نگاه
حمل‌ونقل ریلی معیار توسعه
مازیار یزدانی | معاون فنی و زیربنایی راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران
برای توجیه لزوم توسعه حمل‌ونقل ریلی همین یک نکته کافی است که امروز معیار پیشرفت کشورهای توسعه‌یافته و افتخار دولت‌هایشان، میزان توسعه شبکه ریلی آنهاست. بر همین اساس است که کشورهای اروپایی شهرهایشان را ریل‌پایه می‌سازند و مد حمل‌ونقلی غالب آنها ریل است. در ایران نیز گرچه تا چندی پیش توسعه ریلی چندان جدی گرفته نمی‌شد و شهرها خودرومحور ساخته می‌شدند، اما در سال‌های اخیر وضعیت فرق کرده و به‌دلیل ظرفیت بالایی که حمل‌ونقل ریلی در اصلاح ساختار اقتصادی کشور و استفاده بهینه از منابع و فرصت‌ها فراهم می‌آورد، توسعه ریل‌پایه در دستور کار قرار گرفته است. در ایران به‌دلیل عدم‌کفایت جاده برای حمل بار، سوانح بالای رانندگی، گستردگی مقاصد سفر و گردشگری، مصرف بسیار بالای سوخت و همچنین آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از آن، حمل‌ونقل ریلی ظرفیت قابل‌توجهی برای توسعه دارد و بر همین اساس از سوی مقام معظم رهبری نیز اعلام شد که باید حداکثر بار کشور به حوزه حمل‌ونقل ریلی منتقل شود.
ایران کشوری نفت‌خیز است که بخش عمده تولیدات نفتی خود را در چرخه نادرست حمل‌ونقلی از دست می‌دهد و توسعه شبکه ریلی که صرفه‌جویی در مصرف سوخت مهم‌ترین مزیت آن محسوب می‌شود، مطمئنا نقش بسزایی در افزایش بهره‌وری اقتصاد خواهد داشت. در حقیقت توسعه ریلی تا جایی اهمیت دارد که کشورهای مختلف، سرمایه‌های هنگفتی را برای توسعه این بخش درنظر می‌گیرند. حتی در کشورهای منطقه به‌خصوص ترکیه، قزاقستان و عربستان نیز توجه به سرمایه‌گذاری در این حوزه به‌شدت افزایش یافته است چرا که آنها نیز دریافته‌اند با توسعه ریلی می‌توانند میانبری به توسعه اقتصادی بزنند و به‌قول‌معروف با حمل‌ونقل ریلی مدرن، سیر بار و مسافر در فضای سرزمینی آنها به حدی افزایش می‌یابد که گویی مساحت سرزمینشان به یک‌سوم کاهش یافته و فاصله‌ها کمتر شده‌اند.
البته توسعه ریلی، از یک‌سو به افزایش خطوط و اتصال نقاط مختلف به یک شبکه برمی‌گردد و از سویی منوط به مدرن‌سازی این خطوط است. ما در ایران نسل جدید حمل‌ونقل ریلی را بر پایه قطارهای برقی در دستور کار قرار داده‌ایم و فعلا در مسیرهای تهران - مشهد برای سرعت 200کیلومتر در ساعت و در مسیر تهران - اصفهان برای سرعت 250کیلومتر در ساعت طراحی انجام داده‌ایم.
البته کشورهای اروپایی خطوط ریلی با سرعت 350کیلومتر نیز طراحی کرده‌اند اما امروز پس از مطالعات بسیار دریافته‌اند که بهترین طراحی برای خطوط ریلی، همان سرعت 250کیلومتر است چرا‌که برای سرعت‌های بالاتر، هم هزینه ساخت خطوط بسیار بالاست و هم هزینه نگهداری آنها سرسام‌آور است.
پیرو همه این مباحث و با نگاهی به توصیه‌های کارشناسی مقام معظم رهبری، توسعه حمل‌ونقل ریلی در ایران برای تحقق چند هدف عمده اعم از برقراری هر چه بیشتر عدالت اجتماعی، تکمیل کریدورهای حمل‌ونقلی در فضای سرزمینی، اتصال شبکه ریلی کشور به خطوط ریلی همسایگان و شبکه جهانی و همچنین ساخت شبکه مویرگی خطوط ریلی برای اتصال مراکز بار به ریل در دستور کار قرار گرفته است. براساس این برنامه‌ریزی‌ها، اتصال 5 مرکز استان شامل همدان، کرمانشاه، ارومیه، رشت و تبریز (از طریق خط دوم) به شبکه سراسری ریلی در حال انجام است که تاکنون پروژه‌های همدان و کرمانشاه به بهره‌برداری رسیده و راه‌آهن ارومیه نیز امروز افتتاح می‌شود. همچنین اتصال شبکه ریلی کشور به کشورهای افغانستان، ترکیه، عراق و جمهوری آذربایجان نیز در دستور کار قرار دارد. یکی از سخت‌ترین مراحل کار نیز اتصال مراکز بار و معادن به شبکه سراسری ریلی است که طبق دستور مقام معظم رهبری در حال اجراست و باید به طول 500کیلومتر ایجاد شود. برنامه‌ریزی‌ها به‌گونه‌ای است که سالانه 100کیلومتر از این خطوط اجرا شود و ظرف 5سال بخش قابل‌توجهی از بار کشور به روی ریل منتقل شود.
