزی انتقال دهد اما با پیگیری ستاد احیا و موافقت دولت مقرر شد آب این تونل که از آب‌های داخل سرزمین تامین می‌شود، ‌به احیای دریاچه ارومیه اختصاص یابد. به گفته مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه، عملیات احداث این تونل 35کیلومتری در سال98 پایان می‌یابد و عملیات انتقال آب در سال99 اجرایی می‌شود.